በፌዴራል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን

በቅርቡ በተለይ በሪፖርተር ጋዜጣ ላይ የፌዴራል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽንን የማዳከምና የማጥቃት ተግባራት እየተከናወኑ ይገኛሉ በሚሉ ጭብጦች ዙሪያ ትችቶች እየተሰነዘሩ መሆናቸውን አስተውለናል፡፡
እነዚህ ትችቶች በእውነታ ላይ ያልተመሠረቱና ገንቢም እንዳልሆኑ ካነሱት መከራከሪያ ነጥብና ከያዙት ጭብጦች አንፃር መረዳት ይቻላል፡፡ በእኛ በኩል ሁኔታዎቹን በዚህ መልኩ የምንረዳ ቢሆንም፣ አንዳንድ ወገኖች እነዚህን ትችቶች ኮሚሽናችንም እንደሚጋራቸው አድርገው መውሰዳቸውን በተወሰነ ደረጃም ቢሆን ለመረዳት ችለናል፡፡ በመሆኑም በዚህ በኩል የኮሚሽኑ አቋም ምን እንደሆነ ማሳወቅ አስፈላጊ ሆኖ አግኝተነዋል፡፡
ኮሚሽኑ በሪፖርተር ጋዜጣ ላይ በወጡ ሁለት ጽሑፎች ላይ አቋሙን እንዲገልጽ ከገፋፉት ጽሑፎች ውስጥ ‹‹የፀረ ሙስና ትግል በገለልተኛና በነፃ ተቋም መመራት አለበት፤›› በሚል ርዕስ መጋቢት 14 ቀን 2008 ዓ.ም. በረቡዕ ሪፖርተር ዕትም በገጽ 17 በሰላሙ ይመር በተባሉ ግለሰብ የቀረበው ጽሑፍ አንዱ ነው፡፡
የጽሑፉ ዋና ጭብጥ በቅርቡ በተለያዩ የመንግሥት መሥሪያ ቤቶች ተደራጅተው የነበሩ የዓቃቤ ሕግ ሥራዎችን በማጣመር አንድ ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ለማቋቋም እየተደረገ ያለው ጥረት፣ የፌዴራል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽንን ያዳክመዋል የሚል ነው፡፡ ይህ ተግባር ሆነ ተብሎ ኮሚሽኑን ለማዳከምና ሙሰኞች በአገሪቱ ውስጥ እንዳሻቸው እንዲሆኑ ለማድረግ የታሰበ ‹‹ሴራ›› ነው ሲልም ይህ ጽሑፍ ያትታል፡፡
ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግን በአዋጁ የማቋቋሙ ተግባር ገና በሒደት ያለ በመሆኑ በጉዳዩ ላይ ዝርዝር ነገሮችን ማንሳት አስቸጋሪ ቢሆንም፣ መንግሥት የፀረ ሙስና ትግሉን ለማዳከም ይሠራል ብሎ ማመን ፈጽሞ አይቻልም፡፡ ኮሚሽናችንም የመንግሥት አካል እንደመሆኑ ከመንግሥት ጋር በቅርበት ሲሠራ በቆየባቸው 15 ዓመታት ውስጥ፣ ኮሚሽኑን በተለያዩ መንገዶች ሲያጠናክረው እንደቆየ በግልጽ የሚያውቀው ጉዳይ ነው፡፡ መንግሥት ኮሚሽኑን በተለያዩ የሕግ ማዕቀፎች፣ በሰው ኃይል፣ በበጀት፣ በሪፎርም ሥራዎችና ነፃነቱን ጠብቆ ያለምንም ጣልቃ ገብነት የተሰጠውን ሥልጣንና ተግባር እንዲያከናውን ድጋፍ ሲያደርግለት እንደነበር ከራሱ ተሞክሮ ይረዳል፡፡
ከላይ በተጠቀሰውና በሌሎችም አግባቦች ቁርጠኝነቱን ሲያሳይ የነበረ መንግሥት በአንዴ ባህሪውን ቀይሮ የፀረ ሙስና ትግሉን ለማዳከም ይሠራል የሚለውን አባባል ለመቀበል አስቸጋሪ ነው፡፡ ኮሚሽኑም በዚህ በኩል ብዥታ የለበትም፡፡ እስከ ዛሬ ኮሚሽኑ ባለው ተሞክሮ፣ መንግሥት በፀረ ሙስና ትግሉ ሲወስዳቸው ከነበሩ ዕርምጃዎችና ድጋፎች በመነሳት ከቁርጠኝነቱ ተዛንፏል የሚል እምነት የለውም፡፡
በኮሚሽኑ ውስጥ ሲከናወን የቆየውን የዓቃቤ ሕግ ሥራ በጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ እንዲከናወን የሚያደርግ የሕግ ረቂቅ መዘጋጀቱ የፀረ ሙስና ትግሉን ያዳክመዋል የሚል እምነት የለውም፡፡ ለአንድ የፀረ ሙስና ትግል መጠናከርና መዳከም በርካታ ነገሮች ምክንያት ሊሆኑ ቢችሉም፣ ዋናውና ወሳኙ የመንግሥት ቁርጠኝነት መሆኑን በዚህ ዘርፍ የተከናወኑ ጥናቶች ያመለክታሉ፡፡ እንደ ቀድሞ ሁሉ የመንግሥት ቁርጠኝነት እስካለ ድረስ በዚህ ረገድ ሥጋት ሊገባን የሚችልበት ሁኔታ የለም፡፡ ኮሚሽኑም በፀረ ሙስና ትግሉ ውስጥ የመንግሥት ቁርጠኝነት በግልጽ ሲንፀባረቅ መቆየቱን ስለሚያውቅ፣ በአዲሱ አደረጃጀት ላይ ተቃውሞ ሊኖረው አይችልም፡፡ ምናልባትም የአገራችንን የፀረ ሙስና ትግል ውጤታማነት ወደተሻለ ደረጃ ለማሸጋገር ዕድሉን ሊፈጥር እንደሚችል እምነቱ ነው፡፡
ሌላው ልንገነዘበው የሚገባ ጉዳይ የፀረ ሙስና ትግሉን በአንድ ዓይነት አደረጃጀት ብቻ ሳይሆን በተለያዩ አደረጃጀቶች ማካሄድ መቻሉን ነው፡፡ በዓለም ላይ አንድ ወጥ የፀረ ሙስና ትግል አደረጃጀት የለም፡፡ አደረጃጀቱን በዋናነት የሚወስነው ውጤታማነቱ ነው፡፡ አሁን እየታሰበ እንዳለው በጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ አደረጃጀት አማካይነት የፀረ ሙስና ትግሉን የሚያካሂዱና ውጤታማ የሆኑ በርካታ አገሮች እንዳሉ መረዳት ተገቢ ይሆናል፡፡ በተሻለ መልኩ ውጤታማ እስካደረገን ድረስ ይህን አደረጃጀት የማንከተልበት ምንም ምክንያት አይኖርም፡፡ ኮሚሽኑም በዚህ አቅጣጫ በጽኑ ያምናል፡፡
ከዚህ በተጨማሪም ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግን እንደ አዲስ ለማደራጀት ሲታሰብ ሥራው ያለጥናትና በግብታዊነት የተከናወነ አይደለም፡፡ በዚህ ዙሪያ በባለሙያዎች ጥልቅና ሰፊ ጥናቶች እንደተከናወኑ እናምናለን፡፡ ይህም በመሆኑ የታሰበው አደረጃጀት የፀረ ሙስና ትግሉን በተሻለ መልኩ ውጤታማ ያደርገዋል የሚል እምነት አለን፡፡ በመሆኑም የጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ መደራጀትና የኮሚሽኑ የዓቃቤ ሕግ ሥራ በዚህ አካል ውስጥ እንዲካተት መታሰቡ፣ ኮሚሽኑንም ሆነ የፀረ ሙስና ትግሉን ለማዳከም የተወጠነ ‹‹ሴራ›› ነው የሚለው አባባል ከላይ በጠቃቀስናቸው ሐሳቦችና በሌሎችም ምክንያቶች አሳማኝነትና ተቀባይነት ያለው አይደለም፡፡ የኮሚሽናችን ግልጽ አቋምም ይህንኑ የሚያንፀባርቅ ነው፡፡
ሌላው የፌዴራል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን አቋሙን በግልጽ እንዲያሳውቅ ያስገደደውና በሪፖርተር ጋዜጣ የካቲት 20 ቀን 2008 በእሑድ ዕትም ገጹ 18 በእ.ይ በተባሉ ጸሐፊ ‹‹የተወካዮች ምክር ቤት ክትትልና ግምገማ የፀረ ሙስና ኮሚሽንና የአገርን ገጽታ ሳያበላሽ ይከናወን›› በሚል ርዕስ ያወጡት መጣጥፍ ነው፡፡
በመሠረቱ ቀደም ብሎ የተገለጸውም ሆነ ይህ መጣጥፍ ኮሚሽኑን ለማፍረስ ጥረት እየተደረገ ነው በሚለው ጭብጥ ዙሪያ ያጠነጠኑ ናቸው፡፡ ሁለቱም ጽሑፎች የተለያዩ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ያነጣጠሩ ይምሰሉ እንጂ፣ በተለያዩ አካላት ኮሚሽኑን የማፍረስ ‹‹ስውር ሴራ›› እየተከናወነ ነው የሚለውን ሐሳብ ለማስረገጥ ያለሙ ናቸው፡፡
የካቲት 20 ቀን 2008 በሪፖርተር ጋዜጣ የወጣው ይህ ጽሑፍ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የሕግ፣ የፍትሕና አስተዳደር ቋሚ ኮሚቴ አባላት በኮሚሽኑ ባደረጉት የሱፐርቪዥን ሥራ ላይ ያነጣጠረ ነበር፡፡
እንደሚታወቀው በአሁኑ ጊዜ በአገራችን የመልካም አስተዳደርና የኪራይ ሰብሳቢነት ተግዳሮቶች የልማታችንና የሕዝብ ዋነኛ ተግዳሮቶች ሆነዋል፡፡ እነዚህን ተግዳሮቶች በወሳኝ መልኩ ለማስወገድ መንግሥትና ምልዓተ ሕዝቡ በጋራ ከፍተኛ ርብርብ እያደረጉ እንደሚገኙ ከሁላችንም የተሰወረ አይደለም፡፡ በአሁኑ ወቅት በአገራችን ውስጥ ኪራይ ሰብሳቢነትንና የመልካም አስተዳደር ችግርን ከመፍታት የላቀ ምንም አጀንዳ እንደሌለ በሁሉም ዘንድ የሚታወቅ ነው፡፡ ከሁሉም በላይ ደግሞ ይህ ጉዳይ ከተልዕኮውም አንፃር ለፌዴራል ሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን ትልቅ ትርጉም የሚሰጠው ነው፡፡
መንግሥትም በዚህ አጀንዳ ዙሪያ ዕቅድ አውጥቶ የተለያዩ ተግባራትን እያከናወነ ይገኛል፡፡ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላት በኮሚሽኑ ያከናወኑት የሱፐርቪዥን ሥራም የዚሁ ጥረት አካል እንደሆነ ኮሚሽኑ በጥብቅ ያምናል፡፡
በጽሑፉ ውስጥ እንደተገለጸው የሱፐርቪዥን ሥራው ኮሚሽኑን ለማፍረስ ተብሎ የተከናወነ ሳይሆን፣ ይልቁንም በኮሚሽኑ ውስጥ የሚስተዋሉ የመልካም አስተዳደር ችግሮችን እንዲሁም የኪራይ ሰብሳቢነት አመለካከትና ተግባራትን በማስወገድ ኮሚሽኑ ጠንክሮ እንዲወጣ ለማስቻል የተደረገ እንቅስቃሴ መሆኑን ኮሚሽናችን ይረዳል፡፡
ከዚህ በፊትም ቢሆን ኮሚሽኑ ከሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ጋር በዚህ መሰሉና በሌሎችም ጉዳዮች ላይ በቅርበት ሲሠራ ቆይቷል፡፡ የአሁኑን የሱፐርቪዥን ሥራ ምናልባት ለየት የሚያደርገው ከወቅቱ የኪራይ ሰብሳቢነትና የመልካም አስተዳደር ችግሮች አንፃር ተያይዞ ጠንከር ያለ ሥራ መከናወኑ ብቻ ነው፡፡
የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላት ያከናወኑት የሱፐርቪዥን ሥራ በኮሚሽኑ ላይ ብቻ ያነጣጠረ አልነበረም፡፡ የሱፐርቪዥን ሥራ ሌሎችንም ተቋማት ያካተተ በመሆኑ፣ በተለየ ኮሚሽኑን ለማፍረስ የተወጠነ ነው ብሎ ለመናገር የሚያስችል ቅንጣት መነሻ እንደሌለ ኮሚሽኑ ያምናል፡፡
የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አንዱ ተልዕኮ የተለያዩ መንግሥት ተቋማትን አፈጻጸምና ውጤታማነት በሪፖርት፣ በሱፐርቪዥንና በሌላም መንገድ በመከታተል አቅጣጫ ማስቀመጥ ነው፡፡ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በኮሚሽኑ ያካሄዱት ሥራም ይህንኑ ተልዕኮአቸውን ለመወጣት መሆኑን እንገነዘባለን፡፡ ከዚህ ውጪ ሌላ ስያሜ ሊያሰጠው የሚያስችል በቂ ምክንያት የለም፡፡
የፌዴራል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን ከድክመት የፀዳሁ፣ ምንም እንከን የሌለብኝ ተቋም ነኝ ብሎ አስቦ አያውቅም፡፡ እንደማንኛውም ተቋም ችግሮች እንዳሉበት ይቀበላል፡፡ በአሁኑ ጊዜ ከፍተኛ ትኩረት ከተሰጠው ከኪራይ ሰብሳቢነት አመለካከትና ተግባር እንዲሁም ከመልካም አስተዳደር ችግሮች አንፃርም ቢሆን ከችግር የፀዳሁ ነኝ ብሎ ፈጽሞ አያምንም፡፡ እነዚህን ችግሮች በዋናነት በውስጡ በሚያደርገው ትግል፣ ከዚያም ሲያልፍ ከሚመለከታቸው ሌሎች አካላት በሚያገኘው ድጋፍ ሊሻገራቸው እንደሚገባ በውል ይገነዘባል፡፡
ኮሚሽኑ እነዚህን ችግሮች በአሸናፊነት ለመወጣት ሠራተኞችንና በየደረጃው ያሉ አመራሮችን በትግሉ ውስጥ ማሳተፍ እጅግ ወሳኝ መሆኑን ይቀበላል፡፡ ከዚህ አንፃር የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላት ሠራተኞችንም ሆነ የኮሚሽኑን አመራሮች በማሳተፍ ችግሮቻችንን እንድናይና እንድንፈታ ያደረጉትን ጥረት በበጎ የምናየው እንጂ፣ ኮሚሽኑን ለማፍረስ እንደተከናወነ ተግባር አድርገን የምንወስደው አይደለም፡፡ ከተወካዮች ምክር ቤት አባላት ባገኘናቸው ግብዓቶችም ችግሮቻችንን ለማስወገድ የሚያስችሉንን ሥራዎች እያከናወንን እንገኛለን፡፡ ወደፊትም ቢሆን ይህንን መሰሉን እገዛ የምንፈልገው መሆኑን በግልጽ ለማስቀመጥ እንወዳለን፡፡
በመጨረሻ ቀደም ብሎ የተጠቀሱትን ጽሑፎች ለማንበብ ዕድሉን ያገኛችሁትም ሆነ ሌሎች፣ የጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ በአዲስ መልክ መደራጀትም ሆነ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በኮሚሽኑ ያከናወኑት የሱፐርቪዥን ሥራ ለፀረ ሙስና ትግሉ መጠናከር አጋዥ መሆናቸውን በመረዳት፣ ከዚህ በፊት እንዳደረጋችሁት ሁሉ ከኮሚሽኑና ከእነዚህ ጥረቶች ጎን እንድትቆሙ ጥሪያችንን እናስተላልፋለን፡፡
ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው feacedu@ethionet.etማግኘት ይቻላል፡፡
      

በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ጽሕፈት ቤት የኢንፎርሜሽን ኮሙዩኒኬሽን ዳይሬክቶሬት

´እ.ይ'በሚል ምህፃረ ቃል ማንነታቸውን የገለጹ አንድ ግለሰብ  የካቲት 20 ቀን 2008 ዓ.ም በወጣው የሪፖርተር ጋዜጣ ዕትም ቅፅ 21 ቁጥር 1652 አስተያየት በሚለው ዓምድ ሥር በገጽ 18 እና 19  ላይ፣ ‘‘የተወካዮች ምክር ቤት ክትትልና ግምገማ የፀረ ሙስና ኮሚሽንንና የአገር ገጽታን ሳያበላሽ ይከናወን’’ በሚል ርዕስ የሰጡት አስተያየት ለንባብ በቅቷል። ግለሰቡን በውል ባናውቃቸውም ከሰጡት አስተያየት በመነሳት የኮሚሽኑ አመራር አባል መሆናቸውን መገመት ይቻላል። የጸሐፊው የአስተያየት መነሻም የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የሱፐርቪዥን ቡድን በኮሚሽኑ እንቅስቃሴ ላይ ያገኘውን ውጤት ለተከበረው ምክር ቤት አቅርቦ  የተካሄደው ግምገማ  ነው። ከመልካም አስተዳደር አንፃር የሱፐርቪዥን ሥራው በፀረ ሙስና ኮሚሽን ብቻም ሳይሆን በሌሎች የፌዴራል ተቋማት በገቢዎችና ጉምሩክ ባለሥልጣን፣ በፍትሕ ሚኒስቴርና በአዲስ አበባ አንዳንድ ክፍላተ ከተሞች የተደረገ ነው። የሱፐርቪዥኑ ውጤት የሚመለከታቸው ተቋማት በአብዛኛው በበጎ መልኩ የሚቀበሉትና ትልቅ ግብዓት ሊሆናቸው የሚችል በመሆኑ፣ በቀጣይም በሌሎች ተቋማትና አካባቢዎች የሱፐርቪዥን ሥራው ተጠናክሮ ይቀጥላል።
ምክር ቤቱ በሕገ መንግሥቱ በተሰጠው የክትትልና የቁጥጥር ተግባር ጠቅላይ ሚኒስትሩን ጨምሮ ሌሎች የፌደራሉ መንግሥት ባለሥልጣናትን ለጥያቄ የመጥራትና የሕግ አስፈጻሚ ተቋማትን አሠራር የመመርመር ሥልጣን አለው። የክትትልና ቁጥጥር ዓላማም የሕዝብና መንግሥት ሀብትና ንብረት በአግባቡ ሥራ ላይ መዋሉን፣ ሥራዎች ሕግና ሥርዓትን መሠረት አድርገው እየተከናወኑ መሆናቸውን፣ ፍትሐዊና ፈጣን የልማት አቅጣጫ መኖሩን፣ ዴሞክራሲና መልካም አስተዳደር መስፈኑን፣ የዜጎች መብት፣ ሰላምና ፀጥታ መከበሩን፣ እንደዚሁም በመንግሥት አካላት መካከል የተቀናጀ አሠራር መኖሩን ለማረጋገጥ ነው።
በዚሁ አግባብነት  ምክር ቤቱ  ከሚከታተላቸው የፌዴራል ተቋማት የፌዴራል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን አንዱ በመሆኑ፣ ተቋማዊ  ተልዕኮውን ለመወጣት እያደረገ ያለውን እንቅስቃሴ ለመገምገም የሱፐርቪዥን ቡድን ተቋቁሞ በቀረበለት ሪፖርት መሠረትም ነው  ምክር ቤቱ ግምገማውን ያካሄደው።
በሪፖርቱ ግምገማ ላይ አስተያየታቸውን የሰጡት ግለሰብ  የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የፀረ ሙስና ኮሚሽንን በአሉታዊ መገምገሙ ከአገር ገጽታ መበላሸት ጋር በማያያዝ አመክንዮአዊ ያልሆነ ትችት ሰንዝረዋል። በአሁኑ ወቅት የመልካም አስተዳደር ችግርን መፍታት የአገሪቱ አንገብጋቢ ጉዳይ ነው። በሚፈለገው ደረጃ  ሙስናን እየታገልክ አይደለም፣ ከምክር መስጠት ባለፈ የጠራ ምርመራ በማካሄድ ሙሰኞች በሕግ ሊጠየቁ ይገባል፣ የሒደት ሳይሆን የውጤት ሪፖርት ነው ማዳመጥ የምፈልገው በሚል አግባብ ሕግ አውጪው አካል ኮሚሽኑን መገምገሙ ከአገር ገጽታ መበላሸት ጋር ፈጽሞ ሊያያዝ አይችልም። ይልቁንም የፓርላሜንታዊ ዴሞክራሲ ሥርዓት በአገራችን እየተጠናከረ መምጣቱን የሚያመላክት፣ ኮሚሽኑ ደግሞ በቀጣይ ጊዜያት ኃላፊነቱን በትጋት እንዲወጣ ጠንካራና ገንቢ ግምገማ የተካሄደበት ነው ማለት ይቻላል። ይህ ሲባል ግን ኮሚሽኑ ሙስናን ከመታገል አኳያ ምንም አልሠራም ማለት አይደለም። ኪራይ ሰብሳቢነትንና ብልሹ አሠራርን  ከመታገል አንፃር ኮሚሽኑ የሕዝብ ሀብትን ከምዝበራ ያዳነበት በርካታ ጉዳዮች መኖራቸው ሊጠቀስ ይችላል። ሙስናን ከመዋጋት ረገድ ውጤት ያስገኙ ጠንካራና አገር ወዳድ አመራሮችንና ሠራተኞችን የያዘ ተቋም መሆኑ የሚዘነጋ አይደለም። ሆኖም  ምክር ቤቱን ያሳሰበው ሙሰኞችን የሕግ ተጠያቂ ከማድረግ አንፃር ብዙ ርቀት አልተኬደም ነው።
 “የፌዴራል ሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን እኔ እስከማውቀው ድረስ የተለያዩ የሙስና መከላከልና መዋጋት ተግባራትን በማከናወን ውጤታማ ነው ከሚሏቸው ተቋማት አንዱ ነው። የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ትምህርቶችን ያስተምራል፣ ወዘተ፤” በማለት ጸሐፊው ይገልጻሉ። ኮሚሽኑ ውጤታማ ነው ለማለት መመስከር ያለበት ሕዝቡና የሚመከተው አካል ነው እንጂ አንድ ግለሰብ ሊሆን አይችልም። የሱፐርቪዥኑ ውጤትም ይህን አመላካች ሆኖ አልተገኘም።
የምክር ቤቱ የሕዝብ ውክልና የሥልጣን ባለቤት በመሆኑ የሚያከናውናቸው  ተግባራት ለሕዝብ በግልጽ ተደራሽ ማድረግ መዘንጋት የሌለበት ጉዳይ ነው። የምክር ቤቱ አባላት የመላው ሕዝብ ተወካዮች መሆናቸውን ሕገ መንግሥቱ ይደነግጋል። ተገዥነታቸውም ለሕገ መንግሥቱ፤ ለሕዝቡና ለህሊናቸው ነው። በመሆኑም ምክር ቤቱ የሚያደርገውን የሥራ እንቅስቃሴ ለወከለው ሕዝብ የማሳወቅ ሕገ መንግሥታዊ ኃላፊነት አለበት። የጸሐፊው አስተያየት ምክር ቤቱ በኮሚሽኑ ላይ ባደረገው ግምገማ “ሚዲያዎች የቆየ ቁጭታቸውን የተወጡ እስኪመስል ድረስ  አራግበዋል፤” ይላል፡፡ በጥቅሉ ኮሚሽኑ ውጤታማ የሆነባቸው ጉዳዮች ብቻ ለሕዝብ ይገለጥ፣ ደካማ ጎኑ አይነሳ፣ ምክንያቱም የኮሚሽኑ ድክመት መነሳቱ የአገር ገጽታን ጭምር ያጎድፋል የሚል አንድምታ ያለበት ሀተታ ጸሐፊው አንስተዋል። ምክር ቤቱ በኮሚሽኑ ላይ ያደረገውን ግምገማ የሚዲያ አካላት ሰፊ ዘገባ ሰጥተው ለሕዝብ ተደራሽ ማድረጋቸው መልካም ነው፣ ሊኮነን አይገባም። የሚዲያ አንዱ ተግባርም የመንግሥትን እንቅስቃሴ ለሕዝብ ሚዛናዊና ወቅታዊ በሆነ መልኩ ማሳወቅ ነው። ግልጽነትና ተጠያቂነት በአገሪቱ ለማስፈን በሚደረገው ጥረት  የሚዲያ ሚና ከፍተኛ መሆኑ ጸሐፊው ይጠፋቸዋል ብለን አናምንም። የእሳቸው ሥጋት በኮሚሽኑ ላይ የሚደረግ ግምገማ ጠንካራ አፈጻጸም ብቻ ለሕዝብ ተደራሽ ይሁን፣ ደካማ ጎን ውስንነት፣ ወዘተ አይነሳ፣ የኮሚሽኑም የአገርንም ገጽታ ያበላሻል የሚል ነው።   ምናልባት ከሚዲያ አካላት ምክር ቤቱ ተቋሙን ሲገመግም የሰጠውን አስተያየት  አዛብቶ ካቀረበ፣ የሚዲያው አካል የማስተካከያ ሥራ እንዲሠራ በሕጉ መሠረት ማድረግ ይቻላል።
አስተያየት ሰጪውም በጽሑፋቸው “ኮሚሽኑን ዛሬ ላይ ሆነን ስናየው ትግሉ ጠንካራ ከመሆኑ አንፃር በቂ ትጥቅ አለው ብዬ አላምንም፤” በማለት ገልጸዋል። እናም “መንግሥት ኮሚሽኑን በጣም ሊያግዘው ይገባል፤” ማለታቸው አግባብነት ያለው ነው። ችግሩ ይህ ከሆነ ታዲያ ምክር ቤቱ ኮሚሽኑን መደገፍ እንዳለበት ከመጠቆም ይልቅ፣ “ምክር ቤቱ በጣም ነው ያሳዘነኝ....” ገለመሌ ማለት ምን አመጣው? ከምንም በላይ የአስተያየት ሰጪው ድፍረት “ሪፖርት ከመቅረቡ በፊት የሪፖርቱ ጥቅምና ጉዳቱ አይታይም ማለት ነው? ...ማንን ለመጥቀም ወይስ ስውር ዓላማ ለማስፈጸም? እንዲህ ዓይነት ሥራ የሕዝብ ተወካይ ነን ከሚሉ የሚጠበቅ አይመስለኝም። እውቀት ካነሳቸው መጠየቅ ነውር አይደለም፤” በማለት የተከበረውንና የአገሪቱ ሉዓላዊ ሥልጣን ባለቤት የሆነውን ተቋም ለመዝለፍ ይዳዳቸዋል። እንደዚህ ዓይነት አስተያየት ከግብታዊነት የሚመነጭ እንጂ ምን ሊሉት ይችላል? በምክር ቤቱ የአሠራርና የአባላት የሥነ ምግባር ደንብ መሠረት እያንዳንዱ ቋሚ ኮሚቴ አስፈላጊ ሆኖ ሲያገኘው፣ የሚከታተለውን መንግሥታዊ ተቋም በአካል በመገኘት የቁጥጥርና የክትትል ሥራ ሊያካሂድ ይችላል። መሥሪያ ቤቱ ችግሩን እንዲያውቅና ድክመቱን እንዲያርም መመርያ መስጠት ድክመቱን ስለማረሙም ማረጋገጥ ይኖርበታል። አስፈላጊ ሆኖ ሲያገኘውም በክትትልና ቁጥጥር ሒደት ያገኘውን ውጤት ለምክር ቤቱ ሪፖርት ያቀርባል። አስተያየት ሰጪው ምክር ቤቱ ስለ ሪፖርት አቀራረብ ግልጽ ሥርዓት ያለው መሆኑን ሊያውቁት ይገባል። አንድ ሪፖርት ለምክር ቤቱ ሲቀርብ መመዘኛው የሕዝብ ፍላጎትና ጥቅም ማስቀደሙ የሚሰመርበት ጉዳይ ነው አንጂ፣ እከሌ አመራር ወይም ባለሥልጣን ይጠቀማል ይጎዳል ወይም ያኮርፋል በሚል እሳቤ አይደለም። ሊታረም ይገባል።
የሱፐርቪዥን ቡድኑ ግኝቶች
የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን በተመለከተ ተቋሙ አሠራሩን ማሻሻል የጀመረና ሠራተኞች የሚታዩ ችግሮችን አውጥቶ በመታገል በኩልም መነሳሳት እያሳዩ መሆኑ እንደ ጥንካሬ የሚወሰድ ነው፡፡
ከጉድለት አንፃር በ2007 ዕቅድ ክንውን፣ በስትራቴጂክ ዕቅድና በ2008 ዕቅድ ላይ ተገቢ ውይይት ተደርጐ መስማማት ተደርሶበት ወደ ሥራ ያልተገባና መልካም አስተዳደር በሴክተሩ ያልሰፈነ መሆኑ፣ አድሎአዊ፣ ፀረ ዴሞክራሲያዊ፣ ጤናማ የአመራርና ሠራተኛ ግንኙነት ያልተፈጠረ መሆኑና ትግል የሚያደርጉ ሠራተኞች ከቦታ ወደ ቦታ እንዲዛወሩ ማድረግ፣ በሌላ በኩል ደግሞ ተቋሙን ለቀው እንዲወጡ ጫና መፍጠር፣ የባለጉዳይ መዝገቦች ለረጅም ጊዜ ውሳኔ ሳያገኙ የሚንከባለሉ፣ የሚቋረጡ ፋይሎች መኖራቸው፣ በተመሳሳይ የሥራ መደብና ቦታ የተለያየ የደመወዝ ክፍያ መኖሩ፣ የሥነ ምግባር መኮንን በመዝገቦች ላይ ተገቢ ምርመራ እንዳያደርግ ጫና እንደሚደረግ፣ በሙስና ሀብት አካብተው ሥራ የሚለቁ ሠራተኞች የተጠያቂነት አሠራር ያለመኖሩና የሠራተኛ ፍልሰት በተቋሙ የሚታይ እንደሆነ ሠራተኞች አስተያየት ሰጥተዋል፡፡
‘’ለውሳኔ የሚያግዙ በቂ መረጃ የማሰባሰብ ሥርዓት ደካማነትና ሥራን በዘመናዊ ቴክኖሎጂ አስደግፎ ያለመሥራት ውስንነት መኖር፣ የሪፎርም ሥራ ከሪፖርት ባለፈ ተግባር ላይ የሌለና አመራሩ እየመራው አለመሆኑ፣ በመሥሪያ ቤቱ አሠራርና ውሳኔ ላይ ቅሬታ ያላቸው ዜጐች አቤቱታ የሚያቀርቡበት ቦታና ጉዳዩን የሚያይ ገለልተኛ አካል ያለመደራጀትና የአሠራር ሥርዓት ያልተዘረጋ መሆኑ፣ በኮሚሽኑ በሙስና የሚጠረጠሩ ሠራተኞች መኖራቸውና ተገቢ የማጣራት ሥራ እየተሠራ ያለመሆኑ፣ ለተቋሙ የሚቀርቡ ጥቆማዎችን ሚስጥር አለመጠበቅና ጉዳዩ ሳይጣራ ለተጠቋሚው ሚስጥር አውጥቶ መስጠት እንዳለ በሠራተኛ መድረክ  ተገልጿል፡፡
የገንዘብና የሀብት አጠቃቀም ግልጽነት የሌለው መሆኑ፣ የሀብት ምዝገባ ሥራ በተገቢው እየተመራ አለመሆኑና እስካሁን ከተመዘገቡ 100,000 ውስጥ የሦስት ሰዎችን ብቻ ለማረጋገጥ (Verify) ቢታቀድም ያልተሠራ መሆኑን ለመገንዘብ ተችሏል፡፡
በዚህ ሪፖርት ውስጥ ኮሚሽኑን የሚያፈርስና ገጽታውን የሚያበላሽ ነገር ስለመኖሩ አንባቢ ይመስክር፡፡ ጥር 28 ቀን 2008 ዓ.ም ምክር ቤቱ ባካሄደው ሦስተኛ ልዩ ስብሰባው ኮሚሽኑን በሚመለከት የተነሳው ነጥብም ይኸው ነው፡፡
የተነሱት ጉዳዮች አንዳንዶቹ እውነትነት አላቸው፡፡ አንዱ ሚስጥርን አሳልፎ የመስጠት ጉዳይ ነው፡፡ ይህ የዲሲፕሊን ጉድለት በፍርድ ቤቶች ትልቅ ችግር እንደሆነ፣ የፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ምክትል ፕሬዚዳንት በልዩ ስብሰባው ተገኝተው ምስክርነታቸውን ሰጥተዋል፡፡ ደላሎች ከኃላፊዎች፣ ጸሐፊዎችና ከባለሙያዎች ጋር ባላቸው ትስስር ይህን ሚስጥር እንደሚያወጡ ነው ለምክር ቤቱ ያብራሩት፡፡ ኮሚሽኑም የፍርድ ቤት ሥራ ይሠራል፡፡ ኮሚሽኑ የሙስና ድርጊቶችን የሚከታተለው ጥቆማን መሠረት አድርጎ ነው፡፡ ጥቆማ በሚስጥር ተይዞ የሚሠራበት ሰነድ ነው፡፡ የጥቆማ ሰነዶች ተፈላጊን ለማዳን እጅግ ጠቃሚ ናቸውና ደላሎች ከኮሚሽኑ ሠራተኞች ጋር ትስስር ቢፈጥሩ የሚያስገርም ነገር አይኖርም፡፡ ይህን ተግባር ማረም ከጸሐፊው እንደ አመራርነታቸው ይጠበቃል እንጂ ስሞታ ማቅረብ አይደለም፡፡
ሌላው በሙስና እየከበሩ ከኮሚሽኑ የሚለቁ ባለሙያዎች ላይ ክትትል አይደረግም የሚለው ጉዳይ ነው፡፡ ይህም ጥርጣሬ ወደ እውነት ያጋደለ መሆኑን ምክትል ኮሚሽነር አቶ ወዶ አጦ ለምክር ቤቱ የኮሚሽኑን የስድስት ወራት ዕቅድ አፈጻጸም ሪፖርት ጥር 26 ቀን 2008 ዓ.ም ባቀረቡበት ወቅት ያመኑበት ጉዳይ ነው፡፡ ያላግባብ መዝገብ በባለሙያዎች እንደሚዘጋ ነው ምክትል ኮሚሽነሩ የተቀበሉት፡፡ ታዲያ የዚህ ምክንያቱ ምንድነው? ያላግባብ የመጠቀም ጉዳይ ነው፡፡ በአቋራጭ መበልፀግ ከዚሁ ስለሚመነጭ ጸሐፊው ምን እውነት እንዲወጣ ነው ሕዝቡን የሚጠይቁት፡፡
በተጨማሪ ሠራተኛን የማስተዳደር ጉዳይ ነው፡፡ በቅጥር፣ በዝውውርና በዕድገት ችግር መኖሩን ነው ክቡር ምክትል ኮሚሽነሩ በምክር ቤቱ 13ኛ መደበኛ ስብሰባ ያመኑት፡፡ ይህን ማቅረብ ምክር ቤቱን የእኩይ ሠራተኞች ተባባሪ አያሰኝም፡፡
አስተያየት ሰጪው ሊታረሙ ይገባል የምንለው የተከበረው ምክር ቤት አባላትን “እውቀት ካነሳቸው መጠየቅ ነውር አይደለም፤” የሚለው ነውረኛ ተመፃዳቂነታቸው ነው። አንድ ግለሰብ ለፌዴራል የምክር ቤት አባላት ለሕዝብ ሲወከል አንዱ መመዘኛ የፖለቲካ አመራር ብስለትና የአካዳሚ ብቃት መሆኑ አስተያየት ሰጪው ይጠፋቸዋል ብለን አናስብም። የምክር ቤቱ አባላት የመንግሥት አካላትን ሪፖርት የሚገመግሙት እውቀትን መሠረት በማድረግ፣ ሕግና ደንብን በመከተል ለሕዝብ ጥያቄ ምላሽ ለመስጠት ነው።
አስገራሚው ነገር “እኔ ተወካዮች የራሳቸው ስውር ዓላማ አላቸው የሚል ድምዳሜ ላይ ደርሻለሁ።.....ኮሚሽኑን ለማፍረስ ያሰቡት....” የሚለው ቧልት ነው። በመጀመሪያ እንደዚህ ያለ ድምዳሜ ላይ ከመደረሱ በፊት አሳማኝ መረጃ ሊኖር ይገባል። እንደዚህ ያለ ድምዳሜ ለመስጠት ያስችላሉ የሚባሉ ክስተቶችን ተደጋጋሚነት (Intention) መገምገምና ማጤን ያስፈልጋል፡፡ የሕገ ኃልዮት (Logic)  እውቀትን ይጠይቃል። በስሜታዊነት ተነድቶ ለድምዳሜ መሮጥ ለአገር ከማሰብ የመነጨ አስተያየት ሳይሆን የግልና የቡድን ፍላጎትን ለማንፀባረቅ ታልሞ የተሰጠ አስተያየት መሆኑን መገንዘብ የሚያስችል ነው። ለመሆኑ አንድ ተቋም ይፍረስስ ቢባል እንዴት ነው የሚፈርሰው? ተቋም ስንል ዋነኛው አካል ሰው ነው፡፡ ስለዚህ አንድን ተቋም ጠንካራ ወይም ደካማ ሊያስብል የሚችለው የአመራሩ ብቃትና ያለው ሥነ ምግባር ነው። ስለዚህ የሥነ ምግባርና የፀረ ሙሰና ኮሚሽን ይፍረስ እንኳን ቢባል መፍረስ ያለበት ሰው ነው አንጂ ተቋሙ እንደ ተቋም ሊሆን አይችልም። ሠራተኛው በተለይ በየደረጃው ያለው አመራሩ ደካማ ሆኖ ከተገኘና ኃላፊነቱን በሚፈለገው መጠን መወጣት ካልቻለ፣ መፍትሔው በጠንካራ አገር ወዳድ ባለሙያዎችና በጠንካራ አመራር መተካት ግድ ይላል።
የመልካም አስተዳደር ችግር የአገሪቱ አሳሳቢ ጉዳይ በሆነበት በአሁኑ ወቅት ኮሚሽኑን በማጠናከር የፀረ ሙስና ትግሉን ማፋፋም ተገቢ ሆኖ ሳለ፣ “እውነት ነው ስውር ዓላማ ካለ በብዙ ትግል የተገነባውን ተቋም በአንድ ቀን ማፍረስ ይቻላል፤” በማለት ምክር ቤቱ ለመልካም አስተዳደር ማስፈን የበኩሉን ከመወጣት በታለመ፣ በኮሚሽኑ ላይ ያደረገውን ግምገማ አዛብቶ ማቅረብና ለሌላ አፍራሽ ዓላማ ማዋል ሊታረም ይገባል። ምክር ቤቱ የተወጣው ሕገ መንግሥታዊ ኃላፊነቱን ነው፡፡ አስተያየት ሰጪው በግብታዊነት ተነድተው የምክር ቤቱን ክብርና ሞገስ ለመንካት ታጥቀው የተነሱ መሆናቸውን የሚያረጋግጥ፣ መስመር የሳተ ተራ አሉባልታ ቢባል የተጋነነ አይደለም።
በአጠቃላይ አንድ ግለሰብ ሐሳቡን የመግለጽና የመጻፍ መብት አለው፡፡ የአንድን ተቋም አሠራር ላይ አስተያየት መስጠት ይችላል። ነገር ግን የሚሰጠው አስተያየት ከተራ አሉባልታ የራቀ ምክንያታዊና በመረጃ ሊደገፍ ይገባል። ኮሚሽኑ ላይ ምክር ቤቱ ያደረጋቸው የቁጥጥርና ክትትል ተግባራት ሕገ መንግሥቱን መሠረት አድርጎ የተከናወነ ነው፡፡ የኮሚሽኑንም ሆነ የአገርን ገጽታ የሚያበላሽ ተግባር አልተፈጸመም። አሳዛኝም አይደለም፡፡ እውቀትን  መሠረት ያደረገ፣ በመረጃ የተደገፈ ነው። እናም ምክር ቤቱ በኮሚሽኑ ላይ ያደረገው ግምገማ ለሕዝባዊ ወገንተኝነት ሕገ መንግሥታዊ ተልዕኮን ለመወጣት በመሆኑ፣ ከዚህ አንፃር አስተያየት ሰጪው እንዲታረሙና ግንዛቤ እንዲያዝ እንፈልጋለን።
ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው parlamainformation@gmail.comማግኘት ይቻላል፡፡  

(ክፍል ሁለት)
በጌዲዮን ጢሞቴዎስ (ዶ/ር)
ከዚህ በቀደመው ጽሑፌ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ምን ማለት እንደሆነ በአጭሩ ለመግለጽ ሞክሬያለሁ፡፡ በዚህ ጽሑፍ ደግሞ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በኢትዮጵያ ያስፈልጋል ብዬ ከማምንባቸው ምክንያቶች አንዱ ላይ አተኩሬ ሙግቴን አቀርባለሁ፡፡ ይህ ምክንያት ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ እንደ ሥርዓተ መንግሥት ከሌሎች የመንግሥታዊ ሥርዓቶች በተሻለ ሁኔታ፣ የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነት ያላቸውን መንግሥታት ሊፈጥር መቻሉ ነው፡፡ የሕዝብ ይሁንታ ወይም ተቀባይነት ያለው መንግሥት ማጣት ያ መንግሥት ባለበት ሀገረ መንግሥት ነዋሪ የሆነው ሕዝብ የማስተዳደር ሥልጣኑን፣ ወይም መብቱን ያመነለት መንግሥት የሕዝብ ይሁንታ ወይም ተቀባይነት ያለው መንግሥት ለዜጉቹ ሳይሆን በገዛ ፈቃዳቸው ባወጣው ሕግ የሚገዙለት መንግሥት ነው፡፡ ጠመንጃ ሳይደግን ሕጉ የሚከበርለት፣ ፈቃዱ የሚፈጸምለት መንግሥት ነው፡፡
መንግሥትነቱ ወይም አስተዳዳሪነቱ፣ ሥልጣኑ በአጠቃላይ ተገቢ ነው፣ ልክ ነው ብሎ ሕዝቡ የሚመለከተው መንግሥት ነው የሕዝብ ይሁንታ ወይም ተቀባይነት ያለው፡፡ ለአንድ መንግሥት በሕዝቡ ዘንድ ያለው ተቀባይነትና ይሁንታ አነስተኛ በሆነ ቁጥር ፈቃዱን ለማስፈጸም ኃይል መጠቀም ይኖርበታል፡፡ ተቀባይነቱ ዝቅተኛ የሆነ መንግሥት የሚያወጣው ሕግ የማይከበር፣ አመፅ ዘወትር የሚያሠጋውና ደጋግሞ የሚያጋጥመው መንግሥት ነው፡፡ ብዙ ሀብትና አቅሙን ሕዝብ ለማስገደድ፣ ጉልበቱን ለማጠናከር ያወጣል፡፡ በአመፅ ፍራቻ ሁሌ ይረበሻል፡፡ ሥልጣኔን አጣለሁ ብሎ ይሠጋል፡፡ ይህ ፍራቻና ሰቀቀን እያስደነበረው ጉልበት፣ ጭካኔ፣ ግፍ ያበዛል፡፡ ያስራል፣ ያሳድዳል፣ ያሰቃያል፣ ከዚያም አልፎ ይገድላል፡፡ እንዲህ ያለ መንግሥት በሚያስተዳድረው ሀገረ መንግሥት መኖር አይመችም፡፡
የሕዝብ ይሁንታ የሌለው መንግሥት ፈቃዱን ለማስፈጸም ምንም እንኳን የፖሊስ፣ የደኅንነት ብሎም የወታደራዊ ኃይል ባያደራጅም የሚኖረው ኃይልና አቅም ወሰን የለሽ ስላልሆነ ያለውን ውሱን ኃይል ቅድሚያ በሚሰጠው ሥልጣኑን የማስጠበቅ፣ ፖለቲካዊ ተቃውሞና አመፅን የመቆጣጠር ርብርብ ላይ ያውለዋል፡፡ ስለዚህ የሕዝቡን፣ የዜጐችን ሰላምና ደኅንነት ለመጠበቅ የሚኖረው ኃይልና አቅም ዝቅተኛ ይሆናል፡፡ በሕዝቡ ዘንድ ያለው ተቀባይነት አነስተኛ ስለሆነ በኃይልና በማስፈራራት ካልሆነ ግብርም ሆነ ቀረጥ የመሰብሰብ አቅሙ ደካማ ነው፡፡
የዜጐቹን ሀብት፣ ዕውቀትና ጉልበት አስተባብሮ ውጤታማ ሥራ ለመሥራት ይከብደዋል፡፡ ዱላና ጠመንጃውን በመፍራት ከአንገት በላይ በሆነ እሽታ የሚታዘዘው ሕዝብ በሙሉ አቅሙና ጉልበቱ ስለማይተባበረው ዕቅድና መርሐ ግብሮቹን ለማስፈጸም ያዳግተዋል፡፡
ዝቅተኛ የሆነ የሕዝብ ይሁንታ ያለው ወይም በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነቱ አናሳ የሆነ መንግሥት የሀገረ መንግሥቱን ሉዓላዊነትና ደኅንነት ለማስጠበቅም ይቸገራል፡፡ የአገሪቱ የውጭ ጠላቶች በቀላሉ ብዙ ተባባሪ አግኝተው በአገሪቱ ውስጥ አለመረጋጋት መፍጠር ይችላሉ፡፡ የአገሪቷ ዜጋ የሆኑ፣ የአገሪቱን መንግሥት እንደ መንግሥት ለመቀበል አሻፈረኝ ያሉ ዜጐችን በመመልመል ሌሎች አገሮች ሀገረ መንግሥቱን ለማዳከም ይመቻቸዋል፡፡
በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነቱ ዝቅተኛ የሆነ መንግሥት የውጭ ጠላትን ሲጋፈጥ ከጀርባው ጉድ እንዳይሠራ ይፈራል፡፡ ከውጭ ያለው ጠላት ከውስጥ አጋር አድብቶ እንዳይመታው ይሠጋል፡፡ እናም በአጠቃላይ የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነት ለአንድ መንግሥት ጥንካሬ፣ ውጤታማነትና መረጋጋት እጅግ ወሳኝ ነው፡፡ በሕዝብ ዘንድ ያለ ተቀባይነትና ይሁንታ ከፍ ባለ መጠን የዚያኑ ያህል የመንግሥት ጥንካሬና ውጤታማነት፣ የሀገረ መንግሥት ሰላምና መረጋጋት ይጨምራል፡፡ ስለዚህ የአንድ መንግሥት በሕዝብ ተቀባይነትና ይሁንታ ማግኘት ተፈላጊ ነገር ነው፡፡
ታዲያ አንድ መንግሥት በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነት ሊያገኝባቸው የሚችልባቸው የተለያዩ መንገዶች አሉ፡፡ በተለያየ ጊዜ በታሪክ እንደታየው አንዳንድ መንግሥታት በመራሔ መንግሥቱ ግርማ ሞገስ፣ ሰብዕና ወይም ተወዳጅነት በሕዝቡ ዘንድ ተቀባይነት ያገኛሉ፡፡ የነፃነት ትግል በስኬት የመሩ፣ አንደበተ ርቱዕ ወይም የሕዝብን እምነትና ይሁንታ የሚገዛ የተለየ ሰብዕና ያላቸው መሪዎች ሲኖሩ፣ አልፎ አልፎ የእነዚህ መሪዎች ልዩ ሰብዕና ወይም ታሪክ ለሚመሩት መንግሥት ሕዝባዊ ተቀባይነት ከፍተኛ አስተዋጽኦ ያደርጋል፡፡
ታዲያ እንዲህ ያለው የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነት ዘላቂ አይደለም፡፡ ምክንያቱም ምንጩ የመንግሥታዊ ሥርዓቱ ባህሪና ተቋማቱ ሳይሆኑ የአንድ ግለሰብ ሰብዕናና ዝና ነው፡፡ ያ ሰው ሲሞት ወይም ከሥፍራው ሲለቅ የሕዝባዊ ይሁንታው መነሻና መንስዔም አብሮ ይጠፋል፡፡ በግለሰብ ላይ የተመሠረተው የሕዝብ ተቀባይነት ሰውዬው ሲሞት ይከስማል፡፡ ስለዚህ እንዲህ ዓይነቱ የሕዝብ ተቀባይነት የማያዛልቅና የማያዋጣ ነው፡፡ እንዲያውም ዞሮ ዞሮ ወደ ከፋ ቀውስና ችግር ሊያመራ ይችላል፡፡
ሌላው በአንድ አገር ሕዝብ ዘንድ አንድ መንግሥት ተቀባይነት እንዲኖረው የሚያደርግ አማራጭ ያ መንግሥት ሥልጣኑን የያዘበትና ሥልጣኑን የሚጠቀምበት መንገድ ከሕዝቡ ባህል፣ ወግ ወይም ሃይማኖታዊ እምነት ጋር በእጅጉ የተቆራኘ ሲሆን ነው፡፡ ስለዚህ ሃይማኖትና ባህልም ለአንድ መንግሥት ሕዝባዊ ይሁንታና ተቀባይነት ሊያስገኙ ይችላሉ፡፡ ነገር ግን ባህልና ሃይማኖት የሕዝባዊ ይሁንታ ምንጭ እንዲሆኑ ከተፈለገ፣ በሀገረ መንግሥቱ ያለው ሕዝብ መቶ በመቶ ባይሆንም በእጅጉ የሚበዛው የአገሪቱ ሕዝብ በባህል ወይም በሃይማኖት አንድ መሆን አለበት፡፡ ሕዝቡ በባህልና በሃይማኖት የተከፋፈለ ከሆነ ባህልና ሃይማኖት ለአገሪቱ መንግሥት የሕዝባዊ ይሁንታ ምንጭ ሊሆኑ አይችሉም፡፡
ምክንያቱም የአንድ ሃይማኖት ወይም ባህል ተከታዮች የአገሪቱ መንግሥት በባህላችን ወይም በሃይማኖታችን በተደነገገው መንገድ ሥልጣን የያዘና የሚሠራ ነው ብለው ሲደግፉት፣ ከዚያ እምነትና ባህል ውጪ የሆኑት የአገሪቱ ዜጐች ደግሞ ቅር ይሰኛሉ፡፡ እነዚህ ቅር የተሰኙ ዜጐች ደግሞ ለመንግሥት ይሁንታቸውን ይነፍጋሉ፡፡ ቅር የተሰኙ፣ የእነሱን ባህልና ሃይማኖት የማይከተሉ ዜጐች ቁጥር በበዙ ቁጥር የሕዝባዊ ይሁንታና ተቀባይነት እጥረቱ እየጨመረ ይሄዳል፡፡ ስለዚህ ከፍተኛ የባህልና የሃይማኖት ብዝኃነት ባለበት አገር ከባህልና ከሃይማኖት የመነጨ የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነት ማግኘት በእጅጉ ከባድ ነው፡፡
ሌላው ወይም ሦስተኛው የአንድ አገር መንግሥት ሕዝባዊ ተቀባይነትና ይሁንታን አገኝበታለሁ ብሎ ተስፋ ሊያደርግ የሚችልበት መንገድ፣ ተጨባጭ በሆነ ሁኔታ ከዕለት ወደ ዕለት የዘጐቹን ኑሮ በማሻሻል ነው፡፡ ደሃውን ከድህነት በማውጣት፣ የሥራና የትምህርት ዕድል፣ የጤናና ሌሎች ማኅበራዊ አገልግሎቶችን በማስፋፋት መንግሥታት የሕዝባቸውን ይሁንታና ተቀባይነት ለማግኘት ሊጥሩ ይችላሉ፡፡ ይህ ዓይነቱ አካሄድ በተለይ ድህነት በተንሰራፋባቸው እንደ ኢትዮጵያ ባሉ አገሮች ከፍተኛ መስህብ አለው፡፡ ዜጐች መንግሥት አገርን በማልማትና ኑሮዋቸውን በማሻሻል ስኬታማ ለሆነ መንግሥት ይሁንታቸውን የመስጠት ዕድላቸው እጅግ ሰፊ ነው፡፡ ነገር ግን ልብ ማለት ያለብን ነገር ይህ የልማት ሒደት ጊዜ የሚፈጅ መሆኑን ነው፡፡ ሒደቱ በጣም ቢፈጥን እንኳን ከአንድ በላይ አሠርት ዓመታት ይፈጃል፡፡
በተከታታይ የአገሪቷን ኢኮኖሚ በከፍተኛ ደረዳ ማሳደግና አዲስ የሚፈጠረውን ሀብት በፍትሐዊ ሁኔታ መከፋፈል ይኖርበታል፡፡ በጣም ፈጣን የሆነና ፍትሐዊ ዕድገት ካለ ሕዝባዊ ይሁንታና ተቀባይነት ለማግኘት ይቀላል፡፡ ነገር ግን የሁሉም አገሮች ኢኮኖሚ ከዓመት እስከ ዓመት በከፍተኛ ሁኔታ እያደገ መሄድ አይችልም፡፡ የየትኛውም አገር ምጣኔ ሀብት በየጊዜው እክል ያጋጥመዋል፡፡ በተለይ እንደ ኢትዮጵያ ያለ በግብርና ላይ የተመሠረተ ምጣኔ ሀብት የአየር መዛባት ሲያጋጥም፣ ዓለም አቀፍ የጥሬ ዕቃና የእርሻ ምርቶች ዋጋ ሲቀንስ በከባዱ ይጎዳል፡፡
የመንግሥት ሕዝባዊ ተቀባይነትና ይሁንታ ምንጭም ከኢኮኖሚው መዋዥቅ ጋር አብሮ ይዋዥቃል፡፡ በተለይ ከባድ የኢኮኖሚ ቀውስ ሲከሰት የከፋ የፖለቲካ ቀውስ ይከተላል ማለት ነው፡፡ በተጨማሪ ልብ ልንለው የሚገባው ጉዳይ ደግሞ የሀብት ክፍፍል ነገር ነው፡፡ ከፍተኛ ዕድገት ቢኖርም የዕድገቱ ፍሬ በፍትሐዊ (ርትዓዊ) መንገድ ለአገሪቱ ዜጐች መከፋፈሉን ሕዝቡ ካላመነበት መንግሥት የሕዝቡን ይሁንታ ያጣል፡፡ የሀብት ክፍፍሉ ፍትሐዊነት እንዲረጋገጥ ማድረግ ይበልጡን አስፈላጊ የሚሆነው ደግሞ የብሔር ብዝኃነት ባለባቸው አገሮች ነው፡፡ እንደዚህ ባሉ አገሮች የሀብት ክፍፍል ፍትሐዊነት ካልተረጋገጠ መዘዙ ከባድ ነው፡፡ ለሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነትም ጠንቅ ነው፡፡ ስለዚህ የኢኮኖሚ ዕድገት ብቻውን ለመንግሥት የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነትን በአጥጋቢ ሁኔታ አያስገኝም፡፡
ስለዚህ ከላይ ለማሳየት እንደተሞከረው የመራሔ መንግሥት ሰብዕና፣ ባህል፣ ሃይማኖት ወይም ዕድገት የመንግሥትን ሕዝባዊ ተቀባይነትና ይሁንታ በአስተማማኝ ሁኔታ አያረጋግጡም፡፡ እነዚህ የሕዝባዊ ይሁንታ ምንጮች የሚያስገኙት ሕዝባዊ ተቀባይነት ዘላቂ ያልሆኑ፣ ደካማና የማያስተማምኑ ናቸው፡፡ በአንፃሩ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ዘላቂ የሆነ፣ ጠንካራና አስተማማኝ ሕዝባዊ ይሁንታንና ተቀባይነትን የሚያስገኝ የመንግሥት ሥርዓት ነው፡፡ የሚያስገኘው ይሁንታና ተቀባይነት በአንድ ወቅት በሥልጣን ላይ ባለ መንግሥት ሳይሆን በመንግሥታዊ ሥርዓቱ ነው፡፡ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ እንዴትና ለምን ዘላቂ፣ ጠንካራና አስተማማኝ የሕዝብ ይሁንታን እንደሚያስገኝ ደግሞ በሚቀጥለው ጽሑፌ ለማሳየት እሞክራለሁ፡፡         
ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው የሕገ መንግሥት ኤክስፐርትና የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሕግ ትምህርት ቤት መምህር ሲሆኑ፣ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን፣ በኢሜይል አድራሻቸው gediontim@gmail.comማግኘት ይቻላል፡፡   

በመርሐ ጽድቅ መኮንን ዓባይነህ
የደርጉ ጊዜ ዓይነት ይሁን አይሁን ገና በውል ባይታወቅም፣ የጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት በፌዴራል መንግሥት ደረጃ ይዋቀር ዘንድ ወሬ ከመሆን አልፎ የማቋቋሚያ ረቂቅ ሕግ እንደተዘጋጀለትና ይኸው ረቂቅ ለአገሪቱ ሕግ አውጪ ምክር ቤት ውሳኔ እንደቀረበ ተሰምቷል። ይኼው ሰበብ ሆኖ ታዲያ የፍትሕ ሚኒስቴር እንደሚፈርስና የእሱ የነበሩት መብቶችና ግዴታዎች ሁሉ አዲስ ወደ ሚቋቋመው የፌዴራል ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት እንደሚተላለፉም በሰፊው እየተነገረ ነው።
ለመሆኑ ዓቃቤ ሕግና ፍትሕ ሚኒስቴር ምንና ምን ናቸው? ዓቃቤ ሕግ ተመልሶ እንዲያንሰራራስ ፍትሕ ሚኒስቴር መቀመቅ መውረድ ይገባዋልን?
የዚህ ጽሑፍ ባለቤት በወደቀውም ሆነ አሁን በሥልጣን ላይ ባለው ተከታታይ መንግሥታት በተለያዩ ደረጃዎች ዓቃቤ ሕግ ሆኜ የመሥራቴ አጋጣሚ ስላነሳሳኝ፣ ከፍ ብዬ የሰነዘርኳቸውን ጥያቄዎች በመንተራስ ይችን አጭር አስተያየት አዘጋጅቻለሁና ለንባብ እንድትበቃ ብታደርጓት።
በመሠረቱ ፍትሕ ሚኒስቴር ዘርፈ ብዙ የፍትሕ አስተዳደር ተግባራትን እንዲያከናውን በሕግ የሚቋቋም አንድ የመንግሥት አስፈጻሚ መሥሪያ ቤት ሲሆን፣ ራሱን  የቻለ የዓቃቤ ሕግ አደረጃጀት በሌለባቸው አገሮች ይኼው የአቂቦተ ሕጉ ኃላፊነት የሚሰጠው ለዚሁ መሥሪያ ቤት ነው። በሌላ አነጋገር ፍትሕ ሚኒስቴር በጠባዩ የዓቃቤ ሕግ መሥሪያ ቤት ጭምር ሲሆን፣ ሚኒስትሩም ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጭምር እንደሆነ ይታወቃል። ይሁን እንጂ የፍትሕ ሚኒስቴር የሚኒስትሮች ምክር ቤት ወይም የካቢኔው አንድ አባል በመሆኑ፣ ይኼው አካል የጠቅላይ ዓቃቤ ሕግነትን ሥልጣን ደርቦ የያዘ እንደሆነ ገለልተኝነት ስለማይኖረው በሕግ አስከባሪነት ሥራው ላይ ያልተገባ ተፅዕኖ እንደሚያሳድርበት ይታመናል።
 ስለሆነም ፍትሕ ሚኒስቴር እንደ ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት ጭምር በሚሠራባቸው ወይም አሁን በአገራችን እየታሰበ ባለው መንገድ የጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት ራሱን ችሎ በሚደራጅባቸው ሥርዓቶች፣ ተጠሪነቱ ለጠቅላይ ሚኒስትሩና ለሚኒስትሮች ምክር ቤት መሆኑ ቀርቶ ለሕግ አውጭው ምክር ቤት እንዲሆን የሚደረግበትን የተሻለ አማራጭ መከተል የተለመደ ነው። እንደ ጠቃሚ ልምድ ከተወሰደ ለአጭር ጊዜ የተሠራበት የኢትዮጵያ ሕዝባዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ መሥሪያ ቤትም ይኼው ዓይነት ተጠሪነትና ቁመና እንደነበረው እናስታውሳለን።
ይህ ጸሐፊ በአሁኑ ወቅት ለሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ቀርቦ አግባብ ባለው ቋሚ ኮሚቴ እየታየና የሕዝብ አስተያየት እየተሰበሰበበት የሚገኘውን የአዲሱን ጠቅላይ አቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት ማቋቋሚያና ማደራጃ ረቂቅ አዋጅ በወፍ በረር መንገድም ቢሆን የመቃኘት ዕድል አጋጥሞታል። አዲሱን ጽሕፈት ቤት በአዲስ መልክ ለማቋቋም የተፈለገበት ዓይነተኛ ምክንያት በተለያዩ የተናጠል አዋጆች ወደ ተለያዩ አስፈጻሚ አካላት የተበታተኑትን የዓቃቤ ሕግ ተግባራትና ኃላፊነቶች መሰብሰብና በአንድ ጠንካራ አካል መዳፍ ሥር እንዲጠቃለሉ ማድረግ እንደሆነ የረቂቁ መግቢያ አስምሮበታል። በእኔ አስተያየት ይህ የፖሊሲ መንደርደሪያ የሚተችበትም ሆነ የሚነቀፍበት አንዳች ሕጋዊ ምክንያት የለም።
በአሁኑ ወቅት ባልተጠና ዕቅድ የተበተነውን የዓቃቤ ሕግ ሥራ ሌላው ቀርቶ በቁጥር ማስታወስ አይቻልም። ለእያንዳንዱ አካል የተሰጠውን የዓቃቤ ሕግ ሥራ ውጤታማ አተገባበርም በተማከለ መንገድ ለመከታተል የሚያስችል አስተማማኝ ሥርዓት የለም፡፡ ቢኖርም እንዳለ አይቆጠርም። ለምሳሌ የፌዴራሉ መንግሥት ሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን በሙስና ወንጀሎች ረገድ ብቸኛ መርማሪ ፖሊስና ዓቃቤ ሕግ ሆኖ በአዋጅ ተቋቁሟል። ከዚህ የተነሳ የፍትሕ ሚኒስትሩ በመርህ ደረጃ የአገሪቱ ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ መሆኑ ቢታወቅም፣ ኮሚሽኑ በሙስና ወንጀሎች መርማሪነትና ዓቃቤ ሕግነት የሚፈጽማቸውን ተግባራት ሕጋዊነት በቅርብ የመከታተልም ሆነ የማረም ዕድል የለውም።
በተመሳሳይ ሁኔታ የጉምሩክ ወንጀሎችን የመመርመር፣ የማጣራትና ተጠርጣሪዎችን ለፍርድ የማቅረብ ሥልጣን በአዋጅ የተሰጠው ለፌዴራሉ መንግሥት ገቢዎችና ጉምሩክ ባለሥልጣን ዓቃቤ ሕግ ሲሆን፣ ይህ ጉዳይ ለፍትሕ ሚኒስቴር እንግዳና የማያውቀው ነገር ነው። ስለሆነም ፍትሕ ሚኒስቴር እንደ ዓቃቤ ሕግ አለኝ የሚለው ሥልጣን በተለያዩ አዋጆች ባልተጠና መንገድ ያላግባብ ሲሸረሸር እንደቆየና ይህ ሁኔታ በአፋጣኝ መታረም እንዳለበት አንድና ሁለት የለውም።
ከቅርብ ጊዜ ወዲህ የሕግ ባለሙያዎችን በሰፊው እያነጋገረ ያለው ዓብይ ነጥብ ዓቃቤ ሕግ የሾለኩበትን ሥራዎች ከየሥርቻው የመለቃቀሙና በተማከለ መንገድ የመደራጀቱን ፋይዳ የሚመለከት አይደለም። ከእሱ ይልቅ ጠንካራ ውይይት የቀሰቀሰው በዚሁ የአደረጃጀት ለውጥ ሳቢያ ከፌዴራል መንግሥት ቁልፍ አስፈጻሚ አካላት አንዱ የሆነው ፍትሕ ሚኒስቴር ከናካቴው ይፈርሳል መባሉ ነው።
ዕርምጃው ብዙ የታሰበበት አይመስልም። በዚያ ላይ ክፉኛ የተቻኮለና የዘርፉን ባለሙያዎች አስተያየት ያላካተተ ሆኖ አየዋለሁ። በግዕዝ ቋንቋ ‹‹አቀበ›› ማለት ‹‹ጠበቀ›› ማለት ነው። ከዚህ ሥርወ ቃል ስንነሳ ‹‹ዓቃቤ ሕግ›› የሚለው ሐረግ ሕግ ጠባቂ፣ አስጠባቂ ወይም በሌሎች ዘንድ ሕግና ሥርዓት መጠበቁን ለማረጋገጥ የተደራጀ ወይም የሚደራጅ ተቋምን ይገልጽልናል።
ክላሲካል ከሚባሉት አያሌ የዓቃቤ ሕግ ሥልጣንና ተግባራት መካከል፣
    ወንጀል ለመፈጸሙ ሲታመን ምርመራ እንዲደረግ ማዘዝ፣
    የወንጀል ምርመራ ተግባራትን ሕጋዊነት መከታተል፣
    ያላግባብ የተጀመረን የወንጀል ምርመራ ማስቆም፣
    አጥጋቢ ማስረጃ ያልተገኘበትን የምርመራ መዝገብ መዝጋት፣
    ወንጀል ለመፈጸማቸው አሳማኝ ማስረጃ በተገኘባቸው ተጠርጣሪዎች ላይ ተገቢውን የሕግ አንቀጽ ጠቅሶ የወንጀል ክስ መመሥረት፣
    መከራከርና ማስወሰን፣
     እንደተገቢነቱ ወደፊት የማንቀሳቀስ መብትን ጠብቆ የወንጀል ክስ ማንሳት ወይም ማቋረጥ፣
     በማረፊያ ቤቶች ቆይታና በሕግ ጥበቃ ሥር የሚገኙትን ተጠርጣሪዎችና እስረኞች አያያዝና እንክብካቤ መከታተል የሚሉት ዋና ዋናዎቹ ናቸው። ስለሆነም የፊዴራል ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት እንደገና ቢቋቋም ትኩረቱን የሚስቡት ዓይነተኛ ሥራዎቹ ከፍ ብሎ የተገለጹት ናቸው። እንዲጠናከር የሚያስፈልገውም እነዚህን ሥራዎች ማዕከል አድርጐ ቢሆን ይመረጣል።
ይህ ሲባል የጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ተልዕኮ ሙሉ በሙሉ በወንጀል ጉዳዮች ላይ ብቻ የተንጠለጠለ ነው ማለት አይደለም። የመንግሥትና የሕዝብን መብቶችና ጥቅሞች በሚነኩ የፍትሐ ብሔር ጉዳዮችም ቢሆን፣ ሕጋዊ ወኪልና የክርክር ተካፋይ ሆኖ መቀጠሉ አይቀሬ ነው።
ከእነዚህ ውጪ ያሉት የፍትሕ ሚኒስቴር ሥራዎች በተዘዋዋሪ ካልሆነ በስተቀር ዓቃቤ ሕግን በቀጥታ የሚመለከቱ ናቸው ማለት አይቻልም። ለምሳሌ፣
    የሰብዓዊ መብቶች ትምህርት ማስፋፊያና ሥርፀት፣
    የንቃተ ሕግ ማዳበሪያ መርሐ ግብሮች፣
    ሕጐችን የማጠቃለል (Codification)፣
    የጥብቅና ፈቃድ አሰጣጥና ሥነ ምግባር ቁጥጥር፣
    የይቅርታ ጥያቄዎች መስተንግዶና ምላሽ አሰጣጥ፣
    የዓለም አቀፍ ሰብዓዊ መብቶች ስምምነቶች አተገባበር፣… ወዘተ በሚኒስቴሩ እንደተያዙ መቀጠል ያለባቸው ተግባራት ናቸው።
እነሆ ሚኒስቴሩን እንደታሰበው በማፍረስ ይህንን ሁሉ ፈርጀ ብዙ ኃላፊነት በአዲስ መልክ ለሚቋቋመው የፌዴራል ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት ለማሸከም የሚደረገው እንቅስቃሴ ‹‹የነቶሎ ቶሎ ቤት ግድግዳው ሰንበሌጥ›› እንዳይሆን ክፉኛ የሚያሠጋ ነው። ሊዋሀዱ የማይችሉትን ሁሉ ለማዋሀድ እየተደረገ ያለው ጥረት ያሰብነውን ውጤታማነት አያረጋግጥልንም።
በደርግ ውድቀት ዋዜማ ተቋቁሞ የነበረው የሶሻሊስት ሕጋዊነት አስከባሪ ጠቅላይ ዓቃቤ ሕግ ጽሕፈት ቤት ከፈረሰባቸው ዓይነተኛ ምክንያቶች አንዱ ከአቅሙ በላይ በተሸከመው ኃላፊነት መሽመድመዱ ነበር። ያም ሆኖ ደርግ ፍትሕ ሚኒስቴርን በተዳከመ ቁመናም ቢሆን ማስቀጠሉን እንጂ ከናካቴው መቀመቅ ማውረዱን አልመረጠም። የአሁኑ ዓይነት የጥሎ ማለፍ ዕርምጃም አልታየውም። ዛሬም ቢሆን ተቋማትን ለማፍረስ አንጣደፍ፡፡ መገንባት የማፍረሱን ያህል ቀላል አይሆንም፡፡ ለምንወስዳቸው የማሻሻያ ዕርምጃዎች ሁሉ አሳማኝ ምክንያት ይኑረን፡፡ በዘርፉ ያገለገሉትን ቀደምት ሙያተኞች ምክርና አስተያየት ከመጠየቅም ሆነ ከመቀበል ፈጽሞ አንፍራ፡፡ ለለውጥ ያለን ፍላጐት በጐ ቢሆንም በዕውቀት ካልተመራ ገደል ይከተናል።
ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው የሕግ ባለሙያ ሲሆኑ በአሁኑ ወቅት የአማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግሥት ርዕሰ መስተዳድር የሕግ አማካሪ ናቸው፡፡ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው clickmerha1@gmail.comማግኘት ይቻላል፡፡  

 በኤርሚያስ ባልከው

ይህን ጽሑፍ እንዳዘጋጅ ምክንያት የሆነኝ ሪፖርተር ጋዜጣ በእሑድ መጋቢት 18 ቀን 2008 ዓ.ም. ቅፅ 21 ቁጥር 1660 ዕትሙ ‹‹የፖለቲካ ፓርቲዎች ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ጋር በተደረገው ውይይት ላይ የተለያዩ አቋሞች ይዘዋል›› በሚል ርዕስ የተለያዩ የተቃዋሚ ፓርቲ መሪዎችን አስተያየት ካነበብኩ በኋላ ነው፡፡

ሐሳቤን በሁለት ከፍዬ ለማቅረብ እሞክራለሁ፡፡ በመጀመሪያው ክፍል ጠቅላይ  ሚንስትሩ ከጋራ ምክር ቤቱ አባላት ጋር ያደረጉት ውይይት ላይ እኔም ተሳታፊ የነበርኩ እንደመሆኔ መጠን ያለኝን ሐሳብ ለማቅረብ ሲሆን፣ በሁለተኛ ክፍል ደግሞ በሪፖርተር ጋዜጣ ላይ አንዳንድ የተቃዎሚ ፓርቲ መሪዎች የሰጡት ሐሳብ ላይ ያለኝን አስተያየት ለመስጠት እሞክራለሁ፡፡

• ላይ የተነሱ ወሳኝ አጀንዳዎች

ለመድበለ ፓርቲ መጠናከርና መጎልበት ወሳኝ ድርሻ ሊኖረው የሚችለው በመጀመሪያ ደረጃ ሕግ ነው፡፡ በኢትዮጵያ ውስጥ ደግሞ የሕጎች ሁሉ የበላይ የሆነው ሕገ መንግሥት ስለመደራጀት መብት በግልጽ ያስቀምጣል፡፡ ይህንን ተከትሎ የወጡ የተለያዩ አዋጆች አሉ፡፡ ከእነዚህ ውስጥ የምርጫ ሕጉ፣ የፖለቲካ ፓርቲዎች የምዝገባ ሕጉና የፓርቲዎችን ሥነ ምግባር ለመደንገግ የወጣው ሕግ ወሳኞቹ ናቸው፡፡ ከጠቅላይ ሚኒስርሩ ጋር የተደረገው ውይይት እነዚህ ሕጐች ያሉባቸውን ጉድለቶች ለማረምና አሁን ካለው ተጨባጭ ሁኔታ ጋር እንዲጣጣም ለማድረግ የሚያስችል ማሻሻያ እንዲደረግ የሚጠይቅ ነው፡፡

ክቡር ጠቅላይ ሚኒስትሩም በዚህ ዙሪያ የሰጡት አስተያየት አዋጆቹ ይሻሻላሉ ወይም አይሻሻሉም የሚል ሳይሆን፣ ፓርቲዎች የተደራጁ ሰነዶች አዘጋጅተው ቀጣዩ ምርጫ ከመድረሱ በፊት ቢያቀርቡ ለመወያየት ፈቃደኛ ነን የሚል ነው፡፡

በተጨማሪም በምርጫ ሥርዓቱም ላይ ቢሆን መነጋገር እንደሚቻልና አሁን የምንከተለው የአብላጫ ድምፅ ሥርዓት (First Past the Post Representation) ይቀጥል፣ ወይስ ወደ ተመጣጣኝ ውክልና (Proportional Representation) የምርጫ ሥርዓት ይለወጥ፣ ወይስ ሁለቱንም (Mixed) ምርጫ ያካተተ የምርጫ ሥርዓት እንከተል በሚለው ጉዳይ ላይ ነው፡፡

ለፓርቲዎች የሚደረግ የፋይናስ ድጋፍን በሚመለከት እስካሁን ያለው አሠራር ሁለት ዓይነት ነው፡፡ የመጀመሪያው ፓርቲዎች በምርጫ ወቅት ለምርጫ ዘመቻ ከመንግሥት የሚያገኙት የፋይናንስ ድጋፍ ሲሆን፣ ሁለተኛው ለፓርቲዎች የዕለት ተዕለት ሥራ ፓርቲዎች በተለያዩ ምክር ቤቶች ውስጥ ያላቸውን መቀመጫ መሠረት በማድረግ መንግሥት የሚሰጠው የፋይናንስ ድጋፍ ነው፡፡

ነገር ግን ይህ በሁለተኛ ደረጃ የተጠቀሰው ድጋፍ በአሁኑ ጊዜ ሕጋዊ ሥርዓትን ይዞ ተግባራዊ ሊሆን አልቻለም፡፡ ምክንያቱም ከ2002 ዓ.ም. ምርጫ ወዲህ ተቃዋሚ ፓርቲዎች ሙሉ በሙሉ የምክር ቤት መቀመጫዎች እንዳያገኙ በመደረጉ፣ የመቀመጫ ብዛትን መሠረት አድርጎ ለተቃዋሚ ፓርቲዎች የሚሰጥ ድጋፍ የለም፡፡

ይህንን ክፍተት ለመሙላት ሲባል ላለፉት አሠርት ዓመታት ተግባራዊ እየተደረገ ባለው አሠራር፣ ኢሕአዴግ ሙሉ በሙሉ በያዛቸው የምክር ቤት መቀመጫዎች ብዛት ልክ ከመንግሥት የሚያገኘውን ገንዘብ በከፊል ለምርጫ ቦርድ እያስረከበ፣ ምርጫ ቦርድ ደግሞ ለተቃዋሚዎች የሚያከፋፍልበት አሠራር ነበር፡፡

ነገር ግን ይህ አሠራር ሕጋዊ መሠረት የሌለው ተቃውሞ ያስነሳ በመሆኑ፣ ተቃዋሚ ፓርቲዎች ሕጋዊነትን በተከተለ አዲስ አሠራር የፋይናንስ ድጋፍ የሚያገኙበት ሁኔታ እንዲመቻች ከጠቅላይ ሚንስተሩ ጋር መግባባት ላይ ተደርሷል፡፡

የመንግሥት መገናኛ ብዙኃን አጠቃቀምን በተመለከተ በተደረገው ውይይት ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም መሻሻል የሚገባቸው ብዙ ድክመቶች ያሉ መሆናቸውን አምነው፣ ችግሮቹን ለማሻሻል መንግሥት ከፍተኛ ፍላጎት እንዳለው ገልጸዋል፡፡

የፖለቲካ ፓርቲዎች የጋራ ምክር ቤት ጽሕፈት ቤት ስለማቋቋም በተደረገው ውይይት ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም የጋራ ምክር ቤቱ ሥራ በጠንካራ ጽሕፈት ቤት ባለመመራቱ ምክንያት የሚጠበቅበትን ሥራ እስካሁን ሳይሠራ እንደቀረ ጠቅሰው፣ ከአሁን በኋላ የተጠናከረ ጽሕፈት ቤት እንዲኖር ከተወካዮች ምክር ቤት አፈ ጉባዔ ጋር እየተመካከሩ እንደሆነና ጽሕፈት ቤቱ በአጭር ጊዜ እንደሚቋቋም ገልጸዋል፡፡

የተወካዮች ምክር ቤት በሚያወጣቸው የተለያዩ ሕጎችና በተለያዩ ወቅታዊ አገራዊ ጉዳዮች ዙርያ በገዥው ፓርቲና በተቃዋሚ ፓርቲዎች መካከል ሊደረግ የሚገባውን ውይይትና ክርክር አስመልክቶ በተደረገው ውይይትም፣ ጠቅላይ ሚኒስትሩ የሰጡት አስተያየት አበረታች ነበር፡፡ በተደረገው ውይይት ፓርላማው እንዲያፀድቃቸው በሚደረጉ ሕጎች ላይ በፓርቲዎች መካከል አስቀድሞ ውይይት እንዲካሄድ፣ በተለያዩ አገራዊ ጉዳዮችም ላይም ቀጣይነት ያለው ውይይትና ክርክር የሚካሄድባቸው መድረኮች በሚቋቋመው የጋራ ምክር ቤት ጽሕፈት ቤት በኩል መመቻቸት እንዳለባቸው ገልጸዋል፡፡

በመጨረሻም ብሔራዊ መግባባት የመፍጠርን አስፈላጊነት በተመለከተ ኢዴፓ በተለየ ሁኔታ ባቀረበው ጥያቄ ዙሪያ በተደረገው ውይይት፣ አገሪቱ የቋንቋና የባህል ብቻም ሳይሆን የፖለቲካ አስተሳሰብ ልዩነት ያለበት አገር እንደመሆኗ መጠን፣ በአገሪቱ ሕገ መንግሥት ላይም ሆነ በተለያዩ የልማት፣ የሰላምና የዴሞክራሲ አጀንዳዎች ዙርያ ጠንካራ ብሔራዊ መግባባት ማምጣት የሚያስችሉ መድረኮች ቢፈጠሩ የሚደግፋ መሆናቸውን ጠቅላይ ሚኒስትሩ ገልጸዋል፡፡

በእኔ አመለካከት ከዚህ በላይ በጠቀስኳቸው ጉዳዮች ላይ ጠቅላይ ሚኒስትሩ የሰጡዋቸው አስተያየቶችም ሆኑ የገቧቸው ቃሎች በጣም አወንታዊና የሚመሰገኑ ናቸው፡፡ የተገቡት ቃሎች ምን ያህል በተግባር ሊፈጸሙ ይችላሉ? ለሚለው ጥያቄ መልሱን ሁላችንም ወደፊት የምናየው ቢሆንም ኢሕአዴግ ከሚታወቅበት ግትር አቋሞ አንፃር ጠቅላይ ሚኒስትሩ የሰጧቸው አስተያየቶች በራሳቸው እንደ በጐ ጅምር ተቆጥረው ሊያስመሰግኑ ይገባል፡፡ ለተገቡት በጐ ቃሎች ተግባራዊነትም የገዥው ፓርቲ ቅን ልቦናና ቁርጠኝነት ብቻ ሳይሆን የሁላችንም ጠንካራ ትግል አስፈላጊ መሆኑ ሊሰመርበት ይገባል፡፡

ሌሎች ተቃዋሚዎች የሰጡትን በተመለከተ

የፓርቲዎች የጋራ ምክር ቤት አባላት የሆኑ ተቃዋሚ ፓርቲዎች ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ጋር በቅርቡ ያደረግነውን ውይይት በማጣጣል አስተያየት የሰጡ የፓርቲ መሪዎችን ከላይ በመግቢያዬ ላይ በጠቀስኩት በዚሁ ሪፖርተር ጋዜጣ ላይ ተመልክቻለሁ፡፡ በተሰጠው አስተያየት ላይ ያለኝን የግል አመለካከት እንደሚከተለው ለመግለጽ እሞክራለሁ፡፡ ስለጉዳዩ በጋዜጣው ላይ አስተያየት የሰጡት ሦስት የፖለቲካ መሪዎች ቢሆኑም፣ እኔ ግን በዚች መጣጥፌ አስተያየት ልሰጥ የመረጥኩት የሰማያዊ ፓርቲ ሊቀመንበር ኢንጂነር ይልቃል ጌትነት ባቀረቡት ትችት ላይ ብቻ ነው፡፡ ይህንን ማድረግ የመረጥኩት በዋናነት በሚከተሉት ሁለት ምክንያቶች ነው፡፡ ይኸውም፣

1ኛ. ለረጅም ዓመታት የተቃዋሚ ፓርቲ መሪዎች ሆነው የምናውቃቸውም ሆኑ ሌሎች መሪዎች የእነሱን አመለካከት ከማዳመጥ የረዥም ጊዜ ልምድ አንፃር እነዚህ ሰዎች ምን እንደሚያስቡ ብቻ ሳይሆን እንዴት እንደሚያስቡ ጠንቅቀን ስለምናውቅ፣ ለእነሱ የተለመደና አስቀድሞ ለሚታወቅ አስተያየት መልስ መስጠት አስፈላጊ መስሎ አልታየኝም፡፡

2ኛ. ሰማያዊ ፓርቲ በቅርብ ጊዜ የተቋቋመና የሌሎችን ተቃዋሚ ፓርቲዎች ስህተት ላለመድገም የተቋቋምኩ ነኝ በማለት የሚመፃደቅ ፓርቲ በመሆኑ፣ በውስጡም ከሌሎች ፓርቲዎች በተሻለ የወጣቶች ስብስብን የያዘ ፓርቲ ስለሆነ፣ ከሌሎች ፓርቲዎች የተለየና የተሻለ አዲስ ሥልትና አቀራረብ ሊኖረው ይችላል የሚል ትንሽ ተስፋ ነበረኝ፡፡

ነገር ግን ኢንጂነር ይልቃል በሰጧቸው አስተያየቶች በሰማያዊ ፓርቲ ላይ የነበረኝ መጠነኛ ተስፋ ፍፁም ስህተት መሆኑን ስላረጋገጥኩኝ፣ በዚህ ምክንያት የተሰማኝን አዘኔታ (Disappointment) መግለጽ አለብኝ ብዬ ስላመንኩ ነው፡፡ በኢንጂነር ይልቃል ላይ ብቻ ማተኮር የመረጥኩት፡፡

ውይይቱ ለኢሕአዴግ የሕዝብ ግንኙነት ከመሥራት ያለፈ ፋይዳ የለውም ከሚለው የኢንጂነር ይልቃል ትችት ብነሳ፣ ሁልጊዜ እንደዚህ ብሎ መደምደም ባይቻልም ካለፈው ልምዳቸን በተደጋጋሚ እንዳየነው ኢሕአዴግ እንደዚህ ዓይነቱን ውይይት ለሕዝብ ግንኙነት ሥራ ሊጠቀምበት አይችልም ብሎ መከራከር አይቻልም፡፡ አሳምሮ ሊጠቀምበት ይችላል፡፡ ነገር ግን ኢሕአዴግ ውይይቱን ለሕዝብ ግንኙነት ሥራ ይጠቀምበታ ብሎ በማሰብ ብቻ ከኢሕአዴግ ጋር የሚደረግን ውይይት ሁሉ ማጣጣልና አንቋሾ ማቅረብ፣ እነ ኢንጂነር ይልቃል ከሌሎች ጽንፈኛ የፖለቲካ አመለካከት ካላቸው ተቃዋሚ ፓርቲዎች ስህተት ያልተማሩ መሆኑን የሚያሳይ እጅግ የተሳሳተ ሥልት ነው፡፡

ምክንያቱም ኢንጂነር ይልቃል፣ ‹‹ኢሕአዴግ ከእሱ ጋር የሚደረጉ ውይይቶችን ለሕዝብ ግንኝነት ሥራ ይጠቀምባቸዋል፤›› ከሚል ተገቢ ግምታቸው ተነስተው፣ ‹‹ስለዚህ ከኢሕአዴግ ጋር ምንም ዓይነት ውይይት ማካሄድ የለብንም፤›› ወደሚል መደምደሚያ ደርሰው ከሆነ ከፊታቸው ያለው አማራጭ የሰላማዊ ትግልን አቁመው አርፈው መቀመጥ፣ ወይም ወደ ውጭ አገር ተሰደው ተመሳሳይ አቋም ካላቸው ድርጅቶች ጋር መቀላቀል ነው፡፡

ምክንያቱም አንድ ኢትዮጵያ ውስጥ ሕጋዊና ሰላማዊ የፖለቲካ ትግል አደርጋለሁ የሚል ድርጅት ከኢሕአዴግ ጋር በየትኛውም ጉዳይ ላይ አልወያይም ብሎ ውሳኔ ላይ ከደረሰ የትም ሊደርስ አይችልም፡፡ እንደዚህ ዓይነት ውሳኔ ላይ የደረሰ ፓርቲ በምርጫ ተወዳድሮ ከኢሕአዴግ ጋር በመገናኛ ብዙኃን አማካይነት ሊከራከርም፣ በምርጫ ተወዳድሮ የፓርላማ መቀመጫ ካሸነፈም ፓርላማ ገብቶ ከኢሕአዴግ ጋር ሊወያይና ሊከራከር አይችልም፡፡

እንዲህ ዓይነቱ አውዳሚ ሥልት የ1997 ዓ.ም. የቅንጅት ስህተትን ከመድገም ውጪ ሊያመጣ የሚችለው ውጤትም የለም፡፡ በእርግጥም የሰሞኑን የሰማያዊ ፓርቲ ውስጣዊ ሽኩቻ ስንታዘብ የወደፊት የፓርቲው ዕጣ ፈንታ ከመበተንና ከመጥፋት የተለየ እንደማይሆን እያየን ነው፡፡ ኢንጂነር ይልቃል በተቃዋሚዎችና በጠቅላይ ሚኒስትሩ መካከል የተካሄደውን ውይይት መገምገም የነበረባቸው በውይይቱ ላይ የተነሱት አጀንዳዎች ምን ያህል ለአገራችን ዴሞክራሲ ሒደት መጐልበት አስፈላጊ ናቸው? ከሚለው ጥያቄ ተነስተው መሆን ነበረበት እንጂ፣ ውይይቱ ለኢሕአዴግ ሕዝብ ግንኙነት ካለው ፋይዳ ጋር በተያያዘ መሆን አልነበረበትም፡፡ በአገራችንም ሆነ በዓለማችን ማንኛውም ውይይትና ድርድር የሚካሄደው ከሕዝብ ግንኙነት ካለው ጠቀሜታ አንፃር አይደለም፡፡ ከዚህም አልፎ በተቀናቃኝ ፓርቲዎች መካከል የሚደረጉ ውይይቶችና ድርድሮች የሚካሄዱት ውጤት እንደሚያስገኙ አስቀድሞ የተረጋገጠ በመሆኑም አይደለም፡፡ ይልቁንም በማንኛውም ሁኔታ ከማንኛውም ተቀናቃኝ ኃይል ጋር ችግሮችን በውይይትና በድርድር ለመፍታት መጣርና መታገል የሰላማዊ ትግል ‹‹ሀሁ›› በመሆኑ ነው፡፡

ሁለተኛ የኢንጂነር ይልቃል ትችት፣ ‹‹በጋራ ምክር ቤቱ አባላት ኢሕአዴግን ከማጀብ የተለዬ ፋይዳ የላቸውም፤›› የሚል ነው፡፡ ይህ ትችት በጋራ ምክር ቤቱ ውስጥ ያሉ ተቃዋሚ ፓርቲዎች በተለየ ደካማ አስመስሎ የተሰጠ ትችት መሆኑ ግልጽ ነው፡፡ ‹‹የኢሕአዴግ አጃቢ›› የሚለው ተራ ፍረጃ ከአገራችን የግራ ፖለቲካ ባህል ጋር ተቆራኝቶ የኖረ አላስፈላጊ ትችት ቢሆንም፣ በጋራ ምክር ቤቱ ውስጥ ያሉት ፓርቲዎች በሙሉ ጠንካራዎች ናቸው ብሎ መከራከር ግን አይቻልም፡፡

በአንፃራዊነት ከአማራጭ ሐሳብም ጋር ሆነ ከድርጅታዊ ጥንካሬ አንፃር ‹‹ደካማ›› ሊባሉ የሚችሉ ፓርቲዎች አሉ፡፡ ነገር ግን የኢንጂነር ይልቃል ትችት ሦስት መሠረታዊ ችግሮች አሉበት፡፡ የመጀመርያው ሁሉንም በምክር ቤቱ ውስጥ ያሉ ፓርቲዎች በጥቅሉ ‹‹ደካሞች›› እንደሆኑ አድርጐ መተቸት ተገቢ አይደለም፡፡ ሁለተኛ የፓርቲዎቹ ደካማነት እውነት ሆኖ ቢገኝ እንኳ፣ ውይይቱን በጭፍን ለማጥላላት ምክንያት ሆኖ ሊቀርብ አይችልም፡፡

ምክንያቱም በአንድ የፖለቲካ ውይይት ወይም ድርድር ላይ መገኘት ያለባቸው ጠንካራ ፓርቲዎች ብቻ ናቸው የሚል ሕግ የለም፡፡ እንዲህ ዓይነቱ ሌሎችን አሳንሶ ራስን ከፍ ከፍ አድርጐ ለማቅረብ የሚደረግ ሙከራ፣ ከብልህ ሳይሆን ከግልብ ፖለቲከኞች የሚመነጭ አስተሳሰብ ነው፡፡

ሦስተኛ ኢንጂነር ይልቃል በምክር ቤቱ ውስጥ በሚገኙ ፓርቲዎች ላይ ደፋር ትችት ሲያቀርቡ ቢታይም፣ የፓርቲዎችን ድክመትና ጥንካሬ የሚመዝኑበትን መመዘኛ ምን እንደሆነ ሊገልጹ አልሞከሩም፡፡ በእኔ እምነት አንድ ፓርቲ ጥንካሬውም ሆነ ድክመቱ ሊለካ የሚችለው በሚያራምደው አማራጭ ሐሳብና በውስጣዊ ድርጅታዊ ጥንካሬው ነው፡፡ በእነዚህ መመዘኛዎች መሠረት የኢንጂነር ይልቃል ፓርቲ ራሱን እንደ ጠንካራ ቆጥሮ ሌሎቹን እንደ ደካማ ለመኮነን የደፈረበትን ሞራል ከየት ነው ያገኘው? ለምሳሌ ከላይ በጠቀስኳቸው ሁለት መመዘኛዎች መሠረት ሰማያዊ ፓርቲ በምክር ቤቱ ውስጥ ከሚገኘው ከኢዴፓ የበለጠ ጠንካራ ነው ሊባል ይችላል? እንደሚታወቀው ኢዴፓ ከተቋቋመበት ጊዜ ጀምሮ ዝርዝር አማራጭ ሐሳቦችን በማቅረብ የሚታወቅ፣ እንዲያውም ከሌሎች ተቃዋሚ ፓርቲዎች በተሻለ አማራጭ ሐሳብ አመንጪና አመላካች ሆኖ እያገለገለ የሚገኝ ፓርቲ ነው፡፡

የሚያራምዳቸው አማራጭ ሐሳቦች ከራሱ አመራርና አባላት አመንጭቶ ለሕዝብ የሚያቀርብ እንጂ፣ እንደ ሰማያዊ ፓርቲ በውጭ አገር የሚኖሩ ደጋፊዎች ከገንዘብ ጋር አያይዘው የሚልኩለትን ሐሳብ የሚያስተጋባ ፓርቲ አይደለም፡፡ ከድርጅታዊ ጥንካሬ አንፃር ኢዴፓ እንደማንኛውም በአገሪቱ የሚገኙ ተቃዋሚ ፓርቲዎች ደካማ ቢሆንም፣ በአንፃራዊነት ከሰማያዊ ፓርቲ ጋር ሲነፃፀር ግን የተሻለ ድርጅታዊ ጥንካሬ ያለው ፓርቲ ነው፡፡

ኢዴፓ ድርጅታዊ ጥንካሬውን በየጊዜው የገጠሙትን ችግሮች ተጋፍጦ በማለፍም ሆነ፣ በአገሪቱ እስካሁን በተካሄዱ አገራዊ ምርጫዎች ከማንኛውም ፓርቲ የተሻለ ተሳትፎ በማድረግ ያስመሰከረ ድርጅት ነው፡፡ በአንፃሩ ሰማያዊ ፓርቲ ግን ገና በተመሠረተ በጥቂት ዓመታት ውስጥ ድርጅታዊ ህልውናውን ጠብቆ መቀጠል ተስኖት እየተፈረካከሰ መሆኑን እያየን ነው፡፡

አመራሩም አባላቱም በተለያዩ የሥነ ምግባርና የውስጥ ቅሌት እርስ በእርስ ተካሰው የጠዋት ጤዛ መሆናቸውን እያየን ነው፡፡ ኢንጂነር ይልቃልም ሆኑ ሰማያዊ ፓርቲ ገና ምኑንም ሳይጨብጡ በትዕቢት ተወጥረው ሌሎችን ለማንኳሰስ ሲሞክሩ ማየታችን እጅግ አሳዛኝ ነው፡፡

ሦስተኛው የኢንጅነር ይልቃል ትችት፣ ‹‹በምክር ቤት ውስጥ ያሉ ፓርቲዎች ኢሕአዴግ ገንዘብ የሚቆርጥላቸው ድርጅቶች ናቸው፤›› የሚል ነው፡፡ ኢንጅነር ይልቃል እውነታውን ሳያውቁት ይቀራሉ ብዬ ባላምንም፣ ኢሕአዴግ እስካሁን ከኪሱ አውጥቶ በምክር ቤቱ ውስጥ ላሉ ተቃዋሚዎች ምንም ዓይነት ገንዘብ ሰጥቶ አያውቅም፡፡ ኢሕአዴግ በፓርላማው ውስጥ ባለኝ መቀመጫ መሠረት ከመንግሥት ሊሰጠኝ ይገባ የነበረ ገንዘብ በከፊል ተቀንሶ በጋራ ምክር ቤቱ ውስጥ ላሉ ፓርቲዎች ይሰጣቸው አለ እንጂ፣ ከራሱ ካዝና አውጥቶ ገንዘብ ሰጥቶ አያውቅም፡፡ በምክር ቤቱ ውስጥ ያሉ ፓርቲዎች የሚሰጣቸው ገንዘብ ከኢትዮጵያ መንግሥት ካዝና ወጪ የተደረገ ነው፡፡

ከመንግሥት ካዝና የሚወጣ ገንዘብ በቀጥታም ይሁን በተዘዋዋሪ ከኢትዮጵያ ሕዝብ የሚገኝ ገንዘብ ነው፡፡ ከዚህ ገንዘብ ተካፋይ ለመሆን የተቀመጠው መሥፈርት ደግሞ የጋራ ምክር ቤቱ አባል ሆኖ መገኘት ብቻ ነው፡፡ ነገ ሰማያዊ ፓርቲ በውይይትና በድርድር እምነት ኖሮት የጋራ ምክር ቤቱ አባል ለመሆን ቢወስን የገንዘቡ ተካፋይ ሊሆን ይችላል፡፡ በእኔ እምነትም ሕዝባችን ለተቃዋሚ ፓርቲዎች ገንዘብ የማዋጣት ባህል ችግርም ሆነ ገዥውን ፓርቲ በመፍራት ማውጣት በማይችልበት አገር፣ ከውጭ አገር በሚመጣ ገንዘብ የጽንፈኛ ፖለቲከኞች አጀንዳ ተሸካሚ ከመሆን ይልቅ ከኢትዮጵያ መንግሥት ካዝና ገንዘብ መቀበል የተሻለ ነው፡፡

ሰሞኑን ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ጋር የተደረገው አንድ ውይይት፣ ‹‹ፓርቲዎች ከመንግሥት ሊያገኙ የሚገባው የገንዘብ ድጋፍ ምን ዓይነት ሕጋዊ አሠራር እንዲኖር ይደረግ?›› የሚል ነው፡፡ ማንኛውም በጎ አስተሳሰብ ያለውና የሚሠራውን የሚያውቅ ፓርቲ እንዲህ ዓይነቱ አሠራር እንዲጠናከር መደገፍ እንጂ መቃወም አይገባውም፡፡

በአጠቃላይ ለኢንጂነር ይልቃል ያለኝ ምክር የእኔ ሐሳብና መስመር ብቻ ነው ትክክልብሎ ሌሎች የመረጡትን ሐሳብና መስመር ማንቋሸሽ እስካሁን በትግሉ ውስጥ ለቆዩ ፓርቲዎች አልጠቀማቸውም፡፡ የማይጠቅም ቅድመ ሁኔታ እያቀረቡ ራስን ከውይይትና ከድርድር መድረክ ማራቅ፣ ከዚያም ከምርጫ ተሳትፎ ራስን ማግለል፣ ሰላማዊ ትግሉን አጥላልቶ አገር ጥሎ መሰደድ ምናልባት ለራስና ለቤተሰብ ጠቅሞ እንደሆነ እንጂ፣ ለትግሉና ለአገር ያስገኘው ጥቅም የለም፡፡ ያን ስህተት መድገም አይጠቅምዎትምና ራስዎን ቆም ብለው ይጠይቁ፡፡

• ፡- ጸሐፊው የኢዴፓ ድርጅት ጉዳይ ኃላፊ ሲሆኑ፣ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው ermiasbalkew@gmail.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

በሒሩት ደበበ

ሙስናና ያልሠሩበትን የመሻት ዓለም አቀፍ ችግር ነው፡፡ ባደጉትም ይሁን ባላደጉት አገሮች የሚከሰት የሕዝብ ተጠቃሚነትና የአገር መለወጥ እንቅፋት መሆኑም ሳይታለም የተፈታ ነው፡፡ ያም ሆኖ የግልጽነትና የተጠያቂነት ባህላቸው ዝቅተኛ በሆነ፣ የዴሞክራሲ ሥርዓትን ከልብ እየገነቡ ባልሆኑ፤ የሕግ የበላይነት ጥርስ በወለቀባቸው አገሮች ሙስና አንበሳ ሆኖ ይታያል፡፡

ለዚህም ነው የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት እ.ኤ.አ. ዲሴምበር 4 ቀን 2000 ባካሄደው ጠቅላላ ጉባዔ ሙስና በአገሮች ላይ የሚያደርሰውን ጉዳት ለመከላከል ጥረት የጀመረው፡፡ ይኼውም የዓለም አገሮችን የሚያሳትፍ ዝርዝርና ሁሉን አቀፍ የፀረ ሙስና ስምምነት አስፈላጊ መሆኑን በመደንገግ ውሳኔ ቁጥር 55161 ይፋ ማድረጉ በቀጣይ የተባበሩት መንግሥታት ድርጅትን የፀረ ሙና ኮንቬሽንን ለማፅደቅ መሠረት ጥሏል፡፡ ቢያንስ ለሁለት ዓመታት የተመከረበት ስምምነትም እ.ኤ.አ. ኦክቶበር 31 ቀን 2003 በተካሄደው ጠቅላላ ጉባዔ በውሳኔ ቁጥር 5814 መፅደቁ ይታወቃል፡፡

ወደ ኢትዮጵያ ሁኔታም ስንመጣ በአሁኑ ወቅት 178 የዓለም አገሮች ያፀደቁትን ዓለም አቀፍ የፀረ ሙና ኮንቬሽንን ተቀብላ ወደ ሥራ ከገባች ዓመታት ተቆጥረዋል፡፡ በዚሁ መሠረት በአገሪቱ የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን በፌዴራልና በክልሎች ደረጃ ተቋቁመው ወንጀሉን ለመከላከል የሚረዱ ልዩ ልዩ ተግባራት እየተከናወኑ ነው፡፡ በአገሪቱ ወንጀለኛ መቅጫ ሕግም ሆነ በፀረ ሙስና ሕጎች ላይ ማሻሻያ ተደርጎ ወደ ሥራ በመገባቱም ቀላል የማይባሉ ዕርምጃዎች ተወስደዋል፡፡

ያም ሆኖ አሁንም ሙስናን ከኢትዮጵያ ነቅሎ መጣልም ሆነ በሚታይ ደረጃ መቀነስ አልተቻለም፡፡ እንዲያውም መልኩና መጠኑ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተለዋወጠ የሕዝብን ሀብት እየበላና ሕዝቡንም እያስመረረ ለመምጣቱ ራሱ መንግሥት ያደረገው ጥናት በቅርቡ አረጋግጧል፡፡ ለሕዝቡም ይፋ ሆኗል፡፡

በእርግጥ ሙስና በዓለም አቀፍ ‹‹ስታተሱም›› ሆነ በአፍሪካ ደረጃ የመጨመር እንጂ የመቀነስ ምልክት አልታየበትም፡፡ ለምሳሌ ትራንስፓረንሲ ኢንተርናሽናል የተሰኘው በሙስና ላይ ትኩረቱን አድርጎ የሚንቀሳቀሰው ዓለም አቀፍ መንግሥታዊ ያልሆነ ተቋም፣ አፍሮ ሜትር ተብሎ ከሚጠራው ተቋም ጋር በቅንጅት ባካሄደው ጥናት እ.ኤ.አ. በ2015 ከሰሐራ በታች ከሚገኙ የአፍሪካ አገሮች ከ75 ሚሊዮን የሚልቁ ሰዎች ጉቦ መስጠታቸውን አረጋግጧል፡፡

ይህ ግርድፍ ጥናት የአፍሪካ አኅጉር ሕዝቦች ጉቦ የሚሰጡበትንና የሙስና ወንጀልን የሚያበረታቱበትን መሠረታዊ ምክንያትንም አስቀምጧል፡፡ በቀዳሚነት ወንጀል ሠርተው ለማምለጥና የቅጣት ጊዜያቸውን ለማሳጠር ለፖሊስና ለፍርድ ቤቶች (ዳኞችና ዓቃብያነ ሕግ) የሚከፍሉት ነው፡፡ በሁለተኛ ደረጃ መሠረታዊ የሕዝብ አገልግሎት (መብራት፣ ውኃ፣ መሬት፣ ስልክን … ጨምሮ በአንዳንድ አገሮች እንደ ቤት፣ ምግብና የመሳሰሉትን) ለማግኘት የሚከፈል ነው፡፡ የግሉን ዘርፍ አገልግሎቶችና ምርቶች ለማግኘትም ከፍትሐዊ ግብይት ይልቅ ሙስናና አጭበርባሪነትን ማለፍ ግድ ብሏል፡፡

አገራችን ያለችበት ሁኔታም ከዚህ የተለየ ነው ሊባል አይችልም፡፡ እርግጥ እንደ ደቡብ አፍሪካና ላይቤሪያ ባሉት አገሮች ሙስና ዓይን ያወጣ  ላይባል ይችላል፡፡ ግን ቀስ በቀስ አደጋው አፈሩን እየገለጠ፣ ጥቂቶችን እያደለበ፣ ብዙኃንን እያማረረና እያንገላታ መሆኑን ደጋግሞ ማጤን አስፈልጓል፡፡ በእርግጥ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ መንግሥት የችግሩን መጠን ለሕዝቡ አሳይቶ ‹‹የመልካም አስተዳደር ዕጦትና ሙስናን ለማስተካከል እሠራለሁ፤›› ብሎ ተነስቷል፡፡ ግን አሁንም ሙስናን የት ድረስ ታግለነዋል? መጠየቅ ነው የዚህ ጽሑፍ ዓላማ፡፡

አሠራር ያልፈታቸው የሙስና ጉድጓዶች

ሙስናን መፈክር ስለደረደርን፣ ሌላው ቀርቶ ራሱ ፀረ ሙስና ኮሚሽንን በተቆጣጣሪ ብዛት ስላጥለቀለቅነው አናስወግደውም፡፡ ይልቁንም በግልጽነት፣ በተጠያቂነትና በቅልጥፍና ላይ የተመሠረተ አሠራር በመዘርጋት ለማዳከም ይቻላል፡፡

ለዚህ ሲባል በሲቪል ሰርቪሱ ውስጥ የሥነ ምግባር መርሆች ተነድፈዋል፡፡ እንደ ቢፒአር፣ ቢኤስሲ፣ የለውጥ ሥራ አመራርና የካይዘን ዘዴን የመሳሰሉ የማሻሻያ ሥራዎች በየጊዜው እየመጡ ተተግብረዋል፡፡ በአንዳንዱ አካባቢም ተለፍቶባቸው፣ ብዙ ሀብት ወጥቶባቸው በጎንዮሽ አልፈዋል፡፡ ስለዚህ በእነዚህ የለውጥና የዘመናዊነት አቅጣጫዎች የትኞቹ መሥሪያ ቤቶችና ባለሙያዎች ተቀይረዋል? እንዴት ያሉ የሥራ መሪዎች ተፈጥረዋል? ብሎ መመርመር ነው ተገቢ የሚሆነው፡፡

በቅርቡ የመንገድ ትራንስፖርት ጉዳይ አጋጥሞኝ በአዲስ አበባ የቂርቆስ ክፍለ ከተማ ፋይልና ዋናው መሥሪያ ቤት በሚገኝበት ለገሐር ትራንስፖርት ባለሥልጣን ተገኝቼ ነበር፡፡ ይህ ነባር ሕንፃ እንደ ወትሮው ሁሉ በባለጉዳይ ከመሞላቱ በተጨማሪ ሊብሬ ዕድሳት፣ ሰሌዳ ማውጣት፣ ተላላፊ መጠየቅ፣ ሰሌዳ መቀየርና ቴክኒክ ማስወሰን … የመሳሰሉትን አገልግሎቶች የፈለጉ ዜጎች ትዕግሥት አጥተው በየቦታው ይቁነጠነጣሉ፡፡

በዚያ ተቋም በየመስኮቱ ተቀምጠው አገልግሎት የሚሰጡ አንዳንድ ወጣቶችና ካኪ ካፖርት ደርበው ወዲያ ወዲህ የሚሉት የቴክኒክ ምርመራ አረጋጋጮች ‹‹ይህን አምጣ!››  ሲሉ ይሉኝታ እንኳን አላየሁባቸውም፡፡ ማን ነው? ምንድነው? እንኳን ሳይሉ ወደ ተቋሙ የመጣውን ተገልጋይ እንደ ልጥ ይሞሸልቁት ይዘዋል፡፡ ያስገረመኝ ነገር ግን እጅግ ኋላቀር በሆነ የፋይል አያያዝ በመዝገብ ቤት የተደረደረው የክላሰር ፋይልን ለማግኘት (ለማውጣት ብቻ) ገንዘብ ወይም ልመናና ምልጃ የሚያስፈልገው መሆኑ ነው፡፡ እንግዲህ አስቡት በዚህ ኮምፒውተራይዝድ ዘመን አሠራሩ እንዴት ለሙስና አመቺ የሆነ ፉካ እንደፈጠረ፡፡

የአሠራር ነገር ሲነሳ እንደ አገር ዋነኛ የሙስና ምንጭ በሆነው የከተማ መሬት አስተዳደርና ማስተላለፍ ላይ ያለውን ችግር እንዲመለከት የዚህ ጽሑፍ አዘጋጅ በሥራዬ አጋጣሚ የሲቪል ሰርቪስ ተገልጋዮችን እርካታና ቅሬታ የሚያረጋግጥ ግብረ መልስ እሠራለሁ፡፡ በብዛትም በአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ክፍለ ከተማዎች በመገኘት ያለውን ሁኔታ የማጤን ዕድሉ አለኝ፡፡

ከመሬትና መሬት ነክ መረጃና አወሳሰን ጋር ያለው ችግር ታጥቦ የማይጠራ፣ ቀዳዳው ተደፍኖ የማያልቅ ይመስላል፡፡ ተገልጋዩም ጉቦ ሳይሰጥ የመሬት ጉዳይን እንደማይጨርስ ውስጡን አሳምኖ በአብዛኛው በሕጋዊ መንገድ ለሚያልቀው መብት ሁሉ በአሥር ሺዎች እየገፈገፈ መስተናገድን መርጧል፡፡

በቦሌ ክፍለ ከተማ የታዘብኩት ሁኔታ ይህን አባባል ያጠናክርልኛል፡፡ በክፍለ ከተማው አንዳንድ ወረዳዎች የአየር ካርታ ላይ የለም፣ መሬቱ በሕገወጥ የተያዘ ነው የተባሉት ቦታዎች ላይ ካርታና ስም ወጥቶባቸዋል (በተለይ ወረዳ 8 እና 10)፡፡ ሌሎች በተመሳሳይ የካርታና የግንባታ ፈቃድ ሲጠይቁ ግን ሊስተናገዱ አልቻሉም (ተገልጋሎዮች እንደሚሉት በመቶ ሺሕና በሚሊዮኖች ጉቦ ተጠይቀዋል)፡፡  በማኅበር በጋራ በወጣ የግንባታ መሠረት ላይ አንዳንድ ጉልበተኞችና ‹‹ጉቦ አቀባዮች›› ከፕላን ውጪ ወለል ጨምረው ፎቅ ይሠራሉ፡፡ እጅግ ያስገረመኝ ደግሞ በመንገድና በመልሶ ማልማት ዓይነት ሥራዎች ‹‹ይፈርሳል›› በሚል ማስፈራሪያ ቦታን በእጅ አዙር በማሸጥ የጥቅም ተጋሪ እየተሆነበት ያለው የወሮበላ አካሄድ ነው፡፡

እንደ ቂርቆስ፣ አራዳና የካ ባሉ ክፍለ ከተሞችም በቅርቡ በዚሁ በሪፖርተር ጋዜጣ ላይ እንዳነበብነው መንግሥትን በመቶ ሚሊዮኖች የሚቆጠር ገንዘብ ያሳጡ የመሬት አስተዳደር ሙያተኞች ተከሰዋል፡፡ የወንጀላቸው መንስዔም በካሳ ክፍያ አሻጥር፣ የቀበሌ ቤትና ይዞታን በመሸጥ፣ ካርታ በማውጣት፣ ስም በማዞር፣ ሕገወጥ ይዞታዎችን ሕጋዊ በማድረግና የሕዝብ መሬትን በጉቦ ወደ ግል የማዞር … ዓይነት ዓይን ያወጡ ወንጀሎችን በመሥራት ነው፡፡

ታዲያ እነዚህ ወንጀሎች የሚሠሩት በዋናነት መረጃን በማጥፋት፣ በመደበቅና ተገልጋይን በማጉላላት ነው (በላቀ ጉዳይ ላይ ገንዘብ ለመቀበል ብቻ ለወራት የሚያመላልሱ አሁንም አሉ)፡፡ ሲቀጥል ከላይ እስከ ታች ሕገወጥ የጥቅም ትስስር በመዘርጋት ነው፡፡ ይኼም ባይሆን ባለጉዳይ ተበደልኩ ብሎ በመረጃ አስደግፎ ለኃላፊዎች ቅሬታ ሲያቀርብ እንዴት ሊፈታ የሚችል ይጠፋል? ስለዚህ ወይ የጥቅም ተጋሪነት አለ ወይም ፍርኃት ውሳኔ ሰጪነትን በቁሙ ቀብሮታል፡፡

ከእነዚህ ማሳያዎች አንፃር በሁሉም መንግሥታዊ መሥሪያ ቤቶች አሠራር፣ አደረጃጀት፣ የሰው ኃይልና መመርያ የሚባሉት ነቁጦች ላይ መሥራት ያስፈልጋል፡፡ ሁሉም ቢሆኑ በግልጽነት፣ በተጠያቂነት፣ በቅልጥፍናና በፍትሐዊነት እንዲመሩ ማድረግ ካልተቻለ ያለጥርጥር ሙስና ፈቀቅ ሊል አይችልም፡፡ በነገራችን ላይ ፒውፕል ኤንድ ኮራፕሽን አፍሪካ ሰርቬይ 2015 የተባለው የትራንስፓረንሲ ጥራት እንደ ላይቤሪያ፣ ናይጄሪያ፣ ኬንያ፣ ቻድና ኮንጎ ባሉት አገሮች 69 በመቶ የሚሆነው ሙስና ያውም በደሃው ሕዝብ ላይ እየተፈጸመ ያለው በእነዚህ ችግሮች መሆኑን አረጋግጧል፡፡ የኢትዮጵያም ከዚህ ማነሱን እንጃ!?

ስግብግብነት ቅጥ አጥቷል

ሰው ሲበዛ መሬት ይጠባል፡፡ አገልግሎትና አቅርቦትም ያንሳል፡፡ በዚህ ላይ ስግብግብነትና አልጠግብ ባይነት ሲበረታ ሽሚያ፣ ንጥቂያና የሌላውን ድርሻ መብላት ይበረታል፡፡ ኢትዮጵያውያን ምንም እንኳን በሃይማኖቶቻችንና በባህሎቻችን ፈሪኃ ፈጣሪና ሞራላዊ ማንነት ያለን ቢሆንም፣ በተለይ በከተሞች ከቅርብ ጊዜ ወዲህ እያቆጠቆጠ የመጣው በአቋራጭ የመክበርና ሕግና ሥርዓትን በገንዘብ የመጠምዘዝ ድርጊት ፈር እያሳተን ነው፡፡ ‹‹ሲሻም ያልበላን …›› ከማበረታታም በላይ የሄደ ነው፡፡

ከትንሿ የአሽከርካሪ ቅጣት አንስቶ እስከ ትልልቅ የኩባንያ ድርጅቶች የታክስና የጉምሩክ ሥራዎች ድረስ በጉቦ ለማስፈጸም የማይቋምጥ እስኪ ማነው? በእርግጥ አንዳንዱ ባለሥልጣን (ባለሙያ) ዓይኑን እያስለመለመ የ‹‹ስጡኝ›› ጥያቄውን በእጅ አዙር ሊያቀርብ ይችላል፡፡ እኛ ግን ስንቶቻችን ነን ‹‹ይኼ መብቴ ስለሆነ በዚህ ጊዜ ሠርተህ ስጠኝ፤›› ብለን በድፍረት የምንታገል?

 ለነገሩ በገቢዎችና ጉምሩክ፣ በመሬት አስተዳደር በድርጅቶች፣ በፈቃድ ዕድሳትና ብቃት ማረጋገጫ፣ በኤሌክትሪክ ኃይል ማከፋፈል … ሕገወጥ አካሄድን የሚከተሉ ባለጉዳዮች ሁሉ ጉቦ ካልከፈሉ ሕጉን እንደማይጥሱት ያውቃሉ፡፡ ለዚህም ሲባል ለድርድርና በእጅ ለመሄድ በራቸውን ክፍት ከማድረግ ባሻገር ‹‹ጉዳይ ገዳይ›› እና ደላላ እስከ መቅጠር የሚሄዱ ጥገኞች በርክተዋል፣ በዝተዋል፡፡

አሁን በቅርቡ ኢትዮጵያ ውስጥ በአንድ ጊዜ ‹‹የፓራሹት ቱጃር›› ስለሆኑ ሰዎች እየተጨዋወትን ነበር፡፡ ጉዳዩን በአርምሞ የሚታዘብ አንድ ወዳጄ ያስቀመጠልኝ ትዝብት ግን ‹‹እንዴት አይከበር›› እንድል ነው ያደረገኝ፡፡ ሰውየው በገቢዎች፣ በውልና ማስረጃ፣ በባንኮችና በመሬት አስተዳደር … ሁሉ በየጊዜው እንደ ወር ደመወዝ ጉቦ ተቆራጭ የሚያደርግላቸው ሠራተኞችና ኃላፊዎችን ‹‹ቅጥረኞች›› አድርጓል፡፡

ስለሆነም ምንም ዓይነት ጉዳይ ሲገጥመው እነዚያን የሕገወጥ ተባባሪ ሌቦች መሠረት አደርጎ በመንቀሳቀስ ‹‹ሀብት በሀብት ላይ›› ይደርባል፡፡ ለምሳሌ አንድ ሕንፃ ሲገዛ ወይም አንድ ድርጅት በድርድር ሲወስድ ውልና ማስረጃ የሚሄደው ለእሱ የሚመቸው አንድ ቅርንጫፍ ብቻ ነው፡፡ ይህን የሚያደርገው ደግሞ ከገቢዎች፣ ከመሬት አስተዳደርና ከባንክ … ማጣሪያ አምጣ የሚባሉ የተለያዩ ሰነዶች ባይሟሉ እንኳን ውሉ በቀላሉ ስለሚፀድቅለት ነው፡፡

እንግዲህ ተመልከቱት አንድ ሰው ከሀብታምነት ደረጃ በላይ አልፎ ተረጋግቶ ሕጋዊ ሥራ በመሥራት ለአገር የሚበጀውን መፈጸም ነው የሚጠቅመው? ወይስ ዕድሜ ልክ እየተሰቀቀ በሙስና ጭቃ ውስጥ መቡካካት፡፡

በዚህ የቱባ ጉበኞችን ገመና ጠቀስን እንጂ በሁላችንም አዕምሮ ውስጥ ጉቦ የመስጠት ልክፍት በምን ያህል ደረጃ አለ? የሚለውን ነው መጫን ያለብን፡፡ ስንቶቻችንን መብትና ግዴታችንን አውቀን እንወጣለን? ብንል ነው የሚጠቅመው፡፡ ሌላው ይቅር ጉቦ በመጠየቅ ያልሠሩበትን ለመዝረፍ መቆሚያ መቀመጫ የሚያሳጡን የመንግሥት ሌቦችን ደፍረን ለማስያዝ አስበን እናውቃለን? ወደ ሁላችንም አዕምሮ መምጣት ያለበት ጥያቄ ነው፡፡

በአጠቃላይ የሙስና ወንጀል ጎጂነት ላይ የምንስማማውን ያህል በጋራ መታገሉ ላይ ካልበረታን ለነገው ትውልድ የተሻለች አገር ልናስተላልፍ አንችልም፡፡ ስለዚህ ከወዲሁ በላቀ ሞራልና ሥነ ምግባር፣ በታታሪነትና ትጋት እንዲሁም በፀረ ሌብነትና በፀረ ሙስና ባህል ውስጥ ሆነን ቤታችንን እንሥራ፡፡

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊዋን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊዋን በኢሜይል አድራሻቸው hdebebe@yahoo.comማግኘት ይቻላል፡፡

በአሳምነው ጎርፉ

ኢትዮጵያ እንደ ጀመረችው የኢኮኖሚና የማኅበራዊ ዕድገት ሁሉ አልሳካ ያላት መልካም አስተዳደርን ማስፈን ነው፡፡ አስተዳደርን መልካም ለማድረግ ደግሞ ዴሞክራሲያዊነት፣ የሕግ የበላይነትና ፈጠን ብሎም ፍትሐዊ ልማትን ማረጋገጥ ያስፈልጋል፡፡

ገዢው ፓርቲ ባለፈው ክረምት ባካሄደው ድርጅታዊ ጉባዔው የፀረ ሙስና ትግልን በማጠናከር፣ የኪራይ ሰብሳቢነት አመለካከትና ተግባራትን በመፋለም መልካም አስተዳደርን ማስፈን አለብኝ ብሎ አቅዷል፡፡ ማቀድ ብቻ ሳይሆን ይህን ተግባር አለማሳካት ህልውናን ለአደጋ የሚያጋልጥ ክብተት ያስከትላል የሚል አቋም ወስዷል፡፡ ከዚያም ወዲህ በመንግሥታዊ መዋቅሩ ዕርምጃዎችን እየወሰደ፣ የጎላ ባይሆንም የማሻሻያ ፍላጎትን እየቀረፀ ስለመምጣቱም መንግሥት ይናገራል፡፡ ሕዝቡ በጎ ጅምር የሚላቸው ጉዳዮች አሉ፡፡ ነገር ግን በሚፈለገው መጠን የሚታይ ነገር አለ?

አገሪቱ በዚህ ሒደት ውስጥ ብትሆንም አደገኛ ሊባሉ የሚችሉ አለመረጋጋት የፈጠሩ ሁከቶችና ቀውሶች ታይተዋል፡፡ በተለይ በኦሮሚያ ክልል ከአራት ወራት ላላነሰ ጊዜ የቀጠለው የሕዝብ ተቃውሞና ቁጣ ተቀስቅሷል፡፡ ይህን ተከትሎም ንብረት ያወደመና ውድ የሕይወት ዋጋ ያስከፈለ ብጥብጥና ውድመት አጋጥሟል፡፡ በትግራይና በአማራ ክልሎች አቤቱታዎች ተሰምተዋል፡፡ እንዲሁም በጋምቤላ ክልል መጠኑና ዓይነቱ ይለያይ እንጂ የበርካቶችን ሕይወት የቀጠፈ አደጋ ታይቷል፡፡

ይህ ከ1997 ዓ.ም. ወዲህ የመጀመሪያው ሊባል የሚችል ክስተት ብዙዎችን አሥግቷል፡፡ ለሞትና ለእስራት ከተዳረጉትም ሌላ ለሥጋትና ለጥርጣሬ የተጋለጡ ዜጎች እንዲኖሩም አድርጓል፡፡ በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አምስተኛ ዘመን አንደኛ ዓመት 14ኛ መደበኛ ስብሰባ ላይ የመንግሥታቸውን የስድስት ወራት ሪፖርት ያቀረቡት ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም ደሳለኝ በአገሪቷ ለተፈጠረው ቀውስ ዋነኛው መንስዔ የመልካም አስተዳደር ዕጦት፣ የሕዝብ አለመርካትና መንገላታት መበራከት መሆኑን በግልጽ ጠቁመዋል፡፡ ‹‹ስለዚህም ወደዚያና ወደዚህ ስናስብ ኃላፊነቱን እንደ መንግሥት ወስደን ፈጥነን ከችግሩ ለመውጣት በቁርጠኝነት መነሳት አለብን ነው፤›› ያሉት፡፡

‹‹ሕዝቡ ፍላጎቱ እያደገ የመጣና ያለመርካት ደረጃ ላይ እየደረሰ ነው፡፡ መንግሥታዊ መዋቅሩ ደግሞ በሚፈለገው ደረጃ አገልግሎት ካለመስጠት ባሻገር፣ የሚታይበት የሙስናና ኢፍትሐዊ አካሄድ አለ፡፡ ይህን ለማሻሻል እየሠራን ቢሆንም ሕዝቡ ግን ቅሬታውን እየገለጸ ነው፡፡ በአንዳንድ አካባቢ በአፍ ብቻ፣ በሌላ አካባቢ ደግሞ በእጅ መገፍተርም ጀምሯል፡፡ … ስለዚህ ችግሩ በኦሮሚያ አካባቢ ብቻ ሳይሆን ከትግራይ ጫፍ እስከ ደቡብ ጫፍ የታየ ነው፤›› በማለት በግልጽ የተናገሩትም በዚሁ መድረክ ነው፡፡ ስለሆነው ሁሉ መንግሥት ይቅርታ እንደሚጠይቅ እስከማስረዳትን ጨምሮ፡፡

ከዚህ ውይይት በኋላ ለዚህ ጽሑፍ ዝግጅት ሲባል የተለያዩ የኅብረተሰብ ክፍሎችን ለመናገር ሞክሬያለሁ፡፡ በተለይ ምሁራንና የፖለቲካ ሰዎችንም አስተያየት ከተለያዩ የመረጃ ምንጮች ለመውሰድ ጥረት አድርጌያለሁ፡፡

ከረዥም የፖለቲካ ዝምታ በኋላ በተከታታይ ወደ ኅትመት ሚዲያው እየወጡ ያሉት የቀድሞው የኢዴፓ ሊቀመንበርና የታዋቂው ፖለቲከኛ አቶ ልደቱ አያሌው ሐሳብ ግን በቀዳሚነት የሚወሰድ ነው፡፡ አቶ ልደቱ አሁን የተፈጠረውን የሕዝብ አለመርካት፣ ቅሬታና ብሶት የሚያያይዙት ከመልካም አስተዳደርና ከመንግሥት የአገልግሎት አሰጣጥ ብቻ ጋር አይደለም፡፡ ይልቁንም በአገሪቱ እየተዳከመ ከመጣው የዴሞክራሲ ሥርዓት ግንባታና የሐሳብ ብዝኃነትን የማስተናገድ ብልህነት ከማጣት ጋር ነው ይላሉ፡፡

‹‹ገዢው ፓርቲ በአገር አቀፍ ደረጃ ከአባልና ከአጋር ፓርቲዎቹ ጋር ከሞላ ጎደል ሙሉ በሙሉ በሕዝብ ምርጫ አሸነፍኩ ብሎ ሥልጣን ላይ ደግሞ በቀጠለበት ጊዜ፣ ባሉት ጥቂት ወራት ውስጥ ምክንያቱ ምንም ይሁን ምን ሕዝብ በዚህ ደረጃ ቅሬታ ሲያነሳ እርስ በርሱ የሚጋጭ እውነት አለ፤›› ነው ያሉት፡፡ በብሔር፣ በሃይማኖት፣ በታሪክ፣ በባህልና በተለያዩ ማኅበራዊ ፍላጎቶች የተለያየ ማኅበረሰብ አንድ የፖለቲካ አመለካከት ሊኖረው አይችልም፡፡ የአስተሳሰብ ብዝኃነት ብቻ ሳይሆን የአመለካከት ግጭትም ባለበት ሁኔታ ደግሞ ልዩነት ሆደ ሰፊ ሆኖ ማስተናገድ ካልተቻለ ቀውስ መጋበዙ እንደማይቀር አስምረውበታል፡፡

ይህንኑ ሐሳብ የሚጋሩት የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ምሁራንም አሉ፡፡ ዶ/ር ካሳሁን ብርሃኑና ወጣቱ የታሪክ ተመራማሪ አበባው አያሌው በቅርቡ ከአሜሪካ ድምፅ ሬዲዮ ጋር ባደረጉት ውይይት በአገሪቱ የሐሳብ ነፃነት፣ የመደራጀትና የፖለቲካ አስተሳሰብን በሕጋዊና ሰላማዊ መንገድ የማራመድ ዴሞክራሲያዊ መብቶች ማጠናከር ያስፈልገል፡፡ በዋናነትም ሰላማዊና ዴሞክራሲያዊ መንገድን ተከትሎ ሐሳብን ማራመድ ብቻ ሳይሆን፣ በሕዝብ ውሳኔ መመረጥ የሚቻልበት ቀስ በቀስም ሥልጣን እስከመያዝ የሚወስድ ሥርዓት ሥር እንዲሰድ መደረግ አለበት፡፡

ይህ የሥልጠና ባህል መጠናከር ካልጀመረ ለመንግሥት ብቸ ሳይሆን ለአገሪቱም ፈተና የሚጋርጥባት ሁኔታ ያጋጥማል ነው የሚሉት፡፡ በአንድ በኩል የመንግሥታዊ መዋቅሩን የግልጽነትና ተጠያቂነት፣ የሕግ የበላይነትና የሕዝብ ወገንተኝነት ለማረጋገጥና ለመሔስ የሚቻልበት ባህል እንዳይኖር ያደርጋል፡፡ ይህም መልካም አስተዳደር የሚባለውን ትልቅ ዕሴት ጥያቄ ውስጥ እየከተተው ይሄዳል፡፡ በሌላ በኩል መንገሥት ራሱ እንደ ተቋም የሚጠይቀውንና የሚገዳደረውን ሰላማዊ ኃይልና አማራጭ እያጣ፣ ሳይጠረጥርና ሳይገምት ወደሚገነፍል የሕዝብ ቁጣና ቅሬታ መጋፈጥ እንደሚወርድ አስምረው አስረድተዋል፡፡

በእርግጥም አሁን ላይ ሲታይ መልካም አስተዳደርን የማስፈን ተግባር ብቻውን ተነጥሎ የሚታይ አልሆነም፡፡ በመንግሥት የተለያዩ የሥራ ኃላፊዎች የሚገለጸውም ሆነ፣ በተለያዩ ሰነዶች ላይ የተጻፈው ልማትን በፍትሐዊነት ከማዳረስና የዴሞክራሲ ባህልን እየገነቡ ከመሄድ ውጪ ተነጥሎ የሚታይ የመልካም አስተዳደር ሥራ የለም የሚል ነው፡፡ ይሁንና ግን ወደ ተግባር ሲገባ መንግሥት በተለይ የዴሞክራሲ ምኅዳሩን ለማስፋትና የአስተሳሰብ ብዝሐነትን ለማስተናገድ የሚያስችሉ የፖሊሲ ማሻሻያዎችንም ሆነ የማስተካከያ ዕርምጃዎችን አልወሰደም፡፡

ብዙዎቹ የፖለቲካ ሰዎችና ምሁራን (በቅርቡ ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ጋር የተወያዩትን ጨምሮ) የሚስማሙባቸው የዴሞክራሲ ሒደቱን የሚያደናቅፉ ችግሮችን እዚህ ላይ ማንሳት ለውጥ ለማምጣት ያግዛል፡፡ አንደኛው በከፍተኛ የትምህርት ተቋማት ውስጥ እየነጠፈ የመጣው የአካዴሚ ነፃነት (Academic Freedom) ጉዳይ ነው፡፡ ይህ ዓለም አቀፍ የትምህርት መርሆ ዜጎች በነፃነትና በገለልተኝነት ብቻ ሳይሆን፣ በፈጠራና በምርምር ብሎም በተወዳዳሪነት መንፈስ አገራቸውን እንዲገነቡ ሊያነሳሳ የሚችል እሳቤ ነው፡፡

‹‹በእኛ አገር ግን ይኼ የለም!›› ብለው የሚሞግቱ ጥቂት አይደሉም፡፡ መከራከሪያቸውም የየተቋማቱ የሥራ ኃላፊዎች ሹመት ብሔርና ፖለቲካዊ ታማኝነት መሆኑ፣ ተማሪዎችም ይሁኑ መምህራን በገዢው ፓርቲ አባልነት ሲደራጁ ሌላ የፖለቲካ አስተሳሰብን ማራመድ ወንጀል ተደርጎ መውሰዱ፣ ነፃና የተጠናከሩ የተማሪዎች አደረጃጀቶች አለመኖራቸው (እነዚህ በተለይ ከኢትዮጵያ የፖለቲካ ትኩሳት አንፃር የነበራቸው ሚና ይታወቃል)፣ የሐሳብ ነፃነትን ለማረጋገጥ የሚረዱ ኅትመቶችና መድረኮች መጥፋት፣ ብሔር ተኮር ቡድንተኝነት እንጂ ዴሞክራሲያዊነትን የተላበሰ አገራዊ አንድነት በየተቋማቱ እንዲገነባ አለመፈለጉን በቁጭት ያነሳሉ፡፡ የፖለቲካ ካድሬዎች፣ ደኅንነቶችና የገዢው ፓርቲ ጽሕፈት ቤቶች (አስተባባሪዎች) በዩኒቨርሲቲዎች ውስጥ እንዳሉም ዶ/ር መረራ ጉዲና በቅርቡ ከጻፉት መጽሐፍ አንብበናል፡፡

ሌላው የዴሞክራሲ ባህል ግንባታውን እያወኩ ነው የሚባሉት በተለይ ከምርጫ 97 በኋላ ተነድፈው በሥራ ላይ የዋሉት ሕግጋቶች ጉዳይ ነው፡፡ የፕሬስ አዋጅ፣ የፀረ ሽብር ሕግ፣ የሲቪል ማኅበራትና በጎ አድራጎት ድርጅቶች አዋጅ ጋር በተያያዘ ለዓመታት እየተገለጹት ያሉት ሒሶች፣ መንግሥት የፖለቲካ ተገዳዳሪዎቹን ለማፈን፣ የሐሳብ ነፃነትና ብዝኃነትን ላለማስተናገድና የተለያዩ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች በኢትዮጵያ የዴሞክራሲ ግንባታ ጉዞ ማበርከት ያለባቸውን አስተዋጽኦ እንዳይወጡ የሚያደርጉ ናቸው የሚል ነው፡፡ በእርግጥ እነዚህን ሕግጋት አስመልክቶ መንግሥት የሚያነሳቸው መከራከሪያዎችም ከንቱ የሚደረጉ አይደሉም፡፡

‹‹በአገሪቱ የተረጋጋ ሰላምና አገራዊ ደኅንነት እንዲኖር ጠንካራ የፀረ ሽብር ሥራ መከናወን አለበት፡፡ ለዚህ ደግሞ የሕጉ መውጣት ወሳኝ ከመሆኑ ባሻገር ከተለያዩ ዓለም አገሮችም የተቀዳ ነው፤›› ይላል መንግሥት በቀዳሚነት፡፡ ይህ ብቻ ሰይሆን የመገናኛ ብዙኃንና የመረጃ ነፃነት ሕጉም ተጠያቂነትና ግልጽነትን ያዳብር እንደሆነ እንጂ ሊገድብ አይችልም በማለት፡፡ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችም ሆኑ ዓለም አቀፍ ማኅበራት ለዜጎች ብቻ በተፈቀደው የፖለቲካ ተሳትፎ ውስጥ ‹‹ገብተው መፈትፈታቸውን›› መንግሥት እንደማይቀበል የሚያስረዳውም በይፋ ነው፡፡

ከእነዚህ እውነቶች ጀርባ ግን በጥልቀት መፈተሽ ያለባቸው የዴሞክራሲ አረሞች አሉ፡፡ አንደኛው የፀረ ሽብር ሕጉ ለአገራችን ደኅንነት ወሳኝ ቢሆንም ከዜጎች ነፃነት፣ ሐሳብን የመግለጽና የመንቀሳቀስ መብት ጋር እንዳይጋጭ የማጤኑ ጉዳይ አንድ ነገር ነው፡፡ በሽብርተኝነት የተጠረጠሩ ሰዎች አያያዝ፣ ፍተሻና እስርም ቢሆን ፍትሐዊና ቀልጣፋ የፍትሕ ሥርዓት ካላጀበው ሕጉ ራሱ ሌሎች እንደሚሉት አስፈራሪና ‹‹አሸባሪ›› መሆኑ አይቀርም፡፡ የዚህ ሕግ መውጣት በሰላማዊና በዴሞክራሲያዊ መንገድ ለመታገል በሚዳክሩ የፖለቲካ ኃይሎችና በሕዝቡ በራሱ ውስጥ የፈጠረው አንድምታም ሊጤን ይገባዋል፡፡

ከመረጃ ነፃነትና ከፕሬስ ጋር በተያያዘም ከሙያ ሥነ ምግባሩና ከመርሆዎቹ ጋር የሚጋጩ የስም ማጥፋት፣ ብሔራዊ ጥቅምን መጉዳት፣ የሕዝቦች አንድነትን መሸርሸር … ዓይነት ድርጊቶች እንዲገቱ ሕጉ መርዳቱ አይታበልም፡፡ ያለጥርጥር ግን በተለይ የመገናኛ ብዙኃንን ኃላፊዎችንና ዋና አዘጋጆችን አጣብቂኝና ሥጋት ውስጥ ከትቷል፡፡ በተለይ ከፀረ ሽብር ሕጉ ጋር ተዳምሮ ሲታይ ብዙዎችን አስደንብሮ ከጨዋታ ሜዳው እንዳስወጣ የሚታወቅ ነው፡፡ ከዚህ ሁሉ በላይ ደግሞ መንግሥት ለሕዝብ መስጠት ያለበትን መረጃ በአግባቡ ከሕጉ አንፃር ይሰጥ ዘንድ የተቀመጡ ድንጋጌዎች አለመከበራቸው አሳሳቢ ሆኖ ዘልቋል፡፡ የመረጃ መስጫ ጊዜ፣ የተከለከሉና ያልተከለከሉ መረጃዎች፣ ከልካይ የሥራ ኃላፊዎችና ሙያተኞች ላይ መውሰድ ስላለበት ዕርምጃ … በግልጽ ቋንቋ የሠፈሩ አንቀጾች ቢኖሩም፣ በዚህ ጉዳይ ላይ የመጣው መሻሻል ይህን ያህል ደረት የሚያስነፋ አይደለም፡፡ ይህን ሕግ ለማስፈጸም የተቋቋመው የዕንባ ጠባቂ ተቋምም እስካሁን ‹‹ግንዛቤ ማስጨበጥ›› የተባለው ሥራ ላይ እንደቆመ ነው፡፡

የኢትዮጵያ መንግሥት በአገሪቱ ‹‹የልማታዊ ዴሞክራሲ አስተሳሰብ ልዕልናን አረጋግጣለሁ›› ብሎ የተለያዩ ሥራዎችን እየሠራ ነው፡፡ ነገር ግን የተለያዩ ፖለቲከኞችና ምሁራንን ጥያቄ እያስነሳ ያለው የ‹‹ልማታዊ›› መንግሥታዊ ሥሪት ዴሞክራሲያዊ ተባለም አልተባለም፣ ግራ ዘመምና የሊብራል አስተሳሰብን የሚፃረር ነው የሚለው ጉዳይ ነው፡፡ ሲከራከሩም እሳቤው ነፃ ሐሳብ፣ ነፃ ማኅበር፣ ነፃ የፖለቲካ ድርጅቶች ነፃ ገበያ …. የሚባሉ የዴሞክራሲያዊነት ምሰሶዎችን በአንድም ይሁን በሌላ እንደሚገድብ ያሰምሩበታለ፡፡ ስለሆነም ነው ገዢው ፓርቲ እንደ ጨው የሌለበት ምንም ነገር የለም በማለት የሚተቹት፡፡

እዚህም ላይ ምሁራን የሚሰነዝሩት ምክረ ሐሳብ አለ፡፡ ባለፉት 25 ዓመታት (ሩብ ክፍለ ዘመን) በተለያየ መንገድ አገሪቱን እየመራ እዚህ ያደረሳት ኢሕአዴግ ነው፡፡ በሒደቱም በርካታ ጠቃሚና አበረታች ጅምሮችና የተገኙ በተለይ የልማት ፍሬዎች አሉ፡፡ በዚያው ልክም እንደ አገር ያጣናቸው (ወደብና የብሔራዊ አንድነት ዓይነቶቹን ያነሳሉ) ጉዳዮችም አሉ፡፡ ምንም ቢሆን ግን ከዚህ በኋላ ለሚነሱ የልማት፣ የዴሞክራሲም ሆነ የመልካም አስተዳደር ጥያቄዎች እስካሁን በዘለቀው አካሄድ ብቻ መልስ ለመስጠት አይቻልም፡፡ ያለጥርጥር ማሻሻያዎች ያስፈልጋሉ ነው የሚሉት፡፡

የኢዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲው ዶ/ር ካሳሁን ራሳቸው ጠቅላይ ሚኒስትሩ ሕዝቡ ፍላጎት ያለው መሆኑን፣ ስለሆነም በአገልግሎትና አስተዳደራችን አለመርካት ብቻ ሳይሆን እንደ ሙስናና ብልሹ አሠራር ይሉትን ያልተገቡ ድርጊቶች አልቀበልም የማለትና የመግፋት ተግባር ውስጥ ገብቷል ማለታቸው የለውጥን አስፈላጊነት ያመላክታል ነው ያሉት፡፡ እዚህ ላይ የሚያስፈልገው ማሻሻያ ግን በነካ ነካና ጥገናዊ ለውጥ ብቻ እንዲመጣ የሚፈለግ ሳይሆን፣ ሥርዓት ባለውና እያደገ በሚሄድ ብሎም ሁሉን አሳታፊ በሆነ አኳኋን ሊሆን ይገባል ባይ ናቸው፡፡

በቅርቡ በመልካም አስተዳደር ሰበብ በየአካባቢው የተነሳው የማስተር ፕላን፣ የማንነትም ይሁን የሥራ ዕድል ፈጠራ ጥያቄ ያለጥርጥር የሕዝብ ነው፡፡ ምንም እንኳን ከሰላማዊ ጥያቄነት እየወጣ ወደ ግጭትና ሁከት የሄደባቸው አካባቢዎች የደረሰው ጉዳት ብዙዎችን ቢያሳዝንም መነሻው የሕዝቡ ምሬት ነው፡፡ ይህን መንግሥትም ሳያቅማማ ተቀብሎታል፡፡ (በእርግጥም ህልውናቸው እንኳን ስለመኖሩ የማይታወቁት እነ ኦነግን ወይም አሜሪካና አውሮፓ ተኮልኩለው በማኅበራዊ ድረ ገጽ አሉባልታ የሚነዙት ቀሰቀሱት ብሎ ሙሉ በሙሉ መደምደም የሚጠቅም አይደለም፡፡ ሕዝቡንም መናቅ ይሆናል፡፡

ስለሆነም የሕዝብ ጥያቄ አሁንም በዴሞክራሲያዊ መንገድ ማዳመጥና ሕዝብን ባሳተፈ መንገድ መፈታት አለበት፡፡ በአንድ በኩል አሁን እንደተጀመረው የግጭት አካባቢዎችን ማረጋጋት፣ የሰብዓዊ መብት ጥሰት ካለ አረጋግጦ ፈጣንና ሕዝብን የሚያሳምን ዕርምት መውሰድ፣ እንዲሁም ለወደመው የሕዝብና የዜጎች ሀብት የካሳና መሰል ሥራዎች መሥራት አለባቸው፡፡ በሌላ በኩል ከነካ ነካና ቁጥቁጥ ወጥቶ ሥር ነቀል የመልካም አስተዳደር ለውጥ ማስፈን ሥራ ውስጥ መገባት አለበት፡፡ አሠራርን በማሻሻልና በማዘመን፣ አደረጃጀትን በመፈተሽና በማጠናከር ብሎም ፈጻሚና አመራር በሆነው የሰው ኃይል ላይ ጠበቅ ያለ ብርበራ በማድረግ ለውጥ ማምጣት ያስፈልጋል፡፡

የዴሞክራሲያዊ ምኅዳሩን ለማስፋትም ሆነ በፌደራል ሥርዓቱ ውስጥ ኅብረ ብሔራዊ አንድነትን ለማጠናከር የሚያስችሉ ዕርምጃዎችም የግድ የሚያስፈልጉበት ጊዜ መጥቷል፡፡ በአሁኑ ወቅት እስከ 40 ሚሊዮን የሚደርስ ወጣት (በኢሕአዴግ ዘመን የተወለደ) ይዘን ያለፈውን የታሪክ እድፍ በማውራት፣ የኢሕአዴግን የትጥቅ ትግል ድል ብቻ በመንገር ማርካት አይቻልም፡፡ የቀደሙትን ክፉና ፀረ ዴሞክራሲያዊ ዘመናት የቀመሳቸው ትውልድ የአሁኑን እንደሚያጣጥመው፣ የአሁኑ ትውልድ በእርካታ ሊንበሸበሽ አይችልም፡፡ እንዲያውም አንዳንዴ በባህላችንም ሥር ሰዶ እንዳለው ድሮን ናፋቂነት (ድሮ ቀረን ልብ ይሏል) የቀደሙትን ሥርዓት በጎነት እየመዘዘ አጀንዳ ሊያደርገው ይቻላል፡፡ በነገራችን ላይ ወደ መቃብር የወረደው የደርግ ሥርዓት ቁንጮ ሌተና ኮሎኔል መንግሥቱ ኃይለ ማርያምን እንኳን የሚያወድሱ ወጣቶች በማኅበራዊ ድረገጾች እንደ አሸን መፍላታቸውን አይታችኋልን?!

ከእነዚህ ደረቅ ሀቆች አንፃር ኢሕአዴግ ውስጡን ይፈትሽ፡፡ ካለ ዴሞክራሲያዊ ባህል ግንባታ መልካም አስተዳደር ሊታሰብ እንደማይችልም ይገንዘብ፡፡ ሁሉንም የፖለቲካ ኃይሎችን የሚያሳትፈበትን ምኅዳር ከምር ያስፋ፡፡ የዜጎችን ነፃ ሐሳብ፣ መደራጀት፣ መንቀሳቀስና የአመለካከት ብዝኃነትም ሳይዘነጋ ያስተናግድ፡፡ በፌዴራላዊ ሥርዓቱ ውስጥ እየተደነቀሩ የመጡ ፈተናዎችንም እየለየ ዴሞክራሲያዊ ኅብረ ብሔራዊነትን ያጠናክር፡፡ በዚህ ሒደት ዋነኛ ባለቤት የሆነው ሕዝብም ተሳትፎውን ያጠናክር፡፡ በዚህ ሁኔታ መንቀሳቀስ ሲቻል ነው ለመልካም አስተዳደር መስፈን እንቅፋት የሚሆኑ የዴሞክራሲ አረሞች የሚወገዱት፡፡

   ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እንገልጻለን፡፡

በጌዲዮን ጢሞቴዎስ (ዶ/ር)

ከዚህ በቀደመው ጽሑፌ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በሌለበት በመራሔ መንግሥት ሰብዕና፣ በባህል፣ በሃይማኖት ወይም በኢኮኖሚያዊ ዕድገት ላይ የተመሠረተ ሕዝባዊ ይሁንታና ተቀባይነት ዘላቂና አስተማማኝ እንዳልሆነ ለማሳየት ሞክሬያለሁ። ሕዝባዊ ይሁንታና ተቀባይነት ለአንድ መንግሥታዊ ሥርዓት እጅግ አስፈላጊ መሆኑንም ጠቁሜያለሁ። በዚህ ጽሑፍ ደግሞ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በተለይም የብሔርና የሃይማኖት ብዝኃነት ባለበት ማኅበረሰብ የተረጋጋና ዘላቂ መንግሥታዊ ሥርዓት ለመገንባት ሁነኛው መንገድ እንደሆነ ለማሳየት እጥራለሁ።

የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነት፣ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ የሚሉት ጽንሰ ሐሳቦች ምን ማለት እንደሆኑ ቀደም ባሉት ጽሑፎቼ ስለገለጽኩ፣ በዚህ ጽሑፍ የጽንሰ ሐሳቦቹን ትርጉም ለማብራራት አልሞክርም። ይልቁንም በቀጥታ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ እንዴት የሕዝብ ይሁንታና ተቀባይነትን እንደሚያስገኝ ለመግለጽ እሞክራለሁ።

ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ዜጎች በቀጥታና በተዘዋዋሪ ራሳቸውን እንዲያስተዳድሩ ከማስቻሉም በላይ፣ ለመሠረታዊ የሰው ልጅ መብቶች ዋስትና ይሰጣል። እንዲህ ባለው ሥርዓት ውስጥ ያለ መንግሥት ሥልጣኑን የሚያገኘው በጦር ሜዳ ድል ስላደረገ፣ በጉልበት ከሌላው ስለበለጠና ስላሸነፈ አይደለም። በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ የመንግሥት ሥልጣን ምንጭ ሕዝቡ በፈቃዱ የሰጠው ውክልና ነው። አነፃፅሮ፣ አወዳድሮ፣ አማርጦ፣ እገሌ ወይም እነ እገሌ ይወክሉኝ ብሎ ሕዝቡ በምርጫው የእንደራሴነት መብት የሰጣቸው ሰዎች ናቸው በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ሕዝቡን የሚያስተዳድሩት። የሥልጣኑ ባለቤት ሕዝብ ነው። መንግሥታዊ ሥልጣን ለጊዜውና በአደራ፣ በውክልና የተሰጠ ነው። ባለሥልጣኑ ራሱን በራሱ መሾም አይችልም። ባለሥልጣኑን የሚሾመው ባለሥልጣኑ የሚያስተዳድረው ሕዝብ ነው።

ስለዚህ ባለሥልጣኑ በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነትና ይሁንታ የማግኘት ዕድሉ ሰፊ ነው። እኛው ራሳችን የሾምነው፣ አስተዳድረን ብለን የወከልነው ቡድን ሥልጣን ይዞ ሲያስተዳድረን በፈቃዳችንና በስምምነታችን ላይ የተመሠረተ መንግሥታዊ ሥልጣን ስለሆነ ይሁንታችንን አንነፍገውም። በዚህ መልክ የተመሠረተ መንግሥታዊ ሥልጣን በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነት የማግኘት ዕድሉ ሰፊ ነው። ከዚህ ጋር ተያይዞ መረሳት የሌለበት ነገር ሕዝባዊ ውክልናው በጊዜ የተገደበ እንደሆነ ነው። ለዘለዓለም፣ ያለጊዜ ገደብ የሚሰጥ ውክልና ሳይሆን የዘመን ልክና ወሰን የተበጀለት ውክልና ነው።

ለማንም ግልጽ እንደሆነው ‹‹ሕዝብ›› የሚባል በአንድ ዓይነት መንገድ የሚያስብ፣ አንድ ዓይነት ጥቅምና ፍላጎት ያለው፣ በአንድ ድምፅ እገሌ ወይም እነ እገሌ ይወክሉኛል ብሎ የሚናገር ፍጥረት የለም። ሕዝብ የብዙ ግለሰቦች ጥርቅም፣ በብዙ ቡድኖች የተከፋፈለና በልዩነት የተሞላ ስብስብ ነው። እናም በአንድ አገረ መንግሥት ውስጥ ያለ ሕዝብ ሁሉ ማን ሊወክለው እንደሚገባና ማን ሥልጣን መያዝ እንዳለበት አይስማማም። በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ውስጥ ባለ የውክልና ዴሞክራሲ ደግሞ፣ የብዙኃኑ ሕዝብ ተወካዮች ሥልጣን መያዛቸው የማይቀር ነው። ስለዚህ ከብሔራዊ ማዕከላዊ መንግሥት ጀምሮ በክልላዊና አካባቢያዊ መንግሥትም ውስጥ ወኪሎቻቸው ብዙም ሥልጣን የማያገኙ ቡድኖችና ግለሰቦች ይኖራሉ። ታዲያ እነዚህ ግለሰቦችና ቡድኖች በሥልጣን ላይ ላለው መንግሥት ለምን ይሁንታቸውን ይሰጣሉ? ለምን የእነሱ ተፎካካሪ ወይም ባለጋራ የሆነው ቡድን ሥልጣን ይዞ ሳለ ለመንግሥታዊ ሥርዓቱ ታማኝ ይሆናሉ? በምርጫ ለተሸነፉ፣ በድምፅ ብልጫ ለተረቱ ወይም ለሚረቱ ወገኖች ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ምን ፋይዳ አለው?

ለዚህ ጥያቄ ብዙ ምላሾች አሉ። በመጀመሪያ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ውስጥ አሸናፊነትም ሆነ ተሸናፊነት ጊዜያዊና አንፃራዊ መሆኑ ነው። የዛሬ ተሸናፊ ከተወሰኑ ዓመታት በኋላ አሸናፊ የመሆን ዕድል አለው። ይህ የማሸነፍ ተስፋ ደግሞ ዛሬ የተሸነፈበትን ሥርዓት ሙሉ ለሙሉ እንዳይከፋበት ያደርገዋል። ዛሬ ብሸነፍም ነገ ላሸንፍ እችላለሁ ብሎ ሥርዓቱንና የዛሬውን አሸናፊ ይቀበላል። ‘ይሁን’ ብሎ በሥርዓቱ ይቀጥላል። ሽንፈቱ አንፃራዊ ነው ስንል መቶ በመቶ ወይም ፍፁም በሆነ ሁኔታ አይሸነፍም ማለት ነው። በዴሞክራሲያዊ ፉክክር በድምፅ አሰጣጡ ሒደት ቀንቶት ሥልጣን ባይጨብጥና መንግሥት ባይመሠርትም፣ በተለያየ መንገድ የሥልጣን ተካፋይ መሆኑ አይቀርም። በብሔራዊ ደረጃ ቢሸነፍም በክልል ወይም በአካባቢያዊ ምርጫዎች ሊቀናውና አሸናፊ ሊሆን ይችላል። ወይም በየትኛውም ደረጃ መንግሥት ለመመሥረት የሚያስችል ድጋፍ ባያገኝም ‘ተሸናፊው’ ወገን በምክር ቤት ውስጥ መቀመጫ ኖሮት ድምፁን ማሰማት ይችላል።

በሕግ ማውጣት ሒደትም ሆነ በሌሎች ሕዝባዊ ጉዳዮች ላይ ‘ተሸናፊው’ የውይይቱ አካል ሆኖ አመለካከቱን ማንፀባረቅ ይችላል። በዚህ የውይይትና የምክክር ሒደት በሚኖረው ተሳትፎ የአገሪቷ አስተዳደር ላይ ተፅዕኖ ማሳደር ይችላል። ስለዚህም የተሸናፊው ወገን ሽንፈት ጊዜያዊና አንፃራዊ ነው። በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ መቶ በመቶ ሽንፈት፣ ሁሌ ማሸነፍ ወይም መሸነፍ የለም። ስለዚህ ተሸናፊው ወገን እንኳን ሥርዓቱንና በሥርዓቱ ሥልጣን የያዘውን መንግሥት ይሁን ብሎ የሚቀበልበት ምክንያት አለው።

ከዚህም በተጨማሪ በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ዜጎች መንግሥታዊ ሥርዓቱን እንዲቀበሉ የሚያደርጋቸው ሌላ ዋነኛ ምክንያት አለ። ይህም ለብዙኃኑ በሚያደላው የውክልና ዴሞክራሲ ሥርዓት የተሸነፉት ወገኖች መሠረታዊ መብቶች በሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱ ዋስትና ማግኘታቸው ነው። ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱ ልቅና ገደብ የሌለው ዴሞክራሲ አይደለም። በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ የሕዝብ ወኪሎች ሆነው የተሾሙ ሰዎች የሚያገኙት ሥልጣን በጊዜ ብቻ ሳይሆን በሥልጣኑ ይዘትና ልክም የተገደበ ነው። ሕግ የማውጣትም ሆነ የማስፈጸምና የመተግበር ሥልጣን በሕገ መንግሥቱ የተደነገገ ገደብ ይበጅለታል። ሥልጣን በምን ሁኔታ ሥራ ላይ መዋል እንዳለበት፣ የሥልጣኑ ገደብና ወሰን እስከምን ድረስ እንደሆነ በሕገ መንግሥቱ ይገለጻል። ይህንን ገደብና ወሰን ለማስከበር ደግሞ ባለሥልጣናቱን መቆጣጠሪያ፣ ከሥልጣን ገደባቸው ሲያልፉ ‘ሃይ’ የሚባሉበት መዋቅርና አግባብ ይዘረጋል። ባለሥልጣናቱ ለሕግ እንዲገዙ ይደረጋል። ሕግ የሚያወጡት ባለሥልጣናት ሳይቀሩ፣ እነሱንም ሆነ የሚያወጧቸውን ሕጎች ለሚገዛ የበላይ ሕግ እንዲታዘዙ ይደረጋል። ይህ ሕግ ሕገ መንግሥቱ ነው። ይህ ሕገ መንግሥት መሠረታዊ መብቶቹን ስለሚያስከብርለት በሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ውስጥ የዴሞክራሲ ሒደቱ ተሸናፊም ዋስትና አለው። ስለዚህ ሥርዓቱን ይቀበላል፡፡ በሥርዓቱ አግባብ ሥልጣን ለያዘውም መንግሥት ይሁንታውን ይሰጣል።

በአገራችን ኢትዮጵያ ከንጉሣዊው ሥርዓት ጀምሮ በተደጋጋሚ ለከፋ ፖለቲካዊ ቀውስና ግጭት የሚዳርገን ሰፊና ዘላቂ የሕዝብ ይሁኝታና ተቀባይነት ያገኘ መንግሥታዊ ሥርዓት ልንገነባ አለመቻላችን ነው። በአገራችን ብዙ ብሔር፣ ብዙ ባህል፣ ቋንቋና ሃይማኖት አለ። ታሪካችን ግጭት፣ ጦርነትና ጉልበተኝነት የበዛበት ነው። እንደ ኢትዮጵያ ባለች አገር ባህልን፣ ሃይማኖትን ወይም ታሪክን መሠረት ያደረገ መንግሥታዊ ሥርዓት መገንባት አስቸጋሪ ነው። የጋራ የሆነ፣ የሚያስማማን፣ ለመንግሥታዊ ሥርዓቱ የሕዝባዊ  ይሁንታ ምንጭ የሚሆን ታሪክ፣ ሃይማኖትም ሆነ የጋራ ባህል የለንም። ኢሕአዴግ ላለፉት አሥራ ሦስት ዓመታት የተያያዘው ፈጣን የኢኮኖሚ ዕድገትን የመንግሥታዊ ሥርዓቱ ዋነኛ የይሁንታ ምንጭ የማድረግ ጥረትም ብዙ እክል እያጋጠመው ነው። ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በሌለበት ፈጣን፣ ዘላቂና ፍትሐዊ ልማት እንደ ኢትዮጵያ ባለች የብዝኃነት አገር ማምጣት አዳጋች ይመስለኛል።

ገና ከመነሻው በሕገ መንግሥታዊ  ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሕዝብ ይሁኝታን ያላገኘ መንግሥት ከሃያ ዓመት በኋላ መካከለኛ ገቢ ካላቸው አገሮች ተርታ እንሠለፋለን ብሎ ሕዝብን ለማግባባት ሲሞክር ተግዳሮቶቹ ብዙ ናቸው። የብሔርና የሃይማኖት ብዝኃነት ባለበት አገር የሕዝብ ይሁንታ በዱቤ አይገዛም። እንደዚህ ባለ አገር ዕድገቱ እስኪመጣ አምባገነናዊ አስተዳደርን በፀጋ ለመቀበል ያለው ፍላጎትና አቅም ውሱን ነው። በተለይም ዕድገቱና የሀብት ክፍፍሉ ፍትሐዊ አይደለም የሚል ጥርጥሬ ካለ ችግሩ ይከፋል። በዚያ ላይ ሁሌ ፋሲካ፣ ሁሌ ፈጣን ዕድገት የለም። በመሀል ላይ ኢኮኖሚው ሲንገዳገድ፣ ቀውስ ሲያጋጥመው፣ የኢኮኖሚው ቀውስ ወደ ከፋ አገራዊ ቀውስ እንዳያመራ ከኢኮኖሚ ዕድገት ውጪ የሆነ ፖለቲካዊ መደላድል ያስፈልጋል። ያ መደላድል ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ነው።

ስለዚህ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ የሕዝብ ተቀባይነትና ይሁንታ ያለው፣ የተረጋጋ መንግሥታዊ ሥርዓት ለመገንባት እጅግ አስፈላጊና ጠቃሚ ነው ብለን መደምደም እንችላለን። የሕዝብ ተቀባይነትና ይሁንታ የሚያስገኝ ሥርዓት ከመሆኑ በተጨማሪ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲን ከሌሎች መንግሥታዊ ሥርዓቶች ይልቅ ተመራጭ የሚያደርጉት ሌሎች ብዙ ምክንያቶችም አሉ። የዜጎችን ነፃነትና ፖለቲካዊ እኩልነት፣ ሰብዓዊ ክብርና መሠረታዊ መብቶች ለማስከበር የተሻለ ሁኔታን መፍጠሩ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲን ተመራጭ የሚያደርገው ሌላ ሁነኛ ተጨማሪ ምክንያት ነው። ታድያ በእነዚህ ምክንያቶች ላይ ተመሥርተን የተሻለ ነው፣ ተመራጭ ነው የምንለው ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በኢትዮጵያ ተግባራዊ መሆን ጀምሯል ከተባለ ከሃያ ዓመት በላይ ቢሆንም፣ በተጨባጭ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በአገራችን አለ ማለት ዛሬም አንችልም። ለሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ሥርዓት ግንባታ መነሻ የሚሆን ሕገ መንግሥት አለን። ፍፁም ነው ባይልባልም፣ መሻሻልና መጠናከር የሚያስፈልጋቸው ነገሮች ቢኖሩም የኢፌዴሪ ሕገ መንግሥት ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ ለመገንባት መሠረት ሊሆን የሚችል ሰነድ ነው።

ሆኖም ሕገ መንግሥቱ  በሚገባ በሥራ ላይ ውሎ፣ በበቂ ሁኔታ ተተግብሮና ተከብሮ ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓት ልንገነባ አልቻልንም። ሕገ መንግሥቱ ያካተታቸውና ሕገ መንግሥታዊ ዋስትና ተሰጣቸው የሚባሉት መብቶች በስፋት እየተጣሱ ይገኛሉ። ሕገ መንግሥቱ ሁሉም ሰው በሕይወት የመኖር፣ የአካል ደኅንነት መበት፣ የነፃነት መብት፣ ጭካኔ ከተሞላበት፣ ኢሰብዓዊ ከሆነ ወይም ክብሩን ከሚያዋርድ አያያዝ ወይም ቅጣት የመጠበቅ መብት አለው ይላል። የግል ሕይወት የመከበር መብት (በስልክና በኢንተርኔት የሚደረጉ ግንኙነቶች ግላዊነት አለመደፈርን ጨምሮ)፣ የሃይማኖት፣ የእምነትና የአመለካከት ነፃነት የማንኛውም ሰው መብቶች ናቸው ይላል፡፡ ሕገ መንግሥቱ ከዚያም አልፎ ዜጎች የፈለጉትን አመለካከትና ሐሳብ በነፃ የመያዝና ሐሳባቸውን የመግለጽ መብት አላቸው፡፡ የመሰብሰብ፣ ሰላማዊ ሠልፍ የማድረግ፣ አቤቱታ የማቅረብ መብት አላቸው፡፡ የመደራጀት፣ ፍትሕ የማግኘት፣ የመመረጥና የመምረጥ መብት አላቸው ይላላል፡፡ ሕገ መንግሥቱ።

 እነዚህ መብቶችን በተጨባጭ በእውነትም እንዲከበሩ ያስደረገ ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓት በኢትዮጵያ ተገንብቶዋል ብሎ ከልቡ የሚያምን፣ የኢትዮጵያን ወቅታዊ ሁኔታ የሚከታተል ብዙ ሰው ያለ አይመስለኝም። የሚጣሱት መብቶች መብዛትና የመብት ጥሰቱ ልክና ተደጋጋሚነት በሕገ መንግሥቱ የተረጋገጡት መሠረታዊ መብቶች በተጨባጭ መብቶቻችን ናቸው ማለትን አዳጋች አድርጎታል። ይህንን እውነታ በአፋችን የምንክድ ሰዎች ሳንቀር ሀቁን በውስጣችን ስለምናውቀውና ኅሊናችን የሚመሰክርልን  ስለሆነ፣ ሕገ መንግሥታዊ መብቶች በስፋት ቸል አየተባሉና እየተጣሱ ስለመሆኑ ብዙ ሐተታ ማብዛት የሚያስፈልግ አይመስለኝም። እነዚህ መብቶች መጣሳቸው ብቻ ሳይሆን መብቱ የተጣሰበት ግለሰብ ወይም ቡድን አቤቱታ አቅርቦ ፍትሕ የሚያገኝበት ነፃ የፍርድ አደባባይ አለመኖሩም ግልጽ ነው። ይኼውም በሃያ ምናምን ዓመታት መንግሥት ሕገ መንግሥታዊ መብቴን ጣሰብኝ ብሎ ተሟግቶ የረታ፣ መብቱ የተከበረለት፣ ኢሕገ መንግሥታዊ የሆነን ሕግና አስተዳደራዊ ውሳኔ በፍርድ አደባባይ፣ በሕግ ሙግት  ያስለወጠ ሰው እስከዛሬ የለም ማለት በሚያስችል ደረጃ እጅግ ብርቅ መሆኑ ነው። አካሄድህ፣ ያወጣሃው ሕግ ወይም አስተዳደራዊ ውሳኔ ከሕገ መንግሥቱ ይጣረሳል ተብሎ መንግሥት ሲወሰንበት አይታይም። በአጠቃላይ ሕገ መንግሥቱ ለመንግሥታዊ ሥልጣን ልጓም ሆኖ ሥልጣን ሲገድብና መብት ሲጠብቅ አናይም።

ከዚህም በተጨማሪ ‹‹ዴሞክራሲ›› እንደናፈቀን፣ እንዳማረን የውኃ ሽታ ሆኖ ቀርቷል። የተለያዩ አመለካከቶች፣ አስተሳሰቦችና ፍላጎቶች ባሉበት አገር የሕዝብ ተወካዮች ምርጫ ሲካሄድ በአካባቢ ምርጫ፣ በክልልና በፌደራል ምክር ቤት ምርጫዎች ሁሉ አንድ ግንባርና አጋሮቹ ብቻ ‹‹አሸናፊ›› ሆነው ሕዝብ የሚሳተፍበትና  የሚወከልበት ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት አለን ማለት ዘበት ነው። የፓርቲዎች ቁጥር ስልሳ ነው፣ ሰባ ነው በሚባልበት የዘጠና ምናምን ሚሊዮን ሕዝብ አገር አንድም የገዥው ግንባር ተቀናቃኝ የሐዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባል መሆን አቅቶት፣  ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ላይ ነን ማለት ስለበቅሎ ምጥ ማውራት ነው። የማይመስል፣ የማይዋጥ፣ ደረቅ ፕሮፓሰጋንዳ ነው። ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በተግባር፣ በተጨባጭ የለንም። ይልቁን ይህንን እውነታ አምነን ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ የሌለን ለምንድነው? ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ በእውነት ያስፈልገናል ወይ? የሚያስፈልገን ለምንድነው? ይጠቅመናል ወይ? ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲን እንዴት መገንባት እንችላለን? በሚሉት ጥያቄዎች ዙሪያ ብንወያይ ሳይሻል አይቀርም። በኢትዮጵያ ለሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ የማይመቹና ተግዳሮት የሆኑ ብዙ ነገሮች አሉ። እናም ጎራ ለይተን ከመወጋገንና ከመጠፋፋት ይልቅ ልበ ሰፊ ሆነን ብንወያይ፣ ብንመካከር ለብዙ ችግሮቻችን መፍትሔ ማግኘትና በአገራችን ጠንካራ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲ መገንባትም እንችላለን።

ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው የሕገ መንግሥት ኤክስፐርትና የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሕግ ትምህርት ቤት መምህር ሲሆኑ፣ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን፣ በኢሜይል አድራሻቸው gediontim@gmail.comማግኘት ይቻላል፡፡  

በተስፋዬ ንዋይ (የሕግ ባለሙያ)

በአሁኑ ጊዜ በሁሉም የኅብረተሰብ ከፍል በተደጋጋሚ ከሚነሱ ቃላት ውስጥ ዴሞክራሲ የሚለው የመጀመርያው ረድፍ ላይ የሚገኝ መሆኑ ጥያቄ አይቀርብበትም፡፡ በ1950ዎቹ መጨረሻ ላይ የተማሪዎች ንቅናቄ በተረገዘበት ጊዜ፣ ለአገራችን ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሚያስፈልግ መሆኑ የተነሳበት ዓላማ ነበር፡፡ በዚያም ‘ሕዝባዊ ዴሞክራሲያዊ መንግሥት ይቋቋም፣ የሕዝቦች መብት የተከበረባት አገር ትገንባ’ በማለት ብዙ ሐሳቦች ተነስተዋል፡፡ ዴሞክራሲ የሚለውን ጽንሰ ሐሳብ በማንሳት ሕይወታቸው የጠፋ፣ አካላቸው የጎደለ፣ የወጣትነት ዘመናቸውን በበረሃ፣ ወዘተ ያሳለፉ በርካታ ኢትዮጵያውን እንደነበሩ የቅርብ ጊዜ ትዝታችን ነው፡፡ ይሁንና በዚህ አገር ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ያስፈልግ ነበር ሲባል ምን ማለት ነው? የምንፈልገው ዴሞክራሲ ምን ዓይነት ባህሪያትን የያዘ ነው? አሁን ያለንበት ሥርዓት በእርግጥም ዴሞክራሲያዊ ነው አይደለም ለማለት መገለጫዎቹ ምንድን ናቸው? በዚህ አገር ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ለማስፈን የሚያስችል በቂ ማኅበረሰባዊ ሁኔታዎች የሉም ወይ? የሚሉት ጥያቄዎች እጅግ አንገብጋቢና ምላሽ የሚያስፈልጋቸው ጉዳዮች ናቸው፡፡

ከቅርብ ጊዜያት ወዲህ በመንግሥት በኩል በዴሞክራሲ ግንባታ ሥራችን ላይ በሚፈለገው ደረጃ ውጤታማ አልሆንም የሚል ሐሰብ የሚነሳ ሲሆን፣ ይህም ገዢ ሆኖ ቀጥሏል፡፡ በሌላ በኩል ይኼን የመንግሥት ሐሳብ የማይቀበሉ አካላት በሚፈለገው ደረጃ ብቻ ሳይሆን፣ ዴሞክራሲ ወይም የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሽታ ራሱ የለም ብለው ሁሉንም በዜሮ የሚያባዙ አሉ፡፡ እዚህ ላይ ሊነሳ የሚችለው ጥያቄ መንግሥት በሚፈለገው ደረጃ ዴሞክራሲ ላይ አልሠራሁም ሲል ብዙ የፖለቲካ ፓርቲዎች የመንግሥት ሥልጣን መያዝ የሚችሉበት አቋም ላይ አይደሉም ማለቱ ነው? ብዝኃነት ያላቸው አስተሳሰቦች ሊስተናገዱ የሚችሉበት ሁኔታዎች መፍጠር አልቻልኩም ለማለት ፈልጎ ነው? የሚሉት መታየት አለባቸው፡፡ በዚህ ጸሐፊ ዕምነት በአገራችን ባለው ዴሞክራሲያዊ ሁኔታና ዴሞክራሲው ሊገለጽባቸው በሚገቡ አስተሳሰቦች ላይ በቂ የሆነ ግንዛቤ በሁሉም አካላት መያዝ ሳይቻል የተሰጠ መሆኑን ነው፡፡ መቼም ቢሆን በዚህ አግባብ ስለዴሞክራሲያዊ ሁኔታው የሚሰጠው አስተያየት አሁን ያለውን፣ ወይም አለ የተባለውን ችግር በበቂ ደረጃ ሊፈታ የሚችልና አገራችንን ወደ ተሻለ ደረጃ የሚያደርስ አይደለም፡፡ ስለሆነም በዚህ ጽሑፍ በዓለም የሚታወቁ የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሞዴሎችና መገለጫዎቻቸው፣ ከእነዚህ ሞዴሎች ውስጥ ለአገራችን ሊጠቅም የሚችለው ሞዴል የትኛው እንደሆነ፣ አገራችን የጀመረችውን ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የበለጠ ለማስቀጠል መደረግ ያለባቸው ተግባራት ይዳሰሳሉ፡፡

ዴሞክራሲያዊ የመንግሥት ሥርዓት ለምን?

በአሁን ወቅት ዴሞክራሲያዊ የመንግሥት ሥርዓት እጅግ ተፈላጊና ተቀባይነት ያለው ብቻ ሳይሆን፣ ቢያንስ በንድፈ ሐሳብ ደረጃ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሌለው መንግሥትና ሕዝብ በጨቋኝና በተጨቋኝ ሁኔታ ውስጥ እንደሚገኝ ይወሰዳል፡፡ ይኼ ሥርዓት አንድም በቀጥታ ሕዝቡ ራሱን በራሱ የሚያስተዳድርበት፣ ማለትም ሕዝቡን የሚመለከቱ ውሳኔዎች ሕዝብ በቀጥታ በሚሰጠው ድምፅ የሚወስንበት ቅርዕ ሊኖር የሚችል ነው፡፡ ይኼን በመሰለ ቅርፅ ውሳኔ የሚሰጥባቸው ጉዳዮች ሁሉንም ማኅበረሰብ የሚመለከቱ፣ ውስብስብ ያልሆኑ፣ ብዙ የጥቅም ግጭቶች የሌለባቸው፣ በቁጥር ጥቂት የሆነ ማኅበረሰቦች ሥራ ላይ ሊያውሉት የሚገባ ሆኖ በቀደምት ዘመናት የነበረ ነው፡፡ ሁለተኛው የሕዝቦች ግንኙነት ውስብስብ በሆነበት፣ ፍላጎቶችን በተለያየ መንገድ ማስተናገድ በሚገባበት ወቅት ሊተገበር የሚችል የዴሞክራሲ ሌላኛው ቅርፅ ነው፡፡

ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት በጥቅሉ የሕዝብን ፍላጎት የሚያንፀባርቅ ቢሆንም፣ ዴሞክራሲ የሚያስፈልገው የሚያመጣው አወንታዊ ውጤት ስላለው ነው፡፡ ወይም አሉታዊ የሆኑ ውጤቶች እንዳይኖሩ ለማድረግ ነው የሚለው መታየት አለበት፡፡ ዴሞክራሲ አወንታዊ የሆኑ ውጤቶች ስለሚያስከትል ይመረጣል የሚሉ ምሁራን እንዲሚያነሱት፣ ለማኅበረሰቡ ራሱን በራሱ የማስተዳደር መብት ይሰጣል፡፡ ሐሳብን በነፃነት ለመግለጽ ያስችላል፡፡ በሕዝቦች መካከል ቅራኔዎች እንዳይፈጠሩ የማጣጣምና የማቻቻል ውጤት አለው ይላሉ፡፡ ስለሆነም ዴሞክራሲያዊ ሥርዓትን የሚፈጥረው ሕገ መንግሥት ሥርዓቱ በበቂ ሁኔታ ቢዘረጋ ተስፋ ያለው አገርና ማኅበረሰብ መፍጠር የሚያስችል ሲሆን፣ ሕዝቡ ራሱን በራሱ ማስተዳደር የሚችልበት ሁኔታ መፍጠር ከተቻለ ዴሞክራሲያዊ ተስፋ ያለውና ውጤቱ ያማረ ይሆናል ማለት ነው፡፡ በዚህ አመለካከት ማኅበረሰቡ በዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ውስጥ ተሳትፎ በሚያደርግበት ወቅት፣ የማኅበረሰቡ ተሳትፎ አወንታዊ ውጤቶችን ሊያስመዘግብ ይችላል ከሚል የሚነሳ በመሆኑ፣ መንግሥት የሕዝቡን ተሳትፎ በከፍተኛ ሁኔታ የሚፈልግበት አግባብ ይኖራል፡፡ ስለሆነም ማኅበረሰቡ የሚያስተላልፋቸውን ውሳኔዎች የመንግሥት ሥልጣን ይዞ የሚገኘው አካል የመቀበል ግዴታ ይኖርበታል፡፡

በሌላ በኩል ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሚፈለገው የራሱ የሆነ አወንታዊ ጥቅም ስለሚኖረው ሳይሆን፣ የመንግሥት ሥልጣን አንድ ቦታ እንዳይሰባሰብ ለማድረግና መንግሥት ጎጂ የሆኑ ውሳኔዎችን እንዳያስተላልፍ ለማድረግ ነው የሚል፣ ዴሞክራሲን አወንታዊ ውጤት ለማምጣት ሳይሆን አሉታዊ ውጤት ለመቀነስ ሥራ ላይ ሊውል የሚገባ ሥርዓት ነው የሚል ሞዴል አለ፡፡ ስለሆነም ሰዎች ሐሳባቸው እንዲገለጽ የሚፈለገው ሌሎች ጠቃሚ ያልሆኑ ሐሳቦች የበላይነት እንዳያገኙ ስለሚፈለግ መሆኑን፣ ምርጫ የሚካሄደው የፖለቲካ ሥልጣን ከአሸናፊው ይልቅ ሌላ ፓርቲ ቢይዝ የሚያደርሰው ጉዳት ከፍተኛ ስለሆነና የመሳሰሉትን የመንግሥት ሥልጣን በመያዝ ሊደርሱ የሚችሉ ጉዳቶች መቀነስ ይሆናል፡፡ ይኼ ሞዴል በተለይ የእንግሊዝ ጠቅላይ ሚኒስትር የነበሩት ሰር ዊንስተን ቸርችል የሚያቀነቅኑት ሲሆን፣ አሁንም ቢሆን ብዙ ተከታዮች ያሉት ነው፡፡

ይሁንና የሕዝብና የመንግሥት ሥልጣን ይዘው በሚገኙ አካላት መካከል የሚኖረው ግንኙት ምን መምሰል አለበት የሚለው በሁለት ሞዴሎች ሊተነተን የሚችል ነው፡፡ አንደኛው ሞዴል የውክልና ሞዴል የሚባል ሲሆን፣ በዚህ ሞዴል መሠረት የሕዝብ ውክልና አግኝቶ የመንግሥት ሥልጣን የያዘ አካል ሕዝብ ምርጫ በሚያካሄድበት ወቅት የሰጠው ውክልና አለ፡፡ ማለትም ይህን ይህን ተግባር እንድታከናውን እፈልጋለሁ፣ ይህን ተግባር ደግሞ አንተም ሆነ ሌሎች እንዳያከናውኑ እንድታደርግልኝ እፈልግለሁ የሚልበት ነው፡፡ ውክልና ተቀባዩ ደግሞ በዚህ አግባብ ኃላፊነቱን ይወጣል ማለት ነው፡፡ በውክልና የዴሞክራሲ ሞዴል መሠረት መንግሥት የሆነው አካል በምርጫ ወቅት ሕዝቡ የሰጠውን አደራ ብቻ ተቀብሎ በራሱ ሕዝብን ሳይሰማ የሚተገብር ሳይሆን፣ በሁለት የምርጫ ጊዜያት ቢሆን ሕዝቡ የሚያነሳቸውን ሐሳቦች እየሰማ የሚሠራና ለሕዝብ ፍላጎቶች ምላሽ እየሰጠ ለመቀጠል የሚፈልግ ሞዴል ነው፡፡ ስለሆነም ይኼ ሞዴል በምርጫ ብቻ የሕዝብ ፍላጎት የሚንፀባረቅበት መድረክ የሚመለከት ሳይሆን፣ የሕዝብ ፍላጎት ከጊዜ ወደ ጊዜ የሚቀያየር ነው፡፡ በአንድ የምርጫ ወቅት ሕዝቡ የነበረው ሐሳብ በተለያዩ ምክንያቶች የሚቀያየር በመሆኑ፣ መንግሥት ይኼን ፍላጎት ተገንዝቦ መሥራት ይኖርበታል፡፡

ይህን ሐሳብ ፍሬደሪክ ሳቹር የተባለ ጸሐፊ “Constitutions of Hope and Fear” በሚለው መጣጥፉ እንዲህ ብሎ ይገልጸዋል፡፡ “Issues that are salient at election time may be dis-placed by others that could not even have been imagined during the election, and the speed with which new issues rise, and old ones fall, can make the subjects of electoral campaign debates poor proxies for the issues with which the winning candidate must deal during her term of office.”

ስለሆነም በምርጫ ወቅት መሠረታዊ የሚባሉ ጉዳዮች በሌሎች በምርጫ ወቅት ባልታሰቡ ጉዳዮች ሊተኩ የሚችሉበት፣ አዳዲስ ጉዳዮች የሚነሱና የሚወድቁበት ፍጥነት ከፍተኛ የሚሆንበት አጋጣሚ ሊኖር ስለሚችል፣ በምርጫ ወቅት የተደረጉ ክርክሮች ከምርጫ በኋላ አሸናፊው ወገን በሚያስተናግዳቸው ጉዳዮች ለማሳየት ደካማ መገለጫ ሊሆን ይችላል እንደ ማለት ነው፡፡

ይኼ ሞዴል ለሕዝብ ፍላጎት ቅድሚያ የሚሰጥ መሆኑና ተጠያቂነት የማረጋገጥ አሠራሩ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጠነከረ የሚመጣ መሆኑ እንደ አወንታዊ ጎን የሚታይ ቢሆንም፣ ይሁንና ትክክለኛው የሕዝብ ፍላጎት የትኛው እንደሆነ መለየት አስቸጋሪ ነው፡፡ ሕዝቡ ፍላጎቶቹንና ምኞቶቹን ሊያቀርብ ስለሚፈልግባቸው ነገሮች በቂ የሆነ ግንዛቤ ኖሮት ማቅረብ ላይ እጥረቶች የሚኖሩ መሆናቸው፣ የሞዴሉን ውጤታማነት ጥያቄ ውስጥ የሚያስገባ ነው፡፡

ሁለተኛው የዴሞክራሲ ሞዴል ትረስቲ ሞዴል የሚባለው ሲሆን፣ በዚህ ሞዴል መሠረት የመንግሥት ሥልጣን ዴሞክራሲያዊ በሆነ ምርጫ ያገኘ አካል ማከናወን የሚጠበቅበት፣ በሁለቱ የምርጫ ጊዜያት ሕዝቡ የሚያነሳቸውን የተለያዩ ሐሳቦችና ፍላጎቶች ከሥር ከሥር እየተከታተለ ለእነዚያ ምላሽ መስጠት አይደለም፡፡ ይልቁንም ከሕዝቡ ጋር ምርጫው በሚካሄድበት ወቅት የገባውን ውል ወይም ስምምነት መፈጸም ብቻ እንደሆነ የሚያስቀምጥ ሞዴል ነው፡፡ ይኼ ሞዴል ሕዝቡ ከአጭር ጊዜ ጥቅም አንፃር የተለያዩ ጥያቄዎችን የሚያነሳና የሚያንፀባርቅ በመሆኑ፣ መንግሥት ማድረግ ያለበት ለእነዚህ ፍላጎቶች በየጊዜው ምላሽ መስጠት አይደለም፡፡ መሠረታዊ የሕዝብ እሺታ ያገኘ በመሆኑ ለሕዝብ ሊጠቅም የሚችል ውሳኔዎች እያሳለፈ የሥልጣን ዘመኑን መቀጠል ይኖርበታል፡፡ ይኼን ሞዴል ቅርፅ አስይዘዋል ከሚባሉ ልሂቃን አንዱ የሆነው ጆን ስቲዋርት ሚል እ.ኤ.እ. በ1865 የእንግሊዝ ፓርላማ አባል ለመሆን የምረጡኝ ዘመቻ በሚያደርግበት ወቅት፣ ምርጫውን አሸንፎ ፓርላማ የሚገባ ከሆነ በፓርላማው ውስጥ የሚያራምደው ሐሳብ መራጮች በየጊዜው የሚያቀርቡዋቸውን ሐሳቦች አይደለም፡፡ ይልቁንም ራሱ ለሕዝቡ ወይም ለመራጮቹ ይጠቅማል ብሎ የሚያስበውን ሐሳብ ብቻ ያራምዳል፡፡ የመራጮቹ ጥቅም ከአጠቃላይ አገራዊ ጥቅም አንፃር የሚጋጭ ከሆነ፣ አገራዊውን ጥቅም የሚያስቀድም እንደሆነ አውስቶ ነበር፡፡ በዚህም በሕዝቡ ተመርጦ ለአንድ የምርጫ ጊዜ ፓርላማ ቆይቷል፡፡

ይኼ ሞዴል የመንግሥት ሥልጣን የያዘው ኃይል በየጊዜው ከሕዝብ የሚመጡ ፍላጎቶችን በመመልከት ለእነዚያ ቀጥተኛ ምላሽ መስጠት ብቻ ሳይሆን፣ የሕዝቡ የፍላጎት አቅጣጫዎች የመቀየስና ፍላጎቶችን የመፍጠር አቅም የሚኖረው ነው፡፡ ዘላቂ የሕዝብ ጥቅም የሚያረጋግጥ ሥራ ለማከናወን የሚሞክር መሆኑ እንደ ጠንካራ ጎን የሚታይ ቢሆንም፣ ሕዝብን ለማሳመን በቂ የሆነ አቅምና ተዓማኒነት የሌለው ከሆነ ግን ግጭቶችና አለመግባባቶች ሊፈጠሩ ይችላሉ፡፡

ከሁለቱ ሞዴሎች አንፃር ምን እንመስላለን?

በአገራችን ብዝኃነትን የሚያስተናግድ ዴሞክራሲያዊ ፌደራላዊ ሥርዓት በ1987 ዓ.ም ከተመሠረተ በኋላ አገራችን ቢያንስ በሕገ መንግሥት ደረጃ
ዴሞክራሲያዊ የመንግሥት ሥርዓት ብቻ ልትቀበል እንደምትችል ለዓለም አስመስክራለች፡፡ በሕገ መንግሥቱ መሠረት የብሔር ብሔረሰቦችና ሕዝቦች የሉዓላዊ ሥልጣን ባለቤት መሆናቸው፣ ይኼም የሚገለጸው በቀጥታ በሚካሄድ ተሳትፎና በሚመርጡዋቸው ወኪሎች መሠረት ሊሆን እንደሚችል፣ ዜጎች በብሔራዊ ልማት የመሳተፍ በተለይም አባል የሆኑበትን ማኅበረሰብ የሚመለከቱ ፖሊሲዎችና ፕሮጀክቶች ላይ ሐሳባቸውን እንዲሰጡ የመጠየቅ መብት ያላቸው መሆኑ፣ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ሊበተን የሚችል መሆኑ፣ ማንኛውም ኃላፊና የሕዝብ ተመራጭ ኃላፊነቱን ሲያጓድል ተጠያቂ እንደሚሆን፣ ሕዝቡ በመረጠው ተወካይ ላይ ዕምነት ባጣ ጊዜ ከቦታው ለማንሳት የሚችል መሆኑ፣ ማንኛውም የምክር ቤት አባል በምክር ቤቱ ውስጥ በሚሰጠው ድምፅ ወይም አስተያየት ምክንያት የማይከሰስ ወይም አስተዳደራዊ ዕርምጃ የማይወሰድበት መሆኑ በሚታይበት ወቅት ሕገ መንግሥቱ የውክልና ሞዴልን ይበልጥ የሚደግፍ መሆኑን፣ በተወሰነ ደረጃ ደግሞ የትረስቲ ሞዴል የሚከተል ሕገ መንግሥት ያለን መሆኑ ከሕገ መንግሥቱ ድንጋጌዎች መገንዘብ ይቻላል፡፡

ሕገ መንግሥቱ ዴሞክራሲን እንደ ፍርኃት ማስወገጃ መሣሪያ ሳይሆን እንደ ተስፋ መፍጠሪያ መሣሪያ ይመለከታል፡፡ የመንግሥት ሥልጣን ለመገደብ የሚያስችሉ ብዙ ድንጋጌዎች ያሉት ቢሆንም፣ የመንግሥት ሥልጣን ሕዝብን ሊጠቀም የሚችል ሥራ ሊሠራበት የሚችል እንደሆነና ይኼን ሥራ በተግባር ለመተርጎም ደግሞ የሕዝብ ተሳትፎ መሠረታዊ መሆኑን የሚያትት ነው፡፡ መፍታት የሚፈልገው ችግር በነጠላ ሲታይ የመንግሥት ሥልጣን ተገቢ ባልሆነ ሁኔታ ተግባር ላይ መዋሉን ማስቀረት ቢሆንም፣ መሠረታዊ ሐሳቡ ግን በሕገ መንግሥቱ የሚፈጠረው መንግሥት የመንግሥትን ሥልጣን በመጠቀም ዋስትና ያለው ዴሞክራሲ ማረጋገጥ ነው፡፡ ዋስትና ያለው ዴሞክራሲ ሲባል ደግሞ፣ መንግሥትን በመፍራት ላይ የተመሠረተ ሳይሆን መንግሥት ጥሩ ነገር ሊሠራ ይችላል ከሚል ሐሳብ ላይ የሚነሳ ነው፡፡

በሕገ መንግሥቱ መሠረት የሕዝብ ተሳትፎ ይበልጥ የሚፈለገው ማኅበረሰብን የሚመለከቱ ፖሊሲዎችና ፕሮጀክቶች ላይ ሐሳብ እንዲሰጡ የመጠየቅ መብት ያላቸው መሆኑን የሚያሳየው ድንጋጌ ሲሆን፣ ማኅበረሰቡ አስተያየት እንዲሰጥ መደረጉ አንድም ማኅበረሰቡ የሚያነሳቸው የተለያዩ ሐሳቦች የራሳቸው ጠቀሜታ ያላቸው በመሆኑ “Wisdom of Crowds” በፖሊሲና በፕሮጀክት አፈጻጸም ወቅት ሊያጋጥሙ የሚችሉ ስህተቶችን ለመቀነስ የሚያግድ የሚችል ነው፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ማኅበረሰቡ በፖሊሲዎችና በፕሮጀክቶች ላይ እንዲሳተፍ መደረጉ ራስን በራስ የማስተዳደር መርህ በበቂ ደረጃ ለማሳየት የሚያግዝ መሆኑ ብቻ ሳይሆን፣ በዚህ አግባብ የተተገበሩ ፖሊሲዎች የሚያመጡት አሉታዊ ውጤት ቢኖር ውጤቱን በጋራ የመቀበል የእኔነት ስሜት (Sociological Legitimacy) እንዲፈጠር ያደርጋል፡፡ እዚህ ላይ የሚነሳው ጥያቄ መንግሥት የሚያዘጋጃቸው ፖሊሲዎችና ፕሮጀክቶች ላይ ሕዝብ አስተያየት እንዲሰጥ ከተደረገ በኋላ፣ አስተያየቶቹን ሁሉ ተቀብሎ የፖሊሲው ወይም የፕሮጀክቱ አካል ማድረግ አለበት ወይ? አንዳንድ አስተያየቶች የፖሊሲው ወይም የፕሮጀክቱ አስፈላጊነት የማይደግፉ ከሆነ አስተያየት መቀበሉ ብቻ ምን ጥቅም አለው? ማኅበረሰቡ በቀረበው ፖሊሲ ወይም ፕሮጀክት ላይ ተቃውሞ እንዲያቀርብ ሁኔታዎች በመመቻቸታቸው  ብቻ ፕሮጀክቱ ወይም ፖሊሲው በታማኝነት እንዲፈጸም ያደርጋል ወይ? የሚሉት መታየት አለባቸው፡፡ በአንድ በኩል አስተያየት መስጠቱ ብቻ በቂ በመሆኑ የቀረበው አስተያየት ፕሮጀክቱን ሊያስለውጥ የማይችል በቂ ያልሆነ ምክንያት እስከሌለ ድረስ ፕሮጀክቱ መለወጥ የለበትም የሚል የሚቀርብ ሲሆን፣ ሌላኛው ደግሞ የቀረበው ምክንያት በቂ ሆነም አልሆነ የበላይነት ያለው አስተያየት ፕሮጀክቱ እንዲቀር የሚይፈልግ ከሆነ ይህ መተግበር አለበት ሊባል ይችላል፡፡

በአዲስ አበባ ከተማና በኦሮሚያ ብሔራዊ ክልላዊ መንግሥት የአዲስ አበባና የፊንፊኔ ዙሪያ ኦሮሚያ ልዩ ዞን የተቀናጀ ማስተር ፕላን ረቂቅ ተዘጋጅቶ ሕዝብ አስተያየት እንዲሰጥ ከተደረገ በኋላ፣ ሕዝቡ አልፈልግም ቢል በሕገ መንግሥቱ መሠረት መንግሥት ማድረግ ያለበት ምንድነው? አስተያየቱን ተቀብሎ በትረስቲ ሞዴል መሠረት ሕዝቡን ሊጠቅም የሚችል ፕሮጀክት በመሆኑ ይተገብረዋል፡፡ ወይም በውክልና ሞዴል መሠረት ፕሮጀክቱን ይሰርዘዋል፡፡ ክልሉን እየመራው የሚገኘው ድርጅት ኦሕዴድ በገለጻቸው የተለያዩ አቋሞች ላይ ፕሮጀክቱ ሕዝቡን ይጠቅማል ተብሎ የተጀመረ ቢሆንም፣ ሕዝቡ በመቃወሙ ምክንያት ፕሮጀክቱ መሰረዙን የገለጸበት አግባብ ሲታይ የውክልና ሞዴል መተግበሩን መገንዘብ ይቻላል፡፡ ይኼን የውክልና ሞዴል ድርጅቱ ባይተገብረው ማለትም የትረስቲ ሞዴል ቢከተል በኋላ ላይ ሊደርስበት የሚችለውን ችግር በመፍራት ይኼን ውሳኔ ሊወስን እንደቻለ ሊታይ ይችላል፡፡ በሌላ በኩል የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ሕዝቡ በፕላኑ ላይ ጥያቄ ያላነሳ በመሆኑ የትረስቲ ሞዴልን በመከተል እየተገበረው እንደሚገኝ ገልጿል፡፡

ከአምስተኛው አገራዊ ምርጫ በኋላ በመንግሥትና በሕዝብ መካከል ያሉ ግንኙነቶች በሚታዩበት ወቅት፣ የውክልና ሞዴል ጎልቶ መታየቱን መገንዘብ ይቻላል፡፡ ማለትም የውክልና ሞዴል በመተው የትረስቲ ሞዴልን ብቻ መከተል፣ ገዢው ፓርቲ ወደ ፊት ሊኖር ከሚችለው ችግር አንፃር በመመልከት የወሰደው ዕርምጃ ሊሆን ይችላል፡፡

በአገራችን አምስተኛው አገራዊ ምርጫ ከተካሄድ በኋላ ዓመት ሳያስቆጥር በተለያዩ የአገራችን አካባቢዎች በመንግሥት አሠራር ላይ ሕዝብ ከፍተኛ ተቃውሞ አንስቷል፡፡ ይኼንንም መንግሥት አምኗል፡፡ በመንግሥትና በሕዝብ መካከል ያለው ግንኙት እየሻከረ መጥቷል፡፡ ይኼን ሁኔታ በቅርበት የሚመለከቱ አካላት እንደሚያነሱት ከሆነ፣ የተካሄደው ምርጫ በገዢው ፓርቲ በኩል ማጭበርበር የነበረበት በመሆኑ ምክንያት፣ ሕዝቡ በአጭር ጊዜ ተቃውሞውን ሊያነሳ ችሏል፡፡ ስለሆነም ዴሞክራሲያችን ችግር አለበት የሚባለው ሕዝቡ በምርጫ ወቅት ያነሳቸው ጉዳዮችና ፍላጎቶች ምን ነበሩ? አሁን ያለው ደግሞ ምንድነው የሚለው መታየት አለበት፡፡

ሕዝቡ በመንግሥት ላይ እያነሳቸው ያሉት ጥያቄዎች፣ ተቃውሞዎችና አስተያየቶች በሁለት መንገድ መታየት ይኖርባቸዋል፡፡ የመጀመርያው ሕዝብ በእርግጥም የውክልና ሞዴል የሆነውን ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት መተግበር የሚፈልግ በመሆኑ መንግሥት ልትሰማኝ ይገባል፣ ባለፈው ምርጫ የሰጠሁህ ድምፅ በትረስቲ ሞዴል ብቻ በመንቀሳቀስ እስከሚቀጥለው ምርጫ ድረስ የፈለግከውን እንድታደርግ የምፈቅድልህ አይደለም፣ እንደነገርከኝ ተግብረው የሚል ይዘት ያለው ነው፡፡ ስለሆነም መንግሥት በዚህ አግባብ ማድረግ የሚጠበቅበት በእርግጥ የተነሱ ጥያቄዎች ሕዝብ በምርጫ ወቅት በመንግሥት ላይ ያለውን ዓመኔታ በገለጸበት አግባብ ታይተው በቅንነት ምላሽ ሊሰጣቸው ይገባል፡፡ በሌላ በኩል ሕዝቡ የትረስቲ ሞዴል ብቻ ሳይሆን የውክልና ሞዴል ላይ ትኩረት አድርጎ ጥያቄዎችና አስተያየቶች በማንሳቱ፣ የትረስቲ ሞዴል በሚባለው አግባብ የሕዝቡን ቀዳሚ ሐሳብ የማይቀበሉ አስተያየቶች እንዳይቀላቀሉ መጠንቀቅ አለበት፡፡ ከመነሻው በኮንትራት ለአምስት ዓመታት መርጬሃለሁ የሚለው የሕዝብ ሐሳብ ትክክል አለመሆኑን የሚመለከቱ አስተያየቶች፣ በፊት የተሰጠውን የትረስቲ ሥልጣን በውክልና ሥልጣን ሰበብ እንዳያጠፉት መጠንቀቅ ያስፈልጋል፡፡

የውክልና ወይም የትረስቲ ሞዴል መቼ መተግበር አለበት?

የውክልና ሞዴል ወይም የትረስቲ ሞዴል መተግበር ያለበትን ዓውድ፣ ማኅበራዊ ሁኔታ፣ ጊዜና የመሳሰሉት ታይተው ሥራ ላይ ካልዋሉ የሚፈጥሩት አደጋ ከፍተኛ ነው፡፡ የውክልና ሞዴል የሚባለውን ለመተግበር ሕዝቡ ስለፖሊሲዎች ወይም ፕሮጀክቶች ሐሳቡን በተደራጀ መንገድ የሚያቀርብበት አሠራር መፈጠር አለበት፡፡ ስለፖሊሲዎች ወይም ፕሮጀክቶቹ ጥቅምና ጉዳት፣ ፕሮጀክቶቹ ተዘጋጅተው ከማለቃቸው በፊት ከሕዝቡ ጋር ውይይት መካሄድ አለበት፡፡ ሐሳቦች በተለያዩ አካላት ተደራጅተው የሚመጡበት አግባብ መኖር አለበት፡፡ ከተሰጡ ሐሳቦችና አስተያየቶች ውስጥ መንግሥት የሚቀበላቸው የትኞቹ እንደሆኑ፣ የማይቀበላቸው የትኞቹ እንደሆኑ ገዢው ፓርቲ በምርጫ ወቅት ለሕዝብ ካቀረባቸው ፕሮግራሞች አንፃር ምን እንደሆነ ማሳየት አለበት፡፡ ይኼን ሁሉ ካደረገ በኋላ የቀረበው ፖሊሲ ወይም ፕሮጀክት ላይ ተቃውሞ ከበረታ፣ አንድም ፕሮጀክቱን የመሰረዝ ዕርምጃ በመውሰድ የውክልና ሞዴል ሊተገብር ይችላል፡፡ አለበለዚያም ሐሳቦች እንዲሰጡ በቂ ጊዜና ዓውድ የሰጠ በመሆኑ ፕሮጀክቱን ይተገብራል፡፡

የትረስቲ ሞዴል መተግበር የሚያስፈልገው የመንግሥት ሥልጣን የያዘው አካል ፕሮግራሙን አቅርቦ ሕዝብ የመረጠው በመሆኑ፣ ሕዝቡ የሚያነሳቸው ፍላጎቶች ከተመረጠበት ፕሮግራም አንፃር የሚጋጩ ከሆኑ አስተያየቶቹን ለመቀበል መገደድ ይቸግራዋል፡፡ ኢሕአዴግ ልማታዊ ዴሞክራሲያዊ የመንግሥት ሥርዓት የሚከተል በመሆኑና ይኼን የፖለቲካ ኢኮኖሚ ሐሳብ አቅርቦ ሕዝቡ ከመረጠው በኋላ፣ የኒዮ ሊብራል የፖለቲካ ኢኮኖሚ መከተል አለብህ በማለት የሚመጣውን አስተያየት ማስተናገድ አይኖርበትም፡፡ ከዚህ በመለስ ባሉ የመንግሥት ጣልቃ ገብነት መጠን፣ ገበያውን በመምራት ሒደት፣ መንግሥት እየወሰደ ባለው ዕርምጃ ከሕዝቡ አስተያየት መቀበል ግን ከጉዳቱ ጥቅሙ ያመዝናል፡፡

መደምደሚያ

በዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ውስጥ ድርሻ ያላቸው አካላት በተግባሮቻቸውና በአሠራሮቸው ገደብ እንዳለ መገንዘብ ይኖርባቸዋል፡፡ የሕዝቡ ፍላጎት ከጊዜ ወደ ጊዜ የሚቀያየር፣ ሁሉንም የሕዝብ ፍላጎቶች ሊያረካ የሚችልባቸው ሁኔታዎች ሊኖሩ እንደማይችሉ መገንዘብ ይኖርባቸዋል፡፡ ፍላጎቶቹ በምርጫ ወቅት ከመረጣቸው የመንግሥት ፖሊሲዎችና ስትራቴጂዎች አንፃር ምን ሊሆኑ እንደሚችሉ መንግሥት መተንተንና መገንዘብ ይኖርበታል፡፡ ይኼ ብቻ ሳይሆን አገሪቱ ውስጥ ካለው ሕገ መንግሥትና የተለያዩ ሕጎች አንፃር ፍላጎቶቹ እንዴት ተደርገው ሊስተናገዱ እንደሚችሉ ቀድሞ መመልከት አለበት፡፡ ያቀረባቸው አስተያየቶች ሁሉ ውይይት ሳይካሄድባቸው ተቀባይነት ሊኖራቸው ይገባል፡፡ መንግሥት ወይም ገዢው ፓርቲ ሰሚ እንጂ የራሱ የሆነ ፕሮግራም የለውም መባል የለበትም፡፡ መንግሥትም ስለተመረጥኩኝ ብቻ የፈለግኩትን በሕዝቡ ላይ መጫን እችላለሁኝ፣ የአምስት ዓመታት ኮንትራት አለኝ በማለት ብቻ ሳይሆን፣ በየጊዜው የሕዝቡ ፍላጎት ምንድነው እያለ እየጠየቀ ለዚህ በሚያገኘው መልስ መሠረት አሠራሩን እያስተካከል መሄድ አለብኝ የሚል ባህል ካልተፈጠረ በስተቀር፣ የውክልና ዴሞክራሲ ሞዴል በቂ ሆኖ ሊሠራ አይችልም፡፡

ሌላውም የሕዝብ ፍላጎት በየጊዜው የሚለዋወጥ መሆኑን በመገንዘብ፣ ለእነዚህ ፍላጎቶች መልስ ሊሰጥ የሚችለው ፍላጎቶቹ በግልጽ ቀርበው አስተያየት ተሰጥቶባቸው መሆኑ ታሳቢ ሊደረግ ይገባል፡፡ የሕዝብን ፍላጎት በበቂ ሁኔታ ለመረዳት ምርጫ ከፍተኛ ጠቀሜታ ያለው ቢሆንም፣ ሕዝቡ በተለያዩ መድረኮች ላይ የሚያነሳቸውን ሐሳቦች ከምርጫ ባልተናነስ ትኩረት ሊሰጣቸውና ሊሠራበቸው ይገባሉ፡፡

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል tiffanymulsa@yahoo.comአድራሻቸው   ማግኘት ይቻላል፡፡

በአሳምነው ጎርፉ

የሊቀመንበር መንግሥቱ ኃይለ ማርያም ወታደራዊ አገዛዝ ከኢትዮጵያ የሥልጣን ኮርቻ ላይ ከወረደ ሩብ ክፍለ ዘመን አለፈ ሲባል ቀላል ይመስላል፡፡ ግን ዝግ ብሎ ለቆጠረው የአንድ ፈርጣማ ወጣት ዕድሜ ነው (የአንድ ትውልድ የጎብዝና ምዕራፍ እንዲሉ)፡፡ ዛሬ ግንቦት 21 ቀን 2008 ዓ.ም. ላይ ቆመን ታዲያ ስለቀደመው ሥርዓት ከንቱነት፣ አምባገነንነትና አውዳሚነት ብቻ ልናወራ አንችልም፡፡ በዚያ በኩልማ አፍሪካም ዓለምም በርካታ አምባገነናዊ ሥርዓቶችን አራግፈዋል፡፡

በተመሳሳይ ከግንቦት 21 ቀን 1983 ዓ.ም. ጀምሮ አገሪቱን እያስተዳደረ ያለው ኢሕአዴግ መራሹ መንግሥትም፣ በአገሪቱ ስላለው የኢኮኖሚ ዕድገት ብቻም ሊያወራ አይችልም፡፡ በዚያው ልክ ኢሕአዴግ የሚመራት አገር አንድ ክፍለ አገር ያጣች፣ የባህር በር የሌላት፣ ሕዝቦቿ አንድነት የሌላቸው፣ የባንዲራ ፍቅር የሌላት፣ ወዘተ ሆናለች እያልንም ስናለቅስ አንከርምም፡፡

ይልቁንም ትናንት 25 ዓመት የሞላው የሥርዓት ለውጥ በተጓዘው ረጅም ምዕራፍ ውስጥ በተገኘው ውጤት ላይ (በብዛት ሰሞኑን በመንግሥት መገናኛ ብዙኃን ተነግሯል) ተጨማሪ ውጤት ለማምጣትና አገሪቱን ወደ ተሻለ ምዕራፍ ለመውሰድ ምን ላይ ቢተኮር ይበጃል የሚሉ ነጥቦችን እናነሳለን፡፡ የዛሬዋን ኢትዮጵያ ተስፋዎች የሚመለከቱ ታዛቢዎች አገሪቱ በእርስ በርስ ጦርነትና ትርምስ ያሳለፈችውን ጊዜ በቁጭት እንደሚያስታውሱ ሁሉ፣ እኛም ከመፀፀት እንዲህ ቢሆን ማለትን ለማስቀደም እንሻለን፡፡ ለአገር ግንባታ የሚጠቅሙ ጉዳዮችን እያነሳን እንወያያለን፡፡

ሕግና ሕገ መንግሥት ይከበሩ

አገሪቱ ያወጣችው ሕገ መንግሥት በመርህና በያዛቸው አንቀጾች ዲሞክራሲያዊነት ደረጃ የሚታማ አይደለም፡፡ አንዳንድ በመስመሮች መሀል ጥርጣሬ የሚነሳባቸው አንቀጾች መኖራቸው ባይካድም፣ አብዛኞቹ ድንጋጌዎች ዓለም አቀፍ የሰብዓዊና የዴሞክራሲያዊ መብቶች ስምምነቶችን ያከበሩ ናቸው፡፡ ከኖርንበት አሀዳዊና ያልተማከለ ሥርዓት አንፃር አንቀጽ 39ንም ቢሆን ‹‹ይበትነናል›› ስንለው ብንኖርም፣ በዓለም አገሮች ሕገ መንግሥታት ውስጥ በፍፁም የሌለ አንቀጽ አይደለም፡፡

እንደሚታሰበው በአንድ ጊዜ አገር እንደ ወረቀት የሚገነጣጥል አንቀጽ አለመሆኑም ቢያንስ ባሳለፋቸው ሁለት አሥርት ዓመታት ውስጥ ታይቷል፡፡ በእርግጥ የአገሪቱን ሕዝቦች አንድነትና ኅብረት አጠናክሯል አላልቷል? የማንነትና የብሔር ጥያቄዎችን መልሶ ጨርሷል ይቀይረዋል? የሕዝቦች እኩል ተጠቃሚነትና ፍትሐዊ የሀብትና የሥልጣን ክፍፍልን አረጋግጧል ይቀይረዋል? የሚለውን ከፖለቲካና ከፕሮፓጋንዳ አድልኦ ወጥቶ በምሁራዊና በገለልተኛ መንገድ መመርመር ያስፈልጋል፡፡

አሁን የዚህ አገር ፈተና የሆኑት ግን ሕገ መንግሥቱና የሚወጡ ሕጎች ሳይሆኑ አፈጻጸም ላይ ያለው መጓደል፣ የሕግ ምሰሶዎች የመነቀልና የመጣል አደጋ ነው፡፡ በእርግጥ የማስፈጸም አቅም፣ ከኖረው አመለካከት ከታችነትም ይበል ከተጠያቂነት መረቡ መርገብ የአፈጻጸም ጉድለቱ በእጅጉ ሲታረም አልታየም፡፡ በዚህም በሕግ የበላይነት፣ በመልካም አስተዳደርና በዲሞክራሲ ሥርዓት ግንባታው ላይ ቀላል የማይባሉ ጫናዎች እየተፈጠሩ መጥተዋል፡፡

ለአብነት ያህል ከያዝነው ዓመት መጀመሪያ አንስቶ በመላው አገሪቱ እያነታረከ ያለው የመልካም አስተዳደር ችግር ሕዝብ ሲያስመርር የቆየው በቀዳሚነት ሕግ በመጣስ፣ በማዛባትና በተጠያቂነት መጥፋት ነው፡፡ ጥቂት ሕግ ተርጓሚዎችና አስፈጻሚ አካላት በተሰጣቸው ሥልጣን በማናለብኝነት ያሻቸውን ካደረጉ አደጋው ለሁሉም ነው፡፡ መሬት እንዴት ይተዳደራል? ይተላለፋል? የመንግሥት ዕቃ እንዴት ይገዛል? ይሸጣል? የሕዝብ አገልግሎት በፍትሐዊነት እንዴት ለሕዝብ ይሰጣል፣ ወዘተ ለሚባለው ሁሉ ሕግና ሥርዓት አለው፡፡

በአንድ በኩል የወጡት የሚያማምሩ የአገሪቱ ሕጎች እየጣሱና እያጣረሱ ሊገለገሉባቸው የሚሹ ዜጎች (በተለይ አንዳንድ ባለሀብቶች፣ ደላሎችና ጉዳይ ገዳዮች) እየበረቱ፣ በሌላ በኩል የሕግ የበላይነትን በገቢር ያልተቀበሉ መንግሥት ውስጥ የመሸጉ ሙሰኞች በእንጭጩ እየታረሙ ካልሄዱ ያለጥርጥር ሥርዓቱ አደጋ ላይ ይወድቃል፡፡ ሲወድቅም ደግሞ ሕዝብ ተማሮና ተንገፍግፎ ከሆነ ወደኋላ መመለስንም ሊያስከትል ይችላል፡፡ ሊቢያ፣ ሶሪያ፣ የመን፣ ኢራቅ፣ ናይጄሪያ፣ ብሩንዲ… ሳያድጉ ቀርተው ሳይሆን ችግር ውስጥ የገቡት የሕግ የበላይነት ስላጡ ነው፡፡

የሀብት ክፍፍል በፍትሐዊነት ይረጋገጥ

ኢሕአዴግ መራሹ መንግሥት ‹‹ከልማታዊ›› ባህሪው አኳያ ከነፃ ገበያ የተሻለ የገበያ ጣልቃ ገብነት ያለው መሆኑ ይታወቃል፡፡ መንግሥት መንገዶች፣ የመኖሪያ ቤቶች፣ ትምህርት ቤቶች፣ የጤና ተቋማት፣ የኤሌክትሪክ፣ የስልክና የመጠጥ ውኃ አገልግሎት እየገነባ ያቀርባል፡፡ ከዚያ የሚገኘውንም ጥቅም እየወሰደ ለሌላ ልማት እንደሚያውል ይጠበቃል፡፡ ሥርዓቱ አቅሙ በፈቀደው መጠን መደጎሙ ገበያ ማረጋጋቱና የታክስ ማበረታቻ ሥርዓት መዘርጋቱ በፍፁም ሊካድ አይችልም፡፡

እንዲህ እያደረገ ያለ መንግሥት ‹‹እንዴት ፍትሐዊ የሀብትና የሥራ ዕድል ክፍፍል ማረጋገጥ ይሳነዋል?›› ነው ጥያቄው፡፡ አሁን በተጨባጭ እየታየ እንዳለው በየዓመቱ በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ምሩቃን ከ30 በላይ ዩኒቨርሲቲዎች ይመረቃሉ፡፡ ከእነዚህ ውስጥ ብዙዎቹ ‹‹በሥራ ፍጠሩ›› ተልዕኮ ሥራ አጥ ሆነው የሚቀመጡ ናቸው፡፡ ከኮብልስቶን እንደ መለስተኛ ማኑፋክቸሪንግ ያለው የጥቃቅን ዘርፍም እንደሚታሰበው ለሁሉም የሚመች አይደለም፡፡ የግል ባለሀብቱና የመንግሥት መዋቅሩ የመቀበል አቅምም ይታወቃል፡፡ ስለሆነም በየመንደሩ ‹‹ሥራ አጥ ምሁራን›› የነገ ኢትዮጵያ ሸክም እየሆኑ ነው፡፡ የኮንስትራክሽን ዘርፉ ከፍተኛ ሀብት፣ ሰፊ የሥራ ዕድልና ባለድርሻ አካላትን የያዘ ነው፡፡ ግን በዘርፉ የተሰማሩት እነማን ናቸው? የአገሪቱ የሙያ ሰዎች ተሳትፎ ምን ይመስላል? ተብሎ ሊታይ ይገባዋል፡፡ መንግሥት የዘርፉ ዋነኛ ተዋናይ በሆነበት ሁኔታስ ፍትሐዊ ተወዳዳሪነት ምን ደረጃ ላይ ይገኛል ብሎ መጠየቅ ካልተቻለ ችግር ማስከተሉ አይቀርም፡፡ ንግዱም፣ ኢንዱስትሪውም፣ የአገልግሎት ዘርፉም ያው ነው፡፡

ለፍትሐዊ የሀብት ክፍፍል ጥሩ ምሳሌ ሊሆን የሚችለው የጋራ መኖሪያ ቤቶች ዕደላ ሥርዓቱ ነው፡፡ በተለይ አሁን አሁን ደግሞ ሥርዓቱ ላይ ያሉ እንከኖች ተለይተው እየታረሙ መምጣታቸው ሒደቱን እንደሚያሻሽለው ዕሙን ነው፡፡ ነገር ግን በከተሞች የተቀጣሪው ደመወዝና ለምግብ፣ ለልብስ፣ ለትምህርት፣ ለጤና፣ ለቤት ኪራይ፣ ለትራንስፖርትና ለሌሎች ወጪዎች ምጣኔ ሲሳሳ ከፍተኛ ቀውስ የሚጋብዙ ሁኔታዎች መከሰታቸው አይቀሬ ነው፡፡ ስለዚህ በአንድ በኩል የገበያና አገልግሎት ክፍያን በማረጋጋት፣ በሌላ በኩል የብዙኃኑን የከተማ ተቀጣሪ ነዋሪ ክፍያ በማሻሻል የማኅበራዊ ዋስትና ሥርዓት መዘርጋት ካልተቻለ፣ በዚህ መንገድ ሌላ 25 ዓመታትን ለመቀጠል የሚታሰብ አይሆንም፡፡

ለሀብት ክፍፍል መረጋገጥ የሥልጣን ዲሞክራሲያዊ ክፍፍልና መልካም አስተዳደርን ማስፈንም ያላቸውን ሚና መዘንጋት አይገባም፡፡ ብዙኃኑን ሊጠቅም የሚችለው ብዙኃኑ የሥልጣን ባለቤት ሲሆኑን ነው፡፡ ሕዝቡ በፈቃዱ የመሾምና የመሻር፣ የመጠየቅና የመከታተል ባለቤትነትን ሲያገኝም ነው፡፡ ምንም ቢሆን የጥቂቶች አድራጊ ፈላጭነት ወይም ‹‹አየሩን ሁሉ ልሙላው ባይነት›› ሊኖር አይገባም፡፡ ሄዶ ሄዶ ከሕዝብ መነጠልን ያስከትላል፡፡ የሚታሰበውን ያህል ረጅም ርቀትም ሊወስድ አይችልም፡፡ ስለዚህ መጪው ጊዜ በጥብቅ የሀብት ክፍፍልን ለማስፈን ያለመ ጉዞን የሚሻ መሆኑ ሊጤን ይገባዋል፡፡

የአገር ሉዓላዊነትና ክብር አይደፈር

አሁን ያለው መንግሥት የውጭ ግንኙነትና የደኅንነት ፖሊሲዎች አቅጣጫ ይታወቃል፡፡ በአብዛኛው በሰጥቶ መቀበል መርህ የሚመራ፣ ጠላቴ ድህነትና ኋላቀርነት ነው ብሎ ወደ ውስጥ ብቻ የማያማትር፣ ጠላትና ወዳጅ ለይቶ ከመቀመጥ ይልቅ ከሁሉም ጋር በጋራ ጥቅም ላይ መደራደር የሚል ነው፡፡ ይህ በመሆኑም ቀላል የማይባሉ ትርፎች ስለመገኘታቸው በግሌ አልጠራጠርም፡፡

ነገር ግን የኢሕአዴግ መንግሥት በግልጽ የሚወቀስባቸው ጉዳዮች አሉ፡፡ የአገሪቱ ወሰንና ድንበር ላይ ግልጽ አቋም ይዞ አለመቆጨት፣ በድንበር አካባቢ በዜጎች ላይ የሚደርስን ግድያ፣ ዘረፋና መፈናቀል ከ‹‹ጉርብትና አይብስም›› ብሎ ማለፍ ይቀናዋል፡፡ በሰሜኑ በኩል ከኤርትራ ጋር ‹‹ጦርነት የለም ሰላም የለም›› ፍጥጫ ውስጥ ለዓመታት መቀጠሉ ለአባባሉ ማሳያ ነው፡፡

በመሠረቱ ከጎረቤት አገሮች ጋር ብቻ ሳይሆን ከሌሎች አገሮችም ጋር ቢሆን ፀብን በመሸሽ የዜጎችን ሕልፈትና ስቃይ በዝምታ የሚያልፋቸው አጉል ለዘብተኝነቶች አሉ፡፡ (እዚህ ላይ ሞገደኛና ፀብ አጫሪ ይሁን ለማለት ባይሆንም) ለአብነት ከሳዑዲ ዓረቢያ 150 ሺሕ ኢትዮጵያዊ ስደተኞችን መባረር፣ የደቡብ አፍሪካ የደርባኑ ጥቃት፣ በኬንያ፣ በታንዛኒያና በሱዳን የታጎሩ ዜጎች ሁኔታ እምብዛም ሲያስጨንቀው አልታየም፡፡ የሰላም አስከባሪ ወታደሮች (የሶማሊያና የሱዳን) የሞትና የቁስለኛ መረጃ መሸሸግንም ከዚህ ጋር የሚያያይዙት አሉ፡፡  

ከዚህ አንፃር የአገርን ድንበር፣ ሰንደቅ ዓላማና ሕዝብ ማክበርና ማስከበር ከመንግሥት በላይ ትልቅ ኃላፊነት ያለበት አካል እንደሌለ ሊጤን ይገባዋል፡፡ አንዳንድ በእነዚህ ቁልፍ የአገራዊ ጉዳዮች ላይ ጠንከር ያለ አቋም መያዝ ‹‹ኢትዮጵያዊ ብሔርተኝነትን ከማንነት በላይ አስበልጦ ማቀንቀን›› ተደርጎ እንደሚቆጠርም ይታወቃል፡፡ ትምክህተኝነትና ‹‹የቀደሙት ሥርዓቶች አቀንቃኝነት›› ታፔላም ያስለጥፋል፡፡ ይኼ ግን ስህተት ብቻ ሳይሆን ፍፁም ስህተት መሆኑን መረዳት ያለብን፣ በዓለም ላይ ያሉ ሁሉም አገሮች የሚሰጡትን ትርጉም ስንፈትሽ ነው፡፡

አንድ የማይካድ እውነት አገር የሚከበረው ከድህነትና ከኋላቀርነት ሲላቀቅ ነው፡፡ የኢኮኖሚ፣ የፖለቲካና የሚሊተሪ ተፅዕኖ ፈጣሪነት ሲኖረውም ነው፡፡ ይህ እንደ ተጠበቀ ሆኖ ለሕዝቡ፣ ለድንበሩ፣ ለሉዓላዊነቱና ለሰንደቅ ዓላማው ቀናዒ በሆነ ሕዝብና መንግሥትም አገር ይከበራል፡፡ ስለዚህ ቀጣዩ የመንግሥትም ሆነ የትውልዱ ትኩረት በዚህም ላይ ሊሆን ግድና ግድ ነው፡፡

ለአብነት ያህል በእግር ኳስ፣ በሩጫ፣ በኪነ ጥበብ፣ በጥናትና ምርምር፣ ለአገር በሚደረግ ውለታ፣ ወዘተ ሁሉ ከፍተኛ አስተዋጽኦ የሚያደርጉ ዜጎች የሚከበሩበትና ዋጋ የሚያገኙበት ሥርዓት መበጀት አለበት፡፡ ባለውለታዎች እየተገፉ ‹‹ድንገት የታወቁ ጥራዝ ነጠቆች›› አየሩን በሞሉት ዕውቀት፣ የላቀ ሥራና አገር ማስከበር ዋጋ ሊኖር አይችልም፡፡

የፖለቲካ መተማመንና የጋራ እሴት ይገንባ

የሠለጠነው ዓለም የብሔራዊ መግባባትና የፖለቲካ መተማመን ደረጃው ከፍተኛ ስለሆነ፣ በአንድ በኩል ከሰላማዊና ከዴሞክራሲያዊ አካሄድ ውጪ የሥልጣን ሽግግር የለም፡፡ በሌላ በኩል ፓርቲዎች ወይም መሪዎች ቢለዋወጡ እንኳ የነበረውን እያፈረሱ ከአዲስ የመጀመር አባዜ የለባቸውም፡፡

እንዳለመታደል ሆኖ በእኛ አገር ለዘመናት የመጣንበት መንገድ የመጠፋፋትና የማፍረስ ነው፡፡ በተለይ ባለፉት 150 ዓመታት በሥልጣን ሽኩቻው ውስጥ እዚያና እዚህ የተላጋው የአገሪቱ ዜጋ፣ የሞተውና የቆሰለው እንዲሁም እስካሁን በጥላቻ የፖለቲካው ራስ ምታት የሚናውዘው ሲታይ ገና ተሃድሶ የሚያስፈልገው ጉዳይ ነው፡፡

እርግጥ ነው ከግንቦት 20 ቀን 1983 ወዲህ በኢትዮጵያ አዲስ ዓይነት የፖለቲካ አየር መንፈስ ጀምሯል፡፡ ቢያንስ መጠኑና ፍትሐዊነቱ ቢያከራክርም ዕድገት አለ፡፡ አንፃራዊ ሰላሙና ጅምሩ ዴሞክራሲም ተስፋ የሚያስቆርጥ አይደለም፡፡ እንዲህም ሆኖ ግን አሁንም የፖለቲካ መተማመንና የጠበቀ ብሔራዊ መግባባት ተፈጥሯል ማለት አይቻልም፡፡

መንግሥትና ገዥው ፓርቲ አንዱን ጥሎ ሌላውን አንጠልጥሎ ‹‹ብሔራዊ መግባባት ተፈጥሯል›› ይላል፡፡ ጭፍን ተቃዋሚ ኃይሎች ደግሞ እንደ ዓባይ ግድብን በመሰሉ አገራዊ ሀብቶች ላይ እንኳን ድጋፍ ከመስጠት ይልቅ ትችት ነው የሚቀናቸው፡፡ የባሰበት ደግሞ ‹‹እስከጠቀመ›› ድረስ፣ የፖለቲካ ትርፍ እስካገኘ ድረስ የሚሠራው የፖለቲካ ሥራ አገር ቢበተን ወይም ሕዝብ ቢበድል የሚጨነቅ አይመስልም፡፡ ‹‹እኔ ከሞትኩ ሰርዶ አይብቀል›› እንዲሉ፡፡

ከቅርብ ጊዜ ወዲህ (በተለይ ከምርጫ 97 በኋላ) ኢሕአዴግም ቢሆን ‹‹በሥልጣን ካልቀጠልኩ አገሪቱ ትበታተናለች›› የሚለውን መዝሙር ደጋግሞ መግለጽ ይቀናዋል፡፡ በተለይ የአገሪቱ ብዝኃነት (የፌዴራል ሥርዓቱን) ከኢሕአዴግ ውጪ የተቀበለው የሌለ ይመስል፣ የሥልጣን ሽግግር ተደረገ ማለት በሥልጣን ላይ የነበሩ አካላት ይጠቁና የአገሪቱም ልማትና ሀብት ይወድማል በሚል ጨለምተኛ ቅስቀሳ ውስጥ የፖለቲካ አለመተማመን እንዲፈጠር ማድረግ አፍራሽነቱ የጎላ መሆኑ አይቀርም፡፡

በመሠረቱ የፖለቲካ መተማመን ለመገንባት ከፖለቲካ ኃይሎች ባልተናነሰ የዴሞክራሲ ተቋማት፣ የከፍተኛ ትምህርት ተቋማትና ምሁራን ሚናም ሊጎለብት ግድ ነው፡፡ ‹‹እሺ እሺ›› ባይ በበዛበት ከብዙኃኑ ሕዝብ አመለካከት ወጣ ባለ መንገድ ለእውነት፣ ለመርህና ለአገር ሲባል አቅጣጫ የሚያሲዝ ከሌለ አሁንም የፖለቲካ አለመተማመኑ መቀጠሉ አይቀርም፡፡ በተለይ ደግሞ መጪው ትውልድ በጠንካራ ብሔራዊ መግባባትና በአንድ የጋራ ተጠቃሚነት መንፈስ መቆም ካልጀመረ ጦሱ ቀላል አይሆንም፡፡

በጥቅሉ 25ኛ ዓመት የግንቦት 20 በዓል አልፎ 26ኛውን ዓመት አንድ ብለን በጀመርንበት በዛሬው ቀን፣ ሥርዓቱ በጉድለቶቹ ላይ መነጋገሩ ሁሉንም ወገን የሚጠቅም ይመስለኛል፡፡ ስለሆነም ሐሳባችሁን እንድትሰነዝሩበት እጋብዛለሁ፡፡            

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እንገልጻለን፡፡ 

በመንግሥቱ መስፍን

ሙስና ዓለም አቀፍ ወንጀል ነው፡፡ በመንግሥት ሌቦችና ሕዝቡ ውስጥ በተወሸቁ ዘራፊዎች ትብብር የሚፈጸመው ይህ አስከፊ ወንጀል ዜጎችን እርቃን የሚያስቀር፣ ጥቂቶችን የሚያበለፅግ፣ የመንግሥትን ተዓማኒነት የሚሸረሽርና ሕዝብን የሚያማቅቅ  አደገኛ ችግር ነው፡፡ ከዚህ አንፃር በአገራችንም ዓይነቱና መጠኑ ቢለያይም ወንጀሉን በጥብቅ መታገል ካልተጀመረ ከፊት ለፊት የተደቀነው አደጋ የከፋ መሆኑ አይቀርም፡፡

የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት አባል አገሮች ከፍተኛ ባለሥልጣናት በሜክሲኮ ሜሪዳ ከተማ እ.ኤ.አ. ከዲሴምበር 9 እስከ 12 2003 ተወያይተው ባፀደቁትና 140 አገሮች ፊርማቸውን ባስቀመጡበት የፀረ ሙስና ኮንቬንሽን መሠረት፣ አገራችን የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን ማቋቋሟ ያስመሰግናታል፡፡ በፌዴራል ብቻ ሳይሆን በክልል ደረጃም የሙስናን ወንጀል ለመከላከል የሚረዳ ተቋም ያውም በኮንፌዴሽን ስምንት ክፍሎችና 71 አንቀጾች መሠረት ለማዋቀር የተደረገው ጥረትም እየተጠናከረ ከሄደ መበረታታት ያለበት ነው፡፡

እንዲያም ሆኖ ግን በኢትዮጵያ ያለው የፀረ ሙስና ኮሚሽን በአብዛኛው ወንጀለኞችን ከማስያዝና የሕዝብ ሀብት ከማስመለስ ይልቅ ሒደት (Process) ላይ የሚያተኩር ነው ይሉታል፡፡ ‹‹ጥርስ የሌለው አንበሳ›› ከማለት አንስቶ በገለልተኛነቱና በአሠራር ነፃነቱ ላይ ጥያቄ የሚያነሱም ብዙዎች ናቸው፡፡ ኮሚሽኑ ከዚህ ቀደም የአገሪቱን ጠቅላይ ሚኒስትር (አቶ ታምራት ላይኔ)፣ የመከላከያ ሚኒስትር (አቶ ስዬ አብርሃ)፣ የገቢዎችና ጉምሩክ ባለሥልጣን ዳይሬክተሮችና የክልል ፕሬዚዳንቶችን ጨምሮ በሺዎች የሚቆጠሩ የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎችና ሙስናን የተሸከሙ ነጋዴዎችን ከሶ ቢያስቀጣም፣ በአገሪቱ እየታየ ካለው በአንድ ጀንበር መበልፀግና የከፋ ሙስና አንፃር በቂ ሥራ እየሠራ አይደለም የሚለው መከራከሪያም ቅቡልነት ያለው ነው፡፡

በግሌ የፌዴራሉ ብቻ ሳይሆን የክልል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽኖች ለአስፈጻሚው ተጠሪ ሆነው በኢሕአዴግ ተሿሚዎች ብቻ እየተመሩ፣ የሠራተኛ የምርመራ ዋስትና ሳይኖራቸው እንዲሁም በካፒታል፣ በሰው ኃይልና በጥቆማ አቀባበልና ምርመራ በሚገባ ሳይጠናሩ ችግሩን ለመፍታት እንደማይችሉ አምናሁ፡፡ ሌላው ቀርቶ የሕዝቡን አመኔታ በተሟላ መንገድ ማግኘትም ቢሆን የሚቻል አይሆንም፡፡

እነዚህን መከራከሪያዎች በዓለም አቀፍ የዘርፍ ኮንፌዴሬሽንና በአፍሪካ ውስጥም በፀረ ሙስና ትግሉ ‹‹አንቱ›› በተባሉ አገሮች ተሞክሮና ልምድ ጋር እያነፃፀርኩ በማቅረብ ለመሞገት እሻለሁ፡፡

የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የፀረ ሙስና ኮንቬንሽን በውስጡ አምስት ዋና ዋና ክፍሎችን ያካተተ ሲሆን፣ እነሱም የሙስና መከላከያ ድንጋጌዎች  (Preventive Measures)፣ የሕግ አፈጻጸም (Criminalization and Law Enforcement)፣ ዓለም አቀፍ ትብብር (International Cooperation) በሙስና የተገኘ ንብረትን ማስመለስ (Asset Recovery)፣ እንዲሁም ቴክኒካዊ ድጋፍና የመረጃ ልውጥጥ (Technical Assistance and Information Exchange) የሚሉት ናቸው፡፡

ከእነዚህ መሠረታዊ ነጥቦች አንፃር በኢትዮጵያ እየተካሄደ ያለውን የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን አካሄድ መፈተሽና ጉድለቱን ለመለየት ያስችላል፡፡ በቀጣይም መንግሥትም ሆነ ሕዝብ ተጨማሪ ትኩረት መስጠት ያለባቸውን ጭብጦችን ለመለየትም ያስችላል፡፡

የሙስና መከላከያ መንገዶች

ሙስናን ለመከላከል ትልቁ ሥራ ሙስናን የማይሸከም ማኅበረሰብ መፍጠር ነው፡፡ ይህ ጉዳይ ምንም እንኳን በአንድ ጀንበር ዕውን የሚሆን ባይሆንም በሒደት በትውልዱ ውስጥ የሞራል፣ የሥነ ምግባርና አገራዊ ተቆርቋሪነት ስሜትን መፍጠር ያስፈልጋል፡፡ ‹‹ሲሾም ያልበላ …››  እያለ ጉቦን ከመሸከም የሚወጣ ጠያቂ፣ መብቱን አዋቂና ግዴታውን የለየ ሕዝብም ሊኖር ግድ ነው፡፡ እዚህ ላይ ያለፈው አልፎ ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም ደሳለኝ ጭምር ሕዝቡ አልሰጥም ይበል፣ እምቢ ይበል፣ ይጩህ እስከማለት መድረሳቸው አንድ ዕርምጃ ነው፡፡ ያም ሆኖ ግን ሙስናን የሚፀየፍ ማኅበረሰብ ገና አልተፈጠረም፡፡

ሌላኛው ሙስናን ለመከላከል የሚያስችለው ብርታት የግል ፅናትና ተጠያቂነት ያለበት ሥርዓትን የማጠናከሩ አጀንዳ ነው፡፡ ይኼ ደግሞ መልካም አስተዳደር ማስፈን እሴቶች (Values) ከመተግበርም ሆነ የዴሞክራሲ ሥርዓትን በልበ ሙሉነት ከማስፈን ውጪ ሊታይ አይችልም፡፡ በዚህ ረገድ ሦስቱ የመንግሥት ክንፎች (ሕግ አውጭ፣ ሕግ ተርጓሚና አስፈጻሚ) አንዱ ሌላውን የሚጠይቅበት፣ የተጠናከሩ የሰላማዊ የፖለቲካ ተወዳዳሪዎች፣ የነፃ ፕሬስና የነፃ ማኅበራት መኖር ዕውን ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ ራሱ የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን ገለልተኛነትና ልበ ሙሉነት የሚለካውም ከአጠቃላይ አስተሳሰብ አንፃር መሆን ስላለበት፡፡

ሙስናን የመከላከያ ሌላኛው መንገድ መሆን ያለበት የባለሥልጣናት፣ የተመራጮችና የሠራተኞች ሀብትና የገቢ ምንጭን የማረጋገጥ ጉዳይ ነው፡፡ ዜጎች በየትኛውም ደረጃ ሠርተው ሀብት የማፍራት የማይሸራረፍ መብት ቢኖራቸውም፣ በአንድ ጀንበር ሚሊየነር የሆኑ ባለሥልጣናት፣ የባለሥልጣን ዘመዶችና የጥቅም ተጋሪዎች ጉዳይ አሳሳቢ ነው፡፡ በአንድ በኩል ሕዝቡ እውነታውን በአደባባይ እየተገነዘበ በሌላ በኩል የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን ሀብት እንኳን መዝግቤያለሁ እያለ ይፋ ለማድረግም እየተናነቀ ረዥም ርቀት መሄድ አይቻልም፡፡

በዚሁ ንዑስ ርዕስ በመጨረሻ መነሳ ያለበት የፀረ ሙስና ኮሚሽን ሕዝብን ያሳተፈ የሙስና ትግል የማድረግ ጉዳይ ነው፡፡ በተለይ ሕዝቡ ሙስናን በማጋለጥና በመጠቆም መተማመን ፈጥሮ እንዲታገል ማድረግ ወሳኝ ጉዳይ ነው፡፡ በዚህ ረገድ አንዳንድ የአገር ተቆርቋዎች እጅ ከፍንጅ እስከማስያዝ የደረስ የፀረ ሙስና ትግል ባያደርግም ጠቁሞ መፍትሔ ያጣ፣ ቅሬታ አቅርቦ ምላሽ ያላገኘ ዜጋ ቁጥሩ ትንሽ አይደለም፡፡ ይህ በመሆኑም ሙስናን የመከላከያ ወሳኞቹ መንገዶች እንደ አዲስ ተጠናክረው መውጣት አለባቸው፡፡

በሙስና የተገኘን ንብረት ማስመለስ

ሙስና የሕዝብና የመንግሥት ሀብትን ሳይሠሩ መዝረፍ ነው፡፡ ሥልጣንን በመጠቀምም ይሁን በማጭበርበር ጥቂቶችን ለማበልፀግ የሚሰረቅ የአገር ሀብት በሕጉ መሠረት ተጣርቶ መልሶ ለሕዝብ ጥቅም እንዲውል ማድረግ፣ የዓለም አቀፍ የፀረ ሙስና ኮንቬንሽን ስምምነት አካል ነው፡፡

በዚህ ረገድ የኢፌዴሪ የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና ኮሚሽን የሚከተላቸውን የሙስና ተጠርጣሪዎች ያህል ሀብት ማስመለሱን የሚጠራጠሩ አሉ፡፡ እንዲያውም አንዳንድ ጊዜ በብዙ ሚሊዮን ብሮች በሚገመቱ መሬቶች፣ የመንግሥት ሀብቶች የተከሰሱ ተጠርጣሪዎች ይህን ያህል ዓመትና 20,000 ወይም 10,000 ብር ተቀጥተዋል ሲባል እጅግ የሚያስቅ ፍርድ ነው፡፡ ለነገሩ የአገሪቱን የወንጀል ሕግና ፍርድ ቤቶችንም ትዝብት ላይ የሚጥል ነው፡፡

ለዚህም ይመስላል አንዳንድ ስግብግቦችና ከድህነት የሚብስ የለም በሚል ‹‹ይህን ያህል ሚሊዮን ገንዘብ አግኝቼ ለቅርብ ሰው አሳልፌ ብታሰር ምናለበት›› እስከማለት ውርደት የሚዘቅጡት፡፡

ከዚህ አንፃር በሙስና የተገኘን ንብረት ማስመለስ (Asset Recovery) እነ ቻይና በሄዱበት ደረጃ ሊታሰብበት የሚገባ ነው፡፡ በሙስና ወንጀል የሚንገሸገሹ አገሮች አይደለም በአገር ውስጥ ተሰርቆ የተደበቀን ገንዝብ፣ በሌሎች አገሮችና ዓለም አቀፍ ባንኮች ውስጥ የተሸሸገን ሀብት ጭምር እስከ ማስመለስ የሚደርሱት ሙስና አስከፊ ወንጀል በመሆኑ ነው፡፡

በእርግጥ በሙስና የተመዘበረን የሕዝብ ሀብት ለማስመለስ ገና ከመነሻው የባለሥልጣናትም ሆነ የዜጎች ሀብትና የገቢ ምንጭ መታወቅ አለበት፡፡ ንፋስ አመጣሽና የአቋራጭ ብልፅግና መንገዶችም ንፋስ እንዲመታቸው ማድረግ ሲቻል ነው፡፡

ከሁሉ በላይ የሕዝቡ የጠያቂነትና ታጋይነት ፍላጎት ሲጨምር ወይም እንደ መገናኛ ብዙኃን ያሉ የግልጽነት መሣሪያዎች የሙስና ወንጀሎችን በድፍረት ማጋለጥ ሲችሉ ነው፡፡ ስለዚህ በዚህ ጉዳይ ላይ ራሱ የዴሞክራሲ ባህል ግንባታው ዋና ማነቆ እንዳይሆን መፈተሽ ተገቢ ይሆናል፡፡

በጥቅሉ በሙስና የተመዘበረን ሀብት በተጨባጭ አጣርቶ ያለርህራሔ ወደ ሕዝብ የመመለስ ጉዳይ የአገሮች የፀረ ሙስና ድክመት ጥንካሬ ዋነኛ መለኪያ ነው፡፡ በመመርመጥና በእከክልኝ ልከክልህ ማድበስበስ መቀጠል ግን ከወንጀል ተባባሪነት የተለየ ተግባር አይደለም፡፡

በእርግጥ የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን ባለፉት አሥር ዓመታት ከስምንት ቢሊዮን ብር የማያንስ መሬት፣ በስርቆት የተዘጋጀ የግዥና ሽያጭ ጨረታና ያልተቀረጠበት ንብረት፣ ወዘተ ከሚመለከታቸው አጋር አካላት ጋር ሆኖ መታደግ እንደቻለ መረጃዎች ያሳያሉ፡፡ ከዚህ ውስጥ ግን አብዛኛው መሬት ሲሆን፣ በአዲስ አበባና በዙሪያዋ፣ በመGለ፣ በአዳማና በሐዋሳ በዝቶ ይታያል፡፡ ይህ ሁሉ ሆኖ ግን አሁንም ተዘርፎ ሳይመለስ ለጥቂቶች መጠቀሚያ የሆነ የሕዝብ ሀብት ሥፍር ቁጥር እንደሌለው ይታመናል፡፡ በተለይ በትልልቅ ሜጋ ፕሮጀክቶችና በሪል ስቴት ስም ከውጭ ወደ አገር ውስጥ ከቀረጥ ነፃ ገብቶ ጥቂቶችን ቱጃር ያደረገ ብረት፣ ተሽከርካሪ፣ የኮንስትራክሽን ግብዓት ከሕዝብ የተደበቀ ነው ብሎ ማሰብ አደገኛ ነው፡፡

ዓለም አቀፍ ትብብርን ማጠናከር

በፀረ ሙስና ትግሉም ሆነ በሌሎች ደረቅ ወንጀሎች ዓለም የሚተባበርባቸው ኢንተርፖልን የመሳሰሉ ተቋማት እንዳሉ ይታወቃል፡፡ በተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የፀረ ሙስና ኮንቬንሽን መሠረት ግን አገሮች በሙስና የሚመዘበር የሕዝብ ሀብትን መረጃ የማሳወቅ፣ እንደየአገሮቹ የተናጠል ግንኙነትም ወንጀሎችን አሳልፎ የመስጠት ሥራ ሊያከናውኑ ይችላሉ፡፡

ከሁሉ በላይ የመልካም አስተዳደርና የዴሞክራሲ ባህልን በተለይ በታዳጊው ዓለም በመገንባት መንግሥትና ባለሥልጣን ተጠያቂነት ውስጥ የሚወድቁበትን ሥርዓት ለመፍጠር ይታገዛሉ፡፡ እዚህ ላይ ትራንስፓረንሲ ኢንተርናሽናልን የመሳሰሉ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችና ማኅበራት የሚያካሂዱት ጥናት፣ ሥልጠናና የመረጃ ልውውጥ ለአብነት ይጠቀሳል፡፡

በዚህ ረገድ በየአገሩ ያሉ የፀረ ሙስና መሥሪያ ቤቶች የፀረ ሙስና ኮንቬንሽን አፅዳቂ አገሮች በወሰኑት መሠረት በየዓመቱ ዲሴምበር 9 ቀን የፀረ ሙስና ቀንን ያከብራሉ፡፡ በዚህም በየአገሮቹ የሚገኙ ሕዝቦች በሙስና ምንነትና በሚያስከትለው ጉዳት ላይ ያላቸውን ግንዛቤ በማሳደግ በፅናት ለመታገል ያስችላል፡፡

ይሁንና አንዳንድ ጊዜ የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን ከዓለም አቀፍ በተለየ መንገድ በዓሉን ለማክበር የሚያደርገው ጥረት ዘወትር ግርምትን የሚያጭር ነው፡፡ ለምሳሌ ዘንድሮ ዓለም ‹‹Break the Corruption Chain›› (የሙስናን ሰንሰለት እንበጥስ) ሲል ያከበረውን በዓል፣ በዚህ አገር የሚበጣጠስ የሙስና ሰንሰለት የሌለ ይመስል ‹‹ሕፃናትና ወጣቶችን በሥነ ምግባር መገንባት አገርን መገንባት ነው›› በሚል መሪ ቃል አክብሮታል፡፡

ይህ ‹‹አውቆ የተኛን ቢቀሰቅሱ አይሰማም›› አካሄድ ብዙዎችን ከማስገረም አልፎ እያሳዘነ ነው፡፡ በዚህ አገር ሙስናና ኪራይ ሰብሳቢነት ‹‹ለያዥ ለገናዥ›› አስቸግሯል ብሎ ራሱ ገዥው ፓርቲ መንግሥት እየጮኸ፣ በፀረ ሙስና ትግሉ አስፈላጊውን መስዕዋትነት ከፍሎም ቢሆን ዜጎችን ይታደጋል የተባለው ፀረ ሙስና ተቋም ሕፃናትና ወጣቶችን እናስተምር እያለ ራሱን ይደልላል፡፡ ማስተማሩ ባልከፋ ነገር ግን የሙስና ሰንሰለትን መበጣጠስ መቅደም ነበረበት፡፡

በነገራችን ላይ በየዓመቱ ዓለም ቁልፍ የዓመቱ የፀረ ሙስና ተግባራት በሚል የሚያቀርባቸው መልዕክቶች በእኛ አገር ይቀየራሉ፡፡ ‹‹ይህ ለምን ይሆናል?  ይልቅ እኛንም እያሳሰበን ያለውን ይህን ችግር ሌላው አገር አጋግሎ እንደሚታገለው እኛስ ለምን በዚያው ድምፀት አንሄድበትም?›› ብዬ በአንድ ወቅት የጠየቅኳቸው የኮሚሽኑ አንድ የሥራ ኃላፊ፣ ‹‹የእኛ ዋናው ሥራ ማስተማር እንጂ ማጋለጥና ማሳሰር አይደለም፤›› በማለት ‹‹ነባራዊ ሁኔታውን እያጤን ነው የምንሠራው፤›› የሚል ውኃ እንዳፈሰሱብኝ አልዘነጋውም፡፡

ስለሆነም አገራችን በሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽን ዓለም አቀፍ ትብብርን በማጠናከር በተሻለ ደረጃ ውጤት ይኑራት ከተባለ በቀዳሚነት ትብብር ትጀምር፡፡ በመቀጠል ለትግሉ እውነተኛ ቁርጠኝነትና መስዕዋትነት የሚከፍል ሥርዓት ይኑራት፡፡ ‹‹ጥቂቶች በልፅገው እስኪጠግቡ ተወት፣ መመታት ያለበት እጁን ሲያነሳ መቁረጥ›› የሚል አካሄድ ዛሬም ድረስ እየተመዘበረች ላለችው አፍሪካ እየጠቀመ እንዳልሆነ እየታየ ነው፡፡ ስለዚህ ብርቱ ትብብርና ትግል ይደረግ፡፡

መደምደሚያ

የሥነ ምግባርና ፀረ ሙስና ኮሚሽንም ሆነ የክልል ቢሮዎች በጀት ተመድቦላቸው፣ የሰው ኃይልና ግብዓት ከሞላ ጎደል አሟልተው፣ ኮሚሽነሮችን አሹመው መሥራታቸው አንድ ዕርምጃ ነው፡፡ ግን በቂ አይደለም፡፡

ይህች አገር ከፍተኛ ልማት እየተከናወነባት ያለች ግዙፍ ታዳጊ አገር ወደመሆን እየመጣች ነው፡፡ በ12 ዓመታት እስከ 17 ቢሊዮን ዶላር የውጭ አገር ብድርና ዕርዳታ ተገኝቷል፡፡ ታላቁ የህዳሴ ግድብና የስኳር ፕሮጀክትን ለመሰሉ የልማት ሥራዎች በጨረታ ሰነድም ይሁን በድርድር በአንድ ጊዜ እስከ ሁለት ቢሊዮን ዶላር የውጭ ግዥ የሚፈጽም፣ ለባቡርና የግዙፍ መንገድ ሥራዎች በርካታ ቢሊዮን ዶላሮች የሚገመት ጨረታ ይሰጣል፡፡

ይህ ሁሉ የሕዝብ ሀብት በቂ ጥበቃ፣ ጠንካራ የግልጽነትና ተጠያቂነት መርህ ተግባራዊነት፣ እንዲሁም የማያቅማማ የፀረ ሙስና ትግል ካላገኘ ምንም ቢባል ምንም ስርቆሽ አይቀርም፡፡ በጥቅም መደላደል፣ ወደ ሥልጣን የተጠጋን መጠቀም፣ ወዘተ  ሊኖር እንደሚችል ጥርጥር የለውም፡፡ ስለሆነም አሁን ባለው የሥነ ምግባርና የፀረ ሙስና አካሄድ ብቻ ችግሩን መፍታት አይቻልም፡፡ ሥጋቱንም ማስቆም ያዳግታል ባይ ነኝ፡፡ እናንተስ?

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው mm2oo@yahoo.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

አንዳንዶች ‹‹የዓለም ፍፃሜ መቅረብ ማሳያ›› ይሉታል፡፡ ሌሎች ደግሞ እንደ ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ያሉ ንፁኃንን የጨረሱ የጅምላ ጥቃቶች ከቆሙ ወዲህ፣ በዓለም ሕዝብ ላይ የተደቀነ አደገኛ ሥጋት ይሉታል፡፡

ሽብርተኝነት (Terrorism) አሁን ዓለምን እያመሳት ያለውም ሆነ የንፁኃንን የደም ጎርፍ በየአካባቢው እያፈሰሰ ያለው ጥቃት፣ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ከእስልምና ሃይማኖት ጋር መገናኘቱ የብዙዎችን ስሜት እየረበሸ ነው፡፡ ከአልቃይዳ ቀጥሎ በኢራቅ የተፈጠረውና ስያሜውን ‹‹እስላማዊ መንግሥት›› በሚል የጠራው በኢራቅ፣ በሊቢያና በሶሪያ መራገጫውን ያደረገ ጽንፈኛ ኃይል በአጭር ጊዜ ብዙዎችን ፈጅቷል፡፡ እንደ ግብፅ፣ ሶሪያና ኢትዮጵያ ያሉ ንፁኃን ክርስቲያኖችን በአሰቃቂ ሁኔታ በመፍጀት ቪዲዮውን ለዓለም በማሳየት ዘግናኝ ድርጊቱን ለማስተጋባት ጥሯል፡፡

አይኤስ በኢራቅ፣ በሊቢያም ሆነ በሶሪያ በንፁኃን ላይ ሙስሊም ክርስቲያን ሳይል የዕልቂት ተግባር ፈጽሟል፡፡ አንዳንዴ ከየአገሮቹ መንግሥታት ጋር ይፋዊ ጦርነት በመግጠም፣ በሌላ ጊዜ በዚያው የጭካኔ አጥፍቶ መጥፋት ተግባሩ በርካቶችን ፈጅቷል፡፡ በቱኒዚያ፣ በአልጄሪያና በግብፅ ለጉብኝትና ለመዝናናት የሄዱ በተለይ ምዕራባውያን ቱሪስቶችን በተለያየ ጊዜ አጥቅቷል፡፡

አይኤስ የጥፋት ተልዕኮውንና ግብረ ሽበራውን የሚጋሩ በእስላማዊ መንግሥት ስም የተደራጁ አደገኛ ኃይሎች በየአካባቢው እንዳሉ ይታወቃል፡፡ በምዕራብ አፍሪካ ቦኮ ሐራም፣ በምሥራቅ አፍሪካ አልሸባብ፣ በሰሜን አፍሪካ በተለይ በግብፅ የሙስሊም ወንድማማቾች ውላጅ የሆነው የሲናይ ጽንፈኛ ቡድን በየምድራቸው የሽብር ጥቃትን ከመሰንዘር አላመነቱም፡፡ በዚህም በየአገሮቹ በርካቶችን ፈጅተዋል፡፡ 

በቅርቡ በፈረንሣይ ፓሪስ ለ130 ንፁኃን ዜጎች ሕልፈትና 350 የሚደርሱትን ለአካል ጉዳት የዳረገው አይኤስ የፈጸመው ጥቃትም፣ በፈረንሣውያን የሽብርተኛው ተባባሪዎች የተፈጸመ ግብረ ሽበራ ነው፡፡ ፈረንሣይ ከአንድ ዓመት ባልበለጠ ጊዜ ውስጥ ለሦስተኛ ጊዜ ከፍተኛ የሽብር ጥቃት ሰለባ ሆናለች፡፡ አይኤስ ከጥቂት ሳምንታት በፊት እንደፈጸመው የተገመተውና በእርግጥም በተጠመደበት ቦምብ የጋየው፣ ከግብፅ ሻርም አል ሼክ የመዝናኛ ሥፍራ ተነስቶ ወደ ሞስኮ ይበር የነበረው የሩሲያ አየር መንገድ አውሮፕላን የ224 ንፁኃን ተጓዦች ሕልፈትም አስደንጋጩ የሽብር ዜና ነበር፡፡

አይኤስና ግብረ ሽበራውን በተመለከተ በተለያየ መንገድ የሚሰነዘሩ መላምቶች አሉ፡፡ አንደኛው አይኤስ የተባለውን ጽንፈኛና አደገኛ ኃይል ከብዙኃኑ የዓለም ሙስሊሞች ‹‹ለመነጠል›› በሚመስል መንገድ፣ አይኤስን የፈጠረችው አሜሪካ ናት የሚል መከራከሪያ ያነሳሉ፡፡ ይህንንም በተለይ ከጽንፈኛው ኃይል መሥራች አቡበከር አል ባግዳዲ የአሜሪካ መማርና ከአሜሪካ መንግሥት አንዳንድ ከፍተኛ ባለሥልጣናት ጋር የነበረውን ግንኙነት ይጠቅሳሉ፡፡ ከዚህ ፈርጅ የሚመደቡትም አይኤስ እስልምናን በዓለም ሕዝብ አንድ ለማስጠላት በእስራኤል የተፈጠረ ‹‹ቅጥረኛ›› ነው ሊሉት ይሰማሉ፡፡ ይህ ሁሉ ገና ምርመራ የሚፈልግ ቁልፍ ጉዳይ ነው፡፡ 

ምንም ተባለ ምን ግን እስላማዊ መንግሥትን በዓለም ላይ በመዘርጋት የትኛውም አገር በሸሪዓ እንዲተዳደር ብሎም የሌሎች ሃይማኖት ተከታዮች እስልምናን እንዲቀበሉ፣ ካልተቀበሉም ከዓለም ገጽ እንዲጠፉ ማድረግ ብሎ የተነሳ ኃይል ሽብርተኛ ነው፡፡ የዓለም ንፁኃን ሕዝቦች ጠላትና ለማንም የማይበጅ አደገኛ የሽብር ቡድንም ነው፡፡

በወዲያኛው ሳምንት የሳምንቱ መንገደኛ ዓርብ ኅዳር 3 ቀን 2008 ዓ.ም. የፓሪሱ የሽብር ድርጊት ምን ያህል ቡድኑን አረመኔ እንደሆነ ቁልጭ አድርጎ አሳይቷል፡፡ ሳምንቱን ሙሉ በሥራ ላይ ሰንብተው የዕረፍት ጊዜያቸው ምሽት ላይ በምግብ ቤቶች፣ በዳንስ ኮንሰርትና በመሳሰሉት እንደ ፍላጐታቸው ለማረፍ ሲንቀሳቀሱ የነበሩ ንፁኃንን በፈንጂና በመትረየስ እንደወጡ አስቀርቷቸዋል፡፡ ከአሥር በማያንሱ የሽብር ቡድኑ የዓላማ ተጋሪዎች የተፈጸመው የሽብር ድርጊት ‹‹አጥፍቶ መጥፋት›› በመሆኑ ገዳዮቹንም ከመሞት አልታደጋቸውም፡፡

አይኤስ እየፈጸመ ባለው አደገኛ ድርጊት በዓለም ያሉ ንፁኃን ሙስሊሞች ድርጊቱን ቢያወግዙትም ሥጋት እየተፈጠረባቸው ነው፡፡ ሲኤንኤን ከጥቃቱ በኋላ ባካሄደው ሰፊ ትንተና በፈረንሣይ የሚኖሩ ሙስሊሞች ንፁኃንን እየፈጀ ባለው ሽብር ከተጠቂዎች ሊነሳ የሚችለው ቁጣና የበቀል አመፅ ሥጋት እንዳደረባቸው ዳሷል፡፡ በተለይ ከምንም ዓይነት የሽብር ድርጊት ጀርባም ሆነ ጎን ያልሆኑ ፈረንሣውያን ሙስሊሞች በትምህርት፣ በሥራ ቦታም ሆነ በመዝናኛ ሥፍራ እየደረሰባቸው ያለ መገለልና ጥላቻ ክፉኛ አስፈርቷቸዋል፡፡

እንግዲህ ሽብርተኛው አይኤስ ‹‹መንግሥት እመሠርትለታለሁ›› በሚለው እስልምናና ተከታዮቹ ላይ እያደረሰ ያለውን ጫናም እንዴት የከፋ እንደሆነ መገንዘብ አያዳግትም፡፡ 

እስልምናን የሚከተሉ የመካከለኛው ምሥራቅ ሰዎች ይህ ዓይነቱ መገለልም ሆነ ቁጣ ላይገጥማቸው ይችላል፡፡ ተጠቂዎችም ሆኑ ተጎጂዎች እነሱ ብቻ ስለሆኑና ብዙኃኑ ሙስሊም በመሆኑ፣ ሽብርተኛው ተነጥሎ ይወገዝ እንደሆነ እንጂ በጅምላ ሊፈረጅ አይችልም፡፡ እንደ ፈረንሣይ፣ እንግሊዝና አሜሪካ ባሉ አገሮች ግን እስልምና ተነጥሎ ሊገለል የሚችለው የእምነቱ ተከታዮች ቁጥር ዝቅተኛ ስለሆነ ነው ብለዋል ተንታኞች፡፡ በተለይ ደግሞ በእነዚህ አገሮች የሚፈጠሩ ግብረ ሽበራዎች የሚፈጸሙት በአይኤስም ሆነ በአልቃይዳ የዓላማ ተጋሪ የአገሮቹ ዜጐች መሆኑ ሲታይ ሥጋቱን ክፉኛ እያጎላው ይመጣል፡፡

አይኤስ ካስቀመጠው የሽብር ዓላማ አንፃር በአሁኑ ወቅት ‹‹ከፍተኛ ድል›› እየተጎናፀፈ ነው፡፡ በአንድ በኩል በአቪዬሽን ደኅንነት ላይ ዓለም አቀፍ ጥያቄና ሥጋት ሊያስነሳ የሚችል ግዙፍ ጥፋት፣ ያውም በሩሲያ የመንገደኞች አውሮፕላን ላይ አፈንድቶ አሳይቷል፡፡ በጥቂት ቀናት ውስጥም በመከላከያ፣ በደኅንነትም ሆነ በሌሎች የሥልጣኔ መለኪያዎች ‹‹ፈርጣማ›› የምትባለው ፈረንሣይ ዋና ከተማ ገብቶ በአደባባይ ንፁኃንን በስድስት ቦታዎች ላይ ፈጅቷል፡፡ ይኼ ማንም ቢሆን አያቆመኝም የሚል መታበይን እንደተላበሰ አድርጎታል፡፡

ቴንስ ፕላውድ የተባለ ጥቃቱ የደረሰበት ሬስቶራንት አስተናጋጅ ለሲኤንኤን እንደገለጸው፣ ምንም ዓይነት ዝግጅት ያላደረጉ ንፁኃንን በእሩምታ ተኩስ መፍጀት ከሆነ አሳፋሪና ወራዳ የዘር ማጥፋት አደጋ ነው ሲል ገልጾታል፡፡ ይህ ብቻ ሳይሆን ከሰብዓዊነት የወጡ አሸባሪዎችን በመቆጣጠር መንግሥታትና ሕዝቡ ተጠናክረውና ተቀናጅተው መፋለም ካልቻሉ፣ ያለጥርጥር ዓለም አሳሳቢ ሁኔታ ላይ ወድቃለች ማለቱ ሲታይ ንፁኃን እየተጋረጠባቸው ያለውን ተስፋ ቆራጭነት ያመለክታል፡፡

ዓለምን እያስጨነቀ ያለው ሽብርተኝነት ንፁኃንን መፍጀቱ ብቻ ሳይሆን፣ ሁሉንም አገሮች ሰለባ እያደረገ በመሆኑ ብቸኛው መፍትሔ በጋራ መፋለሙ ነው፡፡ በእርግጥም በሰሞኑ በፈረንሣይ አደጋ ላይ የአውሮፓ አገሮችና አገሪቷን ጨምሮ የሰሜንና የደቡብ አሜሪካ፣ የእስያና የአፍሪካ አገሮች መንግሥታትም ድርጊቱን አውግዘውታል፡፡ የእኛ ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለ ማርያም ደሳለኝም በጥቃቱ ሰለባ ለሆኑ ፈረንሣውያን ቤተሰቦች መፅናናትን ተመኝተው፣ ግብረ ሽበራውን ከማውገዛቸውም ባሻገር ለፀረ ሽብር የጋራ ትግሉ በፅናት እንደሚቆሙም አረጋግጠዋል፡፡

የፈረንሣይ ዋና መዲና ውቧ ፓሪስ ከመንገድ ዲዛይን ትምህርት ቤቷ (ጎበዟ ተማሪ ኖሃማን ጎንሂሌን የተገደለችው እዚያ ነው) እስከ መዝናኛ ሥፍራዎችና የሥራ ቦታዎቿ ድረስ እንዴት ሽብርተኝነት አጠቃት? የሚለው ጥያቄ የዓለም መነጋገሪያ ሆኗል፡፡ አንዳንዶች አይኤስ ፈረንሣይና ሩሲያን ዋነኛ የበቀል ዒላማዎች አድርጓቸዋል ይላሉ፡፡ ሩሲያ በሶሪያ ምድር እየፈጸመችበት ባለው ጥቃት፣ ፈረንሣይም በአይኤስ ግብረ አበር ቦኮ ሐራም ላይ በምዕራብ አፍሪካም ሆነ በመካከለኛው ምሥራቅ ባላት የጥቃት ዕርምጃ ብቀላን መፈጸም ነው ይላሉ፡፡ 

በእርግጥ ከወራት በፊት በፈረንሣይ በየሳምንቱ ፌዝ፣ ቀልድ፣ የሽሙጥና ማኅበራዊ ሒስ ላይ የሚያተኩረው ‹‹ሻርሊ ሄብዶ›› የተባለ ምፀታዊ መጽሔት አዘጋጆች ላይ በተሰነዘረ የሽብር ጥቃት የፖሊስ መኮንኑ አህመድ መራቤትን ጨምሮ 17 ሰዎች ሕይወታቸው ተቀጥፏል፡፡ ሻርሊ ሄብዶ የክርስትና ሃይማኖትም (ያውም አይነኩም የሚባሉ መላዕክት፣ ማርያምና ኢየሱስን ጨምሮ) ዋና መቀለጃው ነበሩ፡፡ በእስልምና ላይም ሽሙጡንም ሆነ ትችቱን ያራምዳል፡፡ ነገር ግን ዲሞክራሲ ሰፈነበት በሚባለው አገር መቻቻል ጠፍቶ፣ መነጋገር ነጥፎ አክራሪና ጽንፈኛ ተከታዮች (የአይኤስ ተላላኪዎች) ጋዜጠኞቹን በሥራ ቦታቸው ገብተው በመትረየስ ረፍርፈዋቸዋል፡፡

በዚህም ፈረንሣይ የፀረ ሽብር ሕጎቿን ለማጥበቅና ለማሻሻል ከመሞከሯ ባሻገር፣ ዕርምጃዎችንም መውሰዷ ተገልጾ ነበር፡፡ ይሁንና የፈለገውን ሕግ ቢጠብቅ ወይም የታጠቀ ኃይል ከተሞቹን ቢሞላ ጽንፈኛና አክራሪ አመለካከትን የተሸከሙ ዜጐችን አመለካከት መቀየር ካልተቻለ ሥጋቱ እንደማይቀር መረዳት አያዳግትም፡፡ የፈረንሣይ የደኅንነት ቢሮ ልዩ ኤጀንት ፌቭ ሙር ለቢቢሲ የተናሩትም ከዚሁ ሐሳብ ጋር ይስማማል፡፡ ‹‹ፈረንሣይ ሽብርተኝነትን ለመፋለም ከመቼውም ጊዜ በላይ ተነስታ ባለችበት ሁኔታ፣ ይህ ጥቃት መፈጸሙ በውስጣችን የሽብርተኝነት ድርጊቱን የተሸከመው አስተሳሰብ ቀላል እንዳልሆነ ያመለክታል፡፡ እሱን አጥብቀን መፋለም አለብን፤›› ነው ያሉት፡፡ 

በዛሬው ጽሑፌ ስለፈረንሣይ የሽብር ጥቃት ዘርዘር አድርጌ የተመከትኩት ወድጄ አይደለም፡፡ በአንድ በኩል ግብረ ሽብር አገርን፣ ሥልጣኔንም ሆነ ሃይማኖትን ሳይለይ የሚፈጸም እንደሆነ ለማሳየት ነው፡፡ በሌላ በኩል አገራችንም ብትሆን መላው ሕዝቧን አስተባብራ፣ የደኅንነትና የፀጥታ አቅሟን አጠናክራ፣ ሽብርተኝነትን በጥብቅ ካልታገለችው ሥጋቱ በውጭም ሆነ በውስጥ የሚያስተኛ እንዳልሆነ ለማሳየት ነው፡፡

በእርግጥ አክራሪና ጽንፈኛ አቋምን የሚያራምዱ ኃይሎች ምዕራባውያንን በተለይም ሥልጣኔና ዲሞክራሲን ይበልጥ ጠላት ያደረጉ ናቸው፡፡ ይኼ ደግሞ አንድ ወገን ከማጥቃት ብቻ የመነጨ አይደለም፡፡ ይልቁንም ሳሙኤል ሃቲንግተን እንደጠቀሰው፣ ምዕራባውያን በሌላው ዓለም ላይ እየጫኑት ያለውን ሥልጣኔ ዕውቀት፣ ፖለቲካ፣ ባህልና ኪነ ጥበብ… አክራሪው ወገን ስለሚፃረረው ነው፡፡ 

‹‹እስልምና በጊዜ ሒደት ከእስልምና በፊት በነበሩ የጨለማ ዘመናት (ጃሂሊያ) በነበሩ አሠራሮች፣ ባህሎችና አፈ ታሪኮች እየተበከለ ስለሆነ ይህን ማጥራት አለብን፤›› የሚሉ የእምነቱ ተከታዮች ቁጥራቸው ትንሽ አይደለም፡፡ የዋህቢያ ሰለፊያን ፍልስፍና መሠረት አድርገው በተለያዩ አገሮች ያፈረሱትን ቅርስ፣ የገደሉዋቸውን የሃይማኖት አባቶችና ጥፋቶች ሁሉ ያስታውሷል፡፡ በየአገሩ እምነታችን ወደነበረበት ወርቃማ ዘመን መመለስ አለብን የሚል ቅዠት ውስጥ የወደቁ ኃይሎች ሽብርን ዋነኛ መሣሪያ አድርገዋል፡፡ በዚህም ጥንፋፊ ትዕግሥት የሌለው፣ መቻቻል የሚባል ሞራላዊ ኃላፊነት ያልፈጠረበት፣ የሐሳብ ብዙኃነትን የማይቀበልና እነዚህ ነፃነቶችና የዴሞክራሲ እሴቶችም ሆነ የእስልምና ፀሮች ናቸው ብሎ የሚያምንና የሚያስብ ቡድን ተፈጥሮ ዓለም እየታመሰች ነው፡፡

ይህ ኃይል በየትኛውም አገር ይገኝ ይታጠቅም አይታጠቅም የያዘው መንገድ አጥፊ ነው፡፡ አጥራሪ (Puritan)፣ መሠረታውያን (Fundamentalists)፣ ነውጠኞችና ተዋጊዎች (Militants)፣ ጽንፈኞች (Extremists)፣ ሥር ነቀሎች (Radicals)፣ አክራሪዎች (Fanatics)፣ የሃይማኖት ጦረኞች (Jihadists)፣ ወዘተ ይባል ሌላ ሽብርተኛና ፀረ ሰላም ኃይል ነው፡፡ 

ስለዚህ አገራችንን ከግብረ ሽብርና ከንፁኃን ፍጅት በመጠበቅ ለዓለም ሰላምም የነቃ አስተዋጽኦ ማድረግ አለብን፡፡ ሰላማችንን ለማረጋገጥ በአንድ በኩል መቻቻልና መከባበርን መገንባት፣ የአገር ፍቅርና አብሮነትን ማስረፅ፣ ዲሞክራሲን ማስፈንና የሕዝቦችን መገለልና ቅሬታ መቅረፍ፣ በሌላ በኩል አመፀኛና ሽብርተኛን መፈናፈኛ ማሳጣትና መቅጣት መቻል አለብን፡፡ የሽብር ድርጊት የሚፈጸምባቸው መካከለኛው ምሥራቅ፣ አፍሪካ፣ አውሮፓም ሆነ አሜሪካ የጋራ አቋም ይዘው መታገል አለባቸው፡፡ የአፍሪካው ሽብር እየተዘነጋ የአውሮፓ ሲሟሟቅ ደግ አይደለም፡፡ ሽብር ሁላችንንም እንቅልፍ የሚነሳ ዘግናኝ ሥጋት ስለሆነ ዓለም በአንድ ላይ እንዲቆም ጥሪያችንን እናሰማ፡፡ በየትኛውም ዓለም ሕይወታቸውን ላጡ ንፁኃን የሰው ዘሮች ነፍሳቸውን ይማርልን፡፡        

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እንገልጻለን፡፡  

ጨለማዋ አኅጉር፣ ታዳጊዋ፣ ጥቁሯ ወዘተ. እየተባለች ስትጠራ የኖረችው አፍሪካ ወደ አንድ ቢሊዮን ሕዝብ የሚደርስ ነዋሪ ያሏትና በ53 ባንዲራዎች የሚታወቁ አገሮችን ያቀፈች ናት፡፡ የአፍሪካ የረጅም ዘመን መገለጫዎች በቀኝ ግዛት መያዝ፣ ባርነትና ግዞት፣ የእርስ በርስ ጦርነት ድኅነትና ረሃብ እንደነበሩም በግልጽ የሚታወቅ ነው፡፡

ከቅርብ አሠርት ዓመታት ወዲህ ግን አኅጉሪቷ በተለይ የልማት ተስፋ እየታየባት እንደመጣች መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡ የተባበሩት መንግሥታት መጽሔት የሆነው ‹‹African Review›› ሚያዝያ 2016 ዕትም እንደሚያስረዳው አማካኝ የአኅጉሪቱ ዓመታዊ ዕድገት ከአራት እስከ አምስት በመቶ እያስቆጠረ ለስምንት ዓመታት መሄድ ችሏል፡፡ ከዚህ ውስጥ ኢትዮጵያን የመሰሉ ከ12 የማያንሱ አገሮች ከስምንት እስከ አሥራ አንድ በመቶ ዓመታዊ ዕድገትን ለተከታታይ ጊዜ እያመጡ ነው፡፡

አፍሪካዊያን በጋራ ያቋቋሙት ኅብረታቸው 2060 መርኃ ግብሩም በመሠረተ ልማት፣ በኢኮኖሚ ተመጋጋቢነት፣ በሰላምና መረጋጋት የትብብር ምዕራፍ መግለጣቸው፤ ቀጠናዊ ድርጅቶችም በኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ተግባራት ላይ አተኩረው ወደ ተሻለ ሥራ መግባታቸው የአፍሪካ የተስፋ ብርሃንን ሊያጎሉ ችለዋል፡፡

ይሁንና አሁንም አገራችንን ጨምሮ ብዙዎቹን የአፍሪካ አገሮች የሚያሳስቡ አስጨናቂ ተግዳሮቶች አሉ፡፡ አንደኛው ሙስና ነው፡፡ ሌላው የመልካም አስተዳደር እጦትና ፀረ ዴሞክራሲያዊነት የብዙዎቹ የጨለማዋ አኅጉር ሕዝቦች ፈተና ሆኖ መቀጠሉ ነው፡፡ እንደ ሦስተኛ ፈተና የሚወስደው የኢኮኖሚ ትራንስፎርሜሽንን በማምጣት ረገድ በሕዝቦች ላይ የወደቀው ጫና ነው፡፡ በተለይ ግብርና መሩ ኢኮኖሚ ከኋላቀርነት ጋር ተጠብቆ አፍሪካን የበይ ተመልካች አድርጎት መቅረቱ ዛሬም ድረስ የዝናብ ጥገኛና በድርቅ ተመች አኅጉር ሆኖ እንዲቀር ነው፡፡ ኢንዱስትራላይዜሽኑም ከዕውቀት፣ የሠለጠነ የሰው ኃይልና ቴክኖሎጂ እጥረት ጋር በተያያዘ የፈጠረው ጫና እንደ ቀላል የሚታይ አይደለም፡፡

እንደ አኅጉር ይህን በጥቅል ካነሳን በተጨባጭ የችግሮቹን አገራዊ አንድምታ በመፈተሽ ከኢትዮጵያ ሁኔታ ጋር ማነፃፀርን የዛሬው የትኩረታችን ማጠንጠኛ ለማድረግ ሽተናል፡፡

አኅጉር ቆርጣሚው ሙስናና ሀብት ማሸሽ

ሰሞኑን የአፍሪካ፣ ካሪቢያን፣ የፓስፊክና የአውሮፓ ኅብረት አገሮች የፓርላማ አባላት የጋራ ስብሰባ በዊንድሆክ ውስጥ ሲጀመር የቀድሞው የደቡብ አፍሪካ ፕሬዚዳንት ታቦም ምቤኪ ባቀረቡት ጥናት፣ ከአፍሪካ በየዓመቱ 90 ቢሊዮን ዶላር የሚደርስ ገንዘብ በሕገወጥ መንገድ ይወጣል ብለዋል፡፡

‹‹ይህ ገንዘብም የአፍሪካ አገሮች የሚያገኙትን ቀጥተኛ የውጭ ኢንቨስትመንት ፍሰት 150 በመቶ ያህል ይሆናል፤›› ያሉት ምቤኪ፣ ይህንን ገንዘብ የሚወጣው በአብዛኛው ከወንጀል ድርጊት፣ ከግብር መደበቅና ከሙስና ጋር በተያያዙ ሁኔታዎች የሚገኝ እንደሆነም አውስተዋል፡፡ ከአዳጊ አገሮች ጋር (እንደነቻይና) በሚካሄድ የንግድ ልውውጥ የሚገኘውን ገቢ መዛባትም ለዚህ ሕገወጥነት አስተዋጽኦ አለው፡፡

የአፍሪካ ኅብረት የመሪዎች ጉባዔ ‹‹የአፍሪካ ሕገወጥ ገንዘብ ዝውውር ጉዳይ ከፍተኛ ቡድን (High-level Panel on Illicit Financial Flows from Africa›› ሊቀመንበር አድርጎ የመረጣቸው ምቤኪ፣ ራሳቸውም ይህንኑ አደጋ ከዚህ ቀደም መግለጻቸው ይታወሳል፡፡ በተለይ በሐሰት ኩባንያዎች ስም የሕዝብ ገንዘብ ከየአገሮቻቸው ያወጡ ሰዎችን ዝርዝር የያዙ 11.5 ሚሊዮን ሰነዶች ‹‹የፓናማ ሰነዶች›› በሚል ይፋ ከወጡ በኋላ፣ በእነዚህ አካላት ላይ ምርመራና የአገር ሀብት የማደን ሥራ እንዲጀመር እየወተወቱ ይገኛሉ፡፡

ስለ አኅጉሪቷ ይህን ያህል ካልን በአገራችን እውነታዎች ላይ ሐሳብ መሰንዘርም ተገቢ ነው፡፡ ‹‹የፓናማ ሰነዶች›› በተባለው መረጃ ገንዘብ በከፍተኛ መጠን ከሚወጣባቸው 18 የአፍሪካ አገሮች ኢትዮጵያ 16ኛ ደረጃ ላይ ተጠቅሳለች፡፡ ከዚህ ቀደምም ትራንስፓረንሲ ኢንተርናሽናል የተባለ የፀረ ሙስና ተቆርቋሪ ተቋም በአሥር ዓመታት ውስጥ ከአገሪቷ እስከ 11.5 ቢሊዮን ዶላር የሚደርስ ሀብት በሕገወጥ መንገድ ወጥቷል በማለት መረጃ ይፋ አድርጓል፡፡ ይህ አኃዝ ከወጣ በኋላ ባለፉት አራት ዓመታት ውስጥ የመጣ ለውጥ ወይም የተባባሰ ሁኔታ ስለመኖሩ ጥናት ማድረግ ያስፈልጋል፡፡

ነገር ግን በገሃድ የሚታዩ የአንዳንድ ሰዎች የውንብድና ምልክቶች የአገር ሀብት በውጭ ስለመቅረቱ ማሳያ ናቸው፡፡ ተሽከርካሪዎችን እናስመጣላችሁ፣ አክሲዮን መሥርተናል ተመዝገቡ፣ በሚሉ አጭበርባሪዎች ብዙዎች እየተዘረፉ ነው፡፡ በመቶ ሚሊዮን ብር የሚገመት የግብርና ታክስ ዕዳ እየነበረባቸው ከአገር የኮበለሉና ያለበቂ ማስያዣ የልማት ባንክ የኢንቨስትመንት ብድርን ውጠው ከአገር የተሰወሩ (ብዙዎቹ እነደ አበባ እርሻ ባለ መስክ የተሰማሩ የውጭ ዜጎች) ሰዎችም እንዳሉ ይታወቃል፡፡

ግዙፍ የሚባሉ የስኳር ከርፖሬሽን ዓይነት ፕሮጀክቶች ላይ በመሳተፍ ሥራውን በታሰበው ጊዜና በጀት ከማጠናቀቅ ይልቅ እያድፋፉና እያረዘሙ ያሉ የውጭ ኩባንያዎችም ከዚህ ኃጢአት ንፁህ እንዳልሆኑ ይገመታል፡፡ ከሁሉ በላይ በከፍተኛ የዘረፋ ወንጀልና ሙስና እየተጠረጠሩ ያሉ አንዳንድ ባለሥልጣናትና ተባባሪዎቻቸው ጠዋትና ማታ በሚመላለሱባቸው የውጭ አገሮች የተከማቸ ገንዘብ እንደሚኖራቸው መጠርጠሩም ሌላ አብነት ነው፡፡

ምንም እንኳን በሕግ የተያዘንና የፍርድ ውሳኔ ያላገኘን ጉዳይ ለጋዜጣ ንባብ ማብቃት ሕጉ የማይፈቅድ ቢሆንም፣ በሺዎች በሚቆጠሩ የመሬት ሽያጮች፣ በመንግሥት ከፍተኛ ጨረታ የሚካሄድባቸው ግዥዎችና የስምምነት ክፍያዎች ላይ በውጭ ተቀማጭ የሚደረጉ የኩባንያዎች ‹‹ኮሚሽን›› (ሕጋዊ ሙስናዎችም) አሉ፡፡ እነዚህን ጨምሮ ከታክስና ቀረጥ (በተለይ የቀረጥ ነፃና ትራንዚት ጨዋታ) በአገር ውስጥ ቱባ ዘራፊዎች ከበለፀጉበት በላይ የአገር ሀብት እያሸሹ የማይኖሩበትን ነገን ለመንደላቀቅ የሚመኙን እንዳሰባሰበም መጠርጠር ተገቢ ይሆናል፡፡

አፍሪካ ከሸማችነት ያልወጣች ድሃ ናት

ወደ ኢኮኖሚያዊ የአኅጉሪቷ ተግዳሮቶች ስናማትር አፍሪካ ከኋላቀር ግብርናና እርሻ አለመላቀቋ ብቻ ሳይሆን በኢንዱስትራላይዜሽንም የሚፈለገውን ያህል አለመረማመዷ ዋነኛ መሰናክል ነው፡፡ የቻይና ብሔራዊ ልሳን እንደሆነ የሚነገረው ‹‹ቻይና ዴይሊ›› የተባለው ጋዜጣ በቅርቡ ባደረገው ትንተና ‹‹የአፍሪካ ኢንዱስትሪዎችና የማንፋክቸሪንግ ዘርፍ አለመጠናከርና ተወዳዳሪ ያለመሆን ከአቅምና ቴክኖሎጂ ጋር ብቻ የተያያዘ አይደለም፡፡ ይልቁንም ደካማ ክህሎት፣ ዝቅተኛ መሠረተ ልማትና ተመጋጋቢነት እንዲሁም የሕዝቡ ኋላቀር አኗኗርና የትራንስፎርሜሽን ዘዴ አመራር እጦትም እግር ከወርች አስሯቸዋል፤›› ነበር ያለው፡፡

በግብርናው መስክ ያለው አዝማሚያም ተመሳሳይ ነው፡፡ የአፍሪካ ልማት ባንክ ፕሬዚዳንት አኪንውሚ አዲሴና (Akinwumi Adesia) በቅርቡ እንዳሉት፣ በአሁኑ ወቅት የዓለምን 65 በመቶ ለእርሻ አመቺ የሆነ መሬት የያዘችው አፍሪካ ራሷን በብቃት መመገብ አቅቷት በየዓመቱ 35 ቢሊዮን ዶላር የሚያወጣ ቀለብ (እህል) ትሸምታለች፡፡ ይህ አኃዝ የሕዝብ ቁጥር በፍጥነት እያደገ ስለሚመጣ እ.ኤ.አ. በ2025 110 ቢሊዮን ዶላር ለመሸመቻ የሚያስወጣ እንደሆነም ተተንብዪዋል፡፡

የአገራችንም እምብዛም ከዚህ የተለየ አይደለም፡፡ ኢሕአዴግ ወደ ሥልጣን ከወጣ በኋላ የአገሪቱ የመኸርና የበልግ ምርት ከነበረበት 90 ሚሊዮን ኩንታል (አጠቃላይ) ወደ 320 ሚሊዮን ኩንታል ሊደርስ መቻሉ አይታበልም፡፡ ይህ ጥርጣሬ፣ የአገዳ እህል፣ ጤፍና የጓሮ አትክልትን ጨምሮ የሚሰላ ሲሆን፣ የሕዝብ ቁጥሩም ከሞላ ጎደል በእጥፍ እንደጨመረ የሚታወቅ ነው፡፡

ብዙዎቹን የዘርፍ ሙያተኞችና የምጣኔ ሀብት ሊቃውንት የሚያሳስበው እውነታ ደግሞ አገሪቱ ከዚህ በላይ ምርት የምታሳድግበት ትግበራ ያለመጀመሯ ጉዳይ ነው፡፡ እስካሁን ያለውን መሬት ሁሉ ፈግፍጎ የማረስ፣ ውኃ ገብ እርሻዎች ላይ የመስኖ ሥራን በመጀማመርና የጓሮ አትክልት ልማት ብቅ ብቅ ማለት ከቴክኖሎጂና ግብዓት አንፃራዊ መሻሻል ጋር ተዳምሮ እዚህ አድርሷል፡፡

በ25 ዓመታት ውስጥ ግን የትልልቅ የመስኖ ልማትና መካናይዝድ እርሻዎች አለመጠናከር (ጅምሮች ቢኖሩም ፍሬ አላፈሩም) ግብርናው ከበሬ ጫንቃና ከሞፈር ቀንበር ያለመላቀቁ፣ የአርሶ አደሩ አኗኗርና አመጋገብ ቢሻሻልም ምርታማነትን ሊያሳድግ በሚችል ደረጃ አለመሆን፣ ሰፋፊ የበረሃ እርሻ መሬቶች በታሰበው ደረጃ የውጭ የግብርና ኢንቨስተሩን ትኩረት አለመሳባቸው ወዘተ. ውጤቱ እንዳይጠበቅ አድርገዋል፡፡

ኢትዮጵያ ውስጥ ባሳለፍነው በጋ ወራት ተከስቶ እስከ ከአሥር ሚሊዮን በላይ የሚደርሱ ዜጎችን ለዕርዳታ ተጋላጭ ያደረገ ድርቅ ነበር፡፡ አሁንም ቢያንስ የጀመረው ዝናብ ተጠናክሮ እስኪቀጥልና ፍሬ እስኪታይ ድረስ ዕርዳታው ይፈለጋል፡፡ ለዚህ የዕርዳታ አቅርቦት ብቻ ታዲያ በመቶ ሺዎች ቶን የሚቆጠር ስንዴና አልሚ ምግብ መንግሥት ብቻ እስከ 15 ቢሊዮን ብር ወጪ አድርጎ ገዝቷል፡፡ የዕርዳታ ሰጪ ድርጅቶችና ግለሰቦች ድጋፍ ሲታከልበትም ቁጥሩ እንደሚያሻቅብ ይታመናል፡፡

ድርቁ ቢኖርም ባይኖርም ኢትዮጵያ የምግብ ዋስትናቸው ያልተረጋገጠና በሴፍቲኔት ሥር ያሉ እስከ ዘጠኝ ሚሊዮን የሚደርሱ ዜጎች አሏት፡፡ ለእነዚህ ወገኖች ዕርዳታና በከተሞች የእህል እጥረቱን ገበያ ለማርገብም በቢሊዮን ብሮች የሚገመት እህል ከውጭ ወደ አገር ውስጥ ለመግዛት የሚገደድ መንግሥት ነው ያለን፡፡

ይህ እውነታ በተፈጥሮ በታደለችና ሊለማ የሚችል ሰፊ መሬትና የሰው ጉልበት ባላት አገር ውስጥ ሲወሳ ያለጥርጥር አፍሪካዊቷ ምድር መሆኗን መገንዘብ ይቻላል፡፡ አገራችን ለሰብል ልማት ብቻ አይደለም አመቺ ሥነ ምኅዳርና ተፈጥሮ ያላት፡፡ በእንስሳት ሀብት ረገድም ያላት አቅም ገና ያልተነካና እየመከነ ያለ ነው፡፡

በዓለም ስምንተኛ በአፍሪካ አንደኛ የዳልጋ ብዛት የሚገኝባት ኢትዮጵያ፣ መስኩ የጥራት መጓደል፣ የሕክምናና አመጋገብ አለመሻሻል፣ ሕገወጥ ንግድና ኮንትሮባንድ ችግሮች ተተብትቦ ይገኛል፡፡ በመሆኑም በአሥር ሚሊዮኖች የሚቆጠሩት የቀንድ ከብቶች፣ በግና ፍየሎች ግመሎችና ዶሮን የመሰሉ አነስተኛ የቤት እንስሳት ቁጥራቸው እንጂ ብዙው ገቢያቸው ሊበዛ አልቻለም፡፡

በዚህ ረገድ ዘርፉን ለማሳደግ መንግሥት የሚያደርጋቸው ጥረቶች እንዳሉ መካድ ያስቸግራል፡፡ በተለየ የእንስሳትና ዓሣ ሀብት ልማት ሚኒስቴርን አቋቁሞ፤ እስከታችኛው የመንግሥት መዋቅር ዘርግቶ የሚያደረጋቸው የድጋፍ ተግባራትም አሉ፡፡ እነኝህ ሥራዎች ሁሉ ግን በቂ አይደሉም፡፡ ከአፍሪካዊ ኋላቀርነት ወጥቶ ዘላቂ ትራንስፎርሜሽንን እውን ማድረግ የግድ ያስፈልጋል፡፡

በአጠቃላይ ኢትዮጵያ ከብዙዎቹ የአፍሪካ አገሮች በቀዳሚነትና በበጎ የምትጠቀስባቸው ጉዳዮች አሉ፡፡ በዚያው ልክ ከብዙዎቹ ድሃ አገሮች እኩል የምትወቀስባቸው ድክመቶችም ፈተና ላይ ሆነው ቀጥለዋል፡፡ እነዚህን ተግዳሮቶችና ፈተናዎች በብቃት ለማለፍ ሕዝብን ባሳተፈ ሁኔታ መንቀሳቀስ ካልተቻለ፣ የሚጠበቀው ውጤት ሊመጣ ያዳግታል፡፡ ስለዚህ ትኩረት ከችግሮች ለመውጣት እንላለን፡፡           

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊዋን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊዋን በኢሜይል አድራሻቸው Lzeru@yahoo.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

በአሸናፊ ዋቅቶላ (ዶ/ር)

ዓለም አቀፍ የጤና ድርጅት በጁን 9 ቀን 2016  ባወጣው የዚካ ወቅታዊ ሁኔታ ዘገባ ውስጥ፣ እስከ ጁን 8 ቀን 2016 ድረስ 60 አገሮችና ግዛቶች (ቴሪቶሪስ) በቢንቢ የሚተላለፍ የዚካ በሽታ እንደተገኘባቸው አስታውቋል። ከእነዚህ ውስጥ 46 አገሮች የመጀመርያው የዚካ ወረርሽኝ የተከሰተባቸው ከ2015 በኋላ ነበር። 14 አገሮች የዚካ ቫይረስ ወረርሽኝ ከ2007 እስከ 2014 ባለው ጊዜ ውስጥ የታየባቸው ሲሆን፣ አሁንም የዚካ ቫይረስ በቢንቢ አማካይነት እየተላለፈባቸው ነው። በተጨማሪም አራት አገሮችና ግዛቶች ከ2007 እስከ 2014 ድረስ የዚካ ቫይረስ ወረርሽኝን አሳይተው በአሁኑ ጊዜ ግን የዚካ ትልልፍ የማይታይባቸው ናቸው። እነኚህ ኩክ አይላንድስ፣ ፍሬንች ፖለኔዝያ፣ ኢስላ ደ ፓስኳ ቺሌና የማይክሮኔዥያ ፌደራላዊ አገዛዝ ያፕ ደሴቶች ናቸው። ሌሎች አሥር አገሮች ደግሞ ከሰው ወደ ሰው (ምናልባትም በግብረ ሥጋ ግንኙነት) የዚካ መተላለፍን አሳውቀዋል።

 የዩናይትድ ስቴትስ ኦፍ አሜሪካ የበሽታዎች ቁጥጥርና መከላከል ማዕከል (ሲዲሲ) በድረ ገጹ ላይ እንዳሰፈረው እስከ ጁን 15 ቀን 2016 ድረስ በስቴቶችና ዲሲ ውስጥ 756 ሰዎች የዚካ ቫይረስ እንደያዛቸው ሲዘገብ በሠፈራዊ (ሎካል) ቢንቢ ንክሻ የተላለፈው ቁጥር 0 (ዜሮ) ነው። ለምሳሌ ያህል ለመጥቀስ ዲሲ 6፣ ሜሪላንድ 25 እና ቨርጂኒያ 26 የዚካ ቫይረስ በሽታ ታማሚዎችን ዘግበዋል። ከ756ቱ 755 ሰዎች በሽታውን ያገኙት ከጉዞ ጋር ተያይዞ ሲሆን፣ አንድ ሰው በላቦራቶሪ ሥራ ምክንያት ተይዟል። ከ755ቱ ውስጥ 11 በግብረ ሥጋ ግንኙነት የተገኙ ናቸው። ሌሎቹ የዩኤስ ግዛቶች (ማለትም ከስቴቶችና ዲሲ ውጪ ያሉት) 1,440 የዚካ ሕመምተኞችን አስታውቀዋል። ከእነኚህ ውስጥ 1336 በሠፈራዊ ቢንቢ ንክሻ ሲተላለፉ አራት ሰዎች ደግሞ በሽታውን ያገኙት ከጉዞ ጋር ተያይዞ ነበር፡፡ እስከ ጁን 9 ቀን 2016  ድረስ የዚካ ቫይረስ በላቦራቶሪ ምርመራ የታየባቸው እርጉዞች ቁጥር በዩኤስ ስቴቶችና ዲሲ 234 ሲሆኑ በዩኤስ ግዛቶች ደግሞ 189 ናቸው።

 የዓለም አቀፍ ጤና ድርጅት ክልላዊ ድርጅት ፓሆ (ፓን አሜሪካን ኼልዝ ኦርጋናይዜሽን) የዚካን ወቅታዊ ሁኔታ በድረ ገጹ ላይ በጁን 9 ቀን 2016 ሲያቀርብ የገለጸው በማዕከላዊና በደቡባዊ አሜሪካ በቢንቢ ንክሻ የሚተላለፉ በሽታዎች የዓየር ፀባይ የሚወስናቸው በመሆኑ፣ የዚካ በሽታ የታየባቸው ሰዎች ቁጥርም እየቀነሰ መሆኑን ገልጿል። ከብራዚል የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር የቀረበለትን ዘገባም በግራፍ አቅርቧል። በሌላ በኩል ደግሞ በካሪቢያን የሚገኙት አብዛኛዎቹ አገሮችና ደሴቶች ውስጥ በዚካ የሚያዙ ሰዎች ቁጥር መጠን እየጨመረ መሄዱን ገልጿል።

 ዚካ አፍሪካ በር ላይ

የአፍሪካ አኅጉር ክፍል በሆኑት የኬፕ ቨርዴ ደሴቶች ውስጥ የዚካ ቫይረስ በሽታ በቢንቢዎች አማካይነት እየተላለፈ መሆኑ ይታወቃል። በሜይ 20 ቀን 2016 በዓለም ጤና ድርጅት የተገለጸው ኬፕ ቨርዴ ውስጥ የሚተላለፈው የዚካ ቫይረስ የእስያ ዓይነት (አፍሪካ በቀል ሳይሆን) እንደሆነና ምናልባትም ከብራዚል የሄደ ሳይሆን እንዳልቀረ ነው። እግረ መንገዱንም የቫይረሱ ወረርሽኝ አፍሪካ በር ላይ መድረሱን አስታውሶ ከፍተኛ ቅድመ ዝግጅት ማድረግ እንደሚገባ መክሯል።

የዘገየ ግብረ ሥጋ ትልልፍ

ዋነኛው የዚካ ቫይረስ መተላለፊያ በኤዲስ ቢንቢ ንክሻ ቢሆንም፣ በሌሎችም መንገዶች እንደሚተላለፍ ተረጋግጧል። ከእነኚህ ውስጥ መከላከያ የሌለው የግብረ ሥጋ ግንኙነት አንዱ ሲሆን፣ ቫይረሱ የወንድ ፍሬዘር (ሲመን) ውስጥ እስከ 62 ቀናት ውስጥ መቆየት ይችላል። እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ የተዘገበው ወንዱ ከዚካ ቫይረስ ሕመም ከ19 ቀናት በኋላ ለሌላ ሰው ማስተላለፍ መቻሉን ነበር። አሁን ደግሞ ከ44 ቀናት በኋላ ቫይረሱ በግብረ ሥጋ ግንኙነት አማካይነት መተላለፍ መቻሉ ተረጋግጧል። በዚህ ምክንያት የዓለም ጤና ድርጅቶች ከዚካ ቫይረስ ሕመም በኋላ የሚያስፈልገውን መከላከያ የሌለው የግብረ ሥጋ ግንኙነት ማስወገድ ወይም ከግብረ  ሥጋ ግንኙነት መቆጠብ ጥንቃቄ እስከ ሁለት ወራት እንዲራዘም መክሯል። እስካሁን ድረስ የዚካ ቫይረስ ከወንዶች ወደ ግብረ ሥጋ ጓደኞቻቸው መተላልፍ መቻሉ ቢረጋገጥም፣ ከሴት ወደ ወንድ መተላለፉ አይታወቅም።

ማይክሮኬፋሊና ሌሎች የነርቭ ሥርዓት መዋቅራዊ (ስትራክቸራል) መስተጓጉሎች

  ኒው ኢንግላንድ ጆርናል ኦፍ ሜዲሲን የተሰኘው የሕክምና መጽሔት በጁን 15 ቀን 2016 በኮሎምቢያ ውስጥ እየተካሄደ ስላለው የዚካ ቫይረስ በሽታ ጊዜያዊ ዘገባ አቅርቧል። እዚህ ውስጥ ከተገለጹት ብዙ ነገሮች ዋነኛውና ትኩረትን የሳበው ጉዳይ በሽታው የተገኘው በሦስተኛው የእርግዝና ወቅት (ሰርድ ትራይሜስተር፣ የመጨረሻው ሦስት ወር) ውስጥ ከሆነ ማይክሮኬፋሊ (የጭንቅላት መጠን መቀነስ) እና ሌሎቹ የነርቭ ሥርዓት መስተጓጉሎች መጠን ምን ያህል ይሆናል? የሚለው ነው። 1,850 እርጉዞች የሚገኙበትና ከ90 በመቶ የሚሆኑት የዚካ ቫይረስ የያዛቸው የእርግዝና ሦስተኛው ሲሶ ወቅት የሆኑበት የጥናት ንዑስ ቡድን (ሰብግሩፕ) ውስጥ አንድም ማይክሮኬፋሊ ወይም ሌላ መዋቅራዊ የነርቭ ሥርዓት መስተጓጉሎች አልተገኘባቸውም። ይህ የሚያሳየው በዚካ ቫይረስ በሽታ ምክንያት የሚደርሱት የነርቭ ሥርዓት ጉድለቶች በአብዛኛው ጊዜ የሚከሰቱት በበሽታው የሚያዙት በእርግዝና መጀመሪያዎቹ ወራት ሲሆን መሆኑን ነው።

የሪዮ 2016 ኦሊምፒክ

የሪዮ ኦሊምፒክና ፓራሊምፒክ ውድድሮች ‹‹አዲስ ዓለም›› በሚል መሪ ቃል ከኦገስት 5 ቀን 2016 እስከ ኦገስት 21 ቀን 2016 እና ከሴፕቴምበር 7 ቀን 2016  እስከ ሴፕተምበር 18 ቀን 2016  ሪዮ ዲጀኔሮ ብራዚል ውስጥ ይደረጋሉ። ከ200 በላይ ከሚሆኑ አገሮች የሚመጡ 10,000 ግድም ተወዳዳሪዎች 500,000 የሚሆኑ ጎብኚዎች ይጠበቃሉ።

በታይም መጽሔት ድረ ገጽ ላይ በሜይ 10 ቀን 2016 እንደታተመው፣ የኦቶዋ ዩኒቨርሲቲ ፕሮፌሰር አሚር አታራን የዚካ ቫይረስ በሽታ ከሁሉ ይበልጥ ባጠቃት ብራዚል ውስጥ ሊፈጸም የታቀደው የኦሊምፒክ ዝግጅት ወደ ሌላ ጊዜ ይተላለፍ ወይም ጭራሹኑ ወደ ሌላ አገር ይዛወር የሚል ሐሳብ ማቅረባቸው ይታወቃል። ከዚህም ጋር ተያይዞ 150 የሚሆኑ ደጋፊ የጤና ባለሙያዎችና ሳይንቲስቶች የአታራንን ሐሳብ በመደገፍ ለዓለም ጤና ድርጅት ኃላፊ ግልጽ ደብዳቤ ጽፈዋል። በመቀጠልም የራሳቸውን ድረ ገጽ አቋቁመው ተጨማሪ ደጋፊዎች እያሰባሰቡ ናቸው።

    በዚህ ጉዳይ ላይ በእንዲህ እንዳለ ዋና ዋናዎቹ ዓለም አቀፍ የጤና ድርጅቶችና ምናልባትም የዚካ ወረርሽኝን በቅርብ የሚከታተሉ የኅብረተሰብ ጤና ምሁራንና ሳይንቲስቶች የሚያምኑት የብራዚል ኦሊምፒክ ውድድሮችን ለመሰረዝ ወይም ለሌላ ጊዜ ለማስተላለፍ የኅብረተሰብ ጤና ምክንያት እንደሌለ ነው። ይህን ጉዳይ ለመረዳት ዋናው ጥያቄ ምን እንደሆነ በቅጡ ማጤን ያስፈጋል። የዚካ ቫይረስ በሽታ ከላይ እንደተገለጸው በብዙ አገሮች ውስጥ ተሰራጭቷል። የዓለም ሰፊና ፈጣን የጉዞ መገናኘቶች ከዚህ ይበልጥ እንዲስፋፋ እንደሚያደርገው የሚጠራጠሩ ካሉ ሲጽፉ ወይም ሲናገሩ አይሰሙም። ዋናው ጥያቄ በብራዚል ውስጥ የተዘጋጁት የኦሊምፒክና የፓራሊምፒክ ውድድሮች በተሳታፊና የኦሊምፒኩ ጎብኚዎች ላይ የሚያስከትሉት የዚካ ቫይረስ በሽታ መያዝ ሥጋትና ወደ አገሮቻቸው ሲመለሱ በከፍተኛ ደረጃ የማስተላለፋቸው አደጋ ምን ያህል ነው? የሚለው ነው።

እጅግ ከፍተኛው የዚካ ቫይረስ በሽታ መተላለፊያ መንገድ የኤዲስ ቢንቢ ንክሻ ነው። ይህ ቢንቢ ከዚካ ሌላ ደንጊ የተባለውን በሽታና ሌሎችን ያስተላልፋል። እ.ኤ.አ. በ2014 የዓለም እግር ኳስ ዋንጫ ውድድር በተደረገበት ጊዜ ከ600 ሺሕ በላይ ሰዎች ከዓለም ዙሪያ ወደ ብራዚል ሲጎርፉ ብዙዎች በደንጊ በሽታ ተይዘው ወደ አገሮቻቸው ያሰራጩታል የሚል ሥጋት በ2013 ተገልጾ ነበር። ይህንን ሥጋት አስመልክቶ ዝርዝር ጥናት ያቀረቡት ባለሙያዎች የደመደሙት ከዓለም ዋንጫ ጋር ተያይዞ የሚከሰተው የደንጊ በሽታ መያዝ ከሦስት እስከ 59 ቢደርስ ነው ብለው ነበር። እንዳሉትም ውድድሩ ሲፈጸም በደንጊ መያዝ የተዘገበው ሦስት ሰዎች ላይ ነበር። ለዚህ ዋናው ምክንያት የዓለም ዋንጫ ወድድሮቹ የተካሄዱት በብራዚል ቀዝቃዛ ወቅት በመሆኑና ደንጊን የሚያስተላልፉት ቢንቢዎች ቁጥር እጅግ አነስተኛ ስለሚሆን ነው። በተጨማሪም እነኚሁ አጥኚዎች በጁን 17 ቀን 2016  ዘላንሴት የሕክምና መጽሔት ላይ ያሰፈሩት በእነሱ ግምት የዚካ ቫይረስ በሽታ ሥጋት በ2016 ኦሊምፒክ ጊዜ ከደንጊ ቫይረስ በሽታ መያዝ ጋር ሲወዳደር በ15 ጊዜ እጥፍ የሚቀንስ መሆኑን ነው።

 የዓለም ጤና ድርጅት ሦስተኛው የአጣዳፊ ሁኔታ ኮሚቴ በጁን 14 ቀን 2016 ዓ.ም. ባደረገው ስብሰባ ላይ ከሪዮ ኦሊምፒክ ጋር ተያይዞ ሊመጣ ስለሚችለው የዚካ ቫይረስ በሽታ መያዝና መስፋፋት ላይ ከሌሎች ዚካ ነክ ጉዳዮች ጋር አንስቶ ነበር። በዚህ ላይም ጋዜጣዊ መግለጫና ከዓለም ዙሪያ በስልክና በኢሜይል በቀረቡ ጥያቄዎች ላይ መልስ ተሰጥቷል፡፡ መደምደሚያው በኦሊምፒኩ ሳቢያ የሰዎች በዚካ ቫይረስ በሽታ መያዝና በዓለም ላይ ይበልጥ መሰራጨት አደጋ አነስተኛ እንደሆነ ነው።

ማጠቃለያ

ዚካ በብዙ የዓለም ክፍሎች ተሰራጭቷል። ቢያንስ ቢያንስ በሽታውን ሊያስተላልፉ የሚችሉት ቢንቢዎች በሚገኙባቸው ቦታዎች ሁሉ ይበልጥ የመስፋፋቱ ሥጋት ከፍተኛ ነው። ስለዚካ ቫይረስ በሽታ ብዙ ቢታወቅም አሁንም ገና ያልተመለሱ ብዙ ጥያቄዎች አሉ። መድኃኒት የለውም። ክትባቶች ተጠንተው ለሕዝብ እስከሚቀርቡ ዓመታትን ይወስዳሉ። እስከካሁን ያለው መረጃ የሚያሳየው በሪዮ ኦሊምፒክ ምክንያት የዚካ ዓለም ላይ መሰራጨት አደጋ ዝቅተኛ መሆኑን ነው። የትኩረትን አቅጣጫ ቶሎ በማስተካከል የዚካ ቫይረስ በሽታ ዓለም ላይ ከፍተኛ አደጋን እንዳያስከትል አቅምን ማጠናከርና ለሕዝቡ ከፍተኛ ትምህርትን ማቅረብ ያስፈልጋል። የአዲስና የተመላሽ ተላላፊ በሽታዎች መከሰትና መሰራጨቶች እየከፉ እንጂ እየቀነሱ ስለማይሄዱ በዓለም አቀፍም ደረጃ ሆነ በየአገሩ ልዩና ከፍተኛ ትኩረት ሊሰጣቸው ይገባል።

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እንገልጻለን፡፡

በዶ/ር ኤልያስ አቢ ሻክራ

የአገራችን እግር ኳስ ልክ እንደ መኪና ፍሬቻ አንዴ ብልጭ አንዴ ድርግም እያለ ይጓዛል፡፡ በኦኑራ የሚሠለጥነው ቡድናችን ሌጎስ ሄዶ 3 ለ 0 ተሸንፎ በቶም ሴንፊት አዲስ አበባ ላይ 2 ለ 2 ወጣ፡፡ በናይጄሪያ ከአምስት ቀን በፊት አርጀንቲናን 4 ለ 0 አሸንፎ ነበር፡፡ የ29ኛው አፍሪካ ዋንጫ የመጀመርያ ግጥሚያ ከዓመት በፊት ዋንጫ ካሸነፈው ዛምቢያ 1 ለ 1 ወጥቶ አድናቆትን ተጎናፀፈ፡፡ ሆኖም ከአራት ቀን በኋላ በሚያስደነግጥ ሁኔታ በቡርኪና ፋሶ 4 ለ 0 ተሸነፈ፡፡ የሚገርመው ከዛምቢያ ጋር ስንጫወት በአሥር ተጫዋቾች ተአምር ሠራን፡፡ በተቃራኒው ደግሞ ቡርኪና ፋሶ ከኛ ጋር በአሥር ሰው ተጫውቶ ያልታሰበና የሚገርም ውጤት አስመዘገበ፡፡ ብራዚል በምታዘጋጀው የዓለም ዋንጫ ለመግባት የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ምርጥ አሥር ቡድኖች ውስጥ ተቀላቅሎ በናይጄሪያ በማያሳፍር ሁኔታ ቢሸነፍም ከሦስት ወር በኋላ በደቡብ አፍሪካው ቻን ደግሞ ቡድናችን አንድም ጎል ሳያገባ ሦስቴ አከታትሎ ተሸንፎ የመጨረሻ ቦታ ይዞ ውድድሩን አጠናቀቀ፡፡ ማሪያኖ ባሬቶ የያዘው ቡድን በማሊ አዲስ አበባ ላይ 2 ለ 0 ተሸንፎ ባልተጠበቀ ሁኔታ ባማኮ ላይ 2 ለ 1 አሸነፈ፡፡ በመጨረሻም ዘንድሮ አልጄርስ ሄዶ በአስደንጋጭ ሁኔታ 7 ለ 1 የተሸነፈው በድናችን አዲስ አበባ በሚገርምና ከዚህ በፊት ባልታየ ሁኔታ 3 ለ 3 ተለያየ፡፡ ወይንም ጠፍቶ አልጠፋ ወይንም በርቶ አልበራ አንድያውን ብቅ ጥልቅ፣ ብልጭ ድርግም እያለ ነው እግር ኳሳችን የሚጓዘው፡፡ ሆኖም የዛሬው ሁኔታ ከዛሬ አምስት ዓመት በፊት ከነበረው ሁኔታ የተሻለ መሆኑ ምንም አያጠራጥርም፡፡ ለ31 ዓመታት ከታላቁ አኅጉራዊ ድግስ የተገለለው የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ደቡብ አፍሪካ ባዘጋጀችው 29ኛው የአፍሪካ ዋንጫ ተካፈለ፡፡ አልፎ ተርፎም በአሠልጣኝ ሰውነት ቢሻው የተመራው ቡድን በኢትዮጵያ እግር ኳስ ታሪክ ለመጀመርያ ጊዜ አሥሩ ምርጥ የአኅጉሩ ቡድኖች ውስጥ ተካተተ፡፡ ለዚህ ውጤት ከፍተኛ ምሥጋና ለአሠልጣኙና ለተጨዋቾቹም ይገባቸዋል፡፡ ዓለም ዋንጫ ለመካፈል ገነት በራፍ ደርሶ ሳይሳካለት በናይጄሪያ ተሸንፎ ቀረ፡፡

ሆኖም አንድ መስቀል ወፍ ስለታየች መስከረም ጠብቶ ፀደይ ወቅት ገባ እንደማይባል ሁሉ በታየው ጊዜያዊ ለውጥ እግር ኳሳችን ተሻሻለ፣ ተለወጠ ለማለት አያስደፍርም፡፡ አዲስ የውጭ ዜጋ አሠልጣኝ በብዙ ሺሕ ዶላር ተቀጥሮ ከአንድ ያልተጠበቀ ውጤት በስተቀር (ማሊን ባማኮ ማሸነፍ) ምንም ለውጥ ሳያመጣ አገር ለቆ ሄደ፡፡ አንድ ጥሩ ነገር ሠራ ቢባል አሠልጣኝ ባሬቶ ወጣቶችን ቡድኑ ውስጥ ለማሠለፍ መሞከሩ ነው፡፡ አሠልጣኝ ዮሐንስ ሳህሌ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን እንዲያሠለጥን ተመረጠ፡፡ እንደጀመረ ብሔራዊ ቡድናችንን ለቻን ተሳታፊ እንዲሆን አበቃው፡፡ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን የሴካፋ ተሳትፎ ሳይሳካለት ወደ ሩዋንዳ አቅንቶ ሁለት ጨዋታዎች ተሸንፎ አንድ አቻ ወጥቶ ለመጀመርያ ጊዜ በቻን ውድድሩ አንድ ግብ አግብቶ ተመለሰ፡፡ በነገራችን ላይ አንድ የሚገርም ክስተት የኢትዮጵያ ብሔራዊ ማጣሪያ አልፎ በአኅጉራዊ ውድድር በተካፈለ ቁጥር የሚመደበው ከዋንጫው አሸናፊ ጋር ነው፡፡ ለአፍሪካ ዋንጫ ናይጄሪያ፣ ለቻን ሊቢያና ኮንጎ ዲአርሲ፡፡  ለመሆኑ የአገራችን እግር ኳስ ለምንድነው ከተዘፈቀበት ማጥ መውጣት ያልቻለው?  የቻን መሥራች አገር ሆና ሳለ እንደ ግብፅና እንደ ቱኒዚያ እግር ኳሷ አያብለጨልጭም፡፡ የአገራችን ቡድኖች ደካማ በመሆናቸው የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን አዳክሞታል፡፡ በአፍሪካ ቻምፕዮንስ ሊግ ሆነ በኮንፌዴሬሽን ዋንጫ ተሳትፏችን በጣም ዝቅተኛ ነው፡፡ አንድ ጊዜ ብቻ ቅዱስ ጊዮርጊስ በቻምፒዮንስ ሊግ ሁለተኛ ዙር ማለፍ ሳይሳካለት ቀርቶ በኮንፌዴሬሽን ዋንጫ ተሳትፎ የመጨረሻ ደረጃ ይዞ ጨረሰ፡፡ ደካማ ቡድኖች ደካማ ብሔራዊ ቡድን መፍጠራቸው አያስገርምም፡፡ ነገር  ግን ይህ ክስተት ለምን ተፈጠረ ብሎ ጥያቄ ማንሳት ተገቢ ይመስለኛል፡፡

በእኔ አመለካከት ያሉትን ችግሮች ተራ በተራ አንስቼ ለማሳየት እሞክራለሁ፡፡ ይኼን አምድ ለመጻፍ የፈለኩት በራሴ ተነሳሽነት እንጂ ለማንም ቃል አቀባይ ሆኖ ለማገልገል አይደለም፡፡ የአገሬ እግር ኳስ ውስጥ ስሳተፍ ሰንበት ብሏል፡፡ በተለያዩ ወቅቶች የተለያዩ ኮርሶችን በአካል ብቃት ዙሪያ ሰጥቻለሁ፡፡ ከአንድ ሁለት ሦስቴም የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ሲሰበሰብ የአካል ብቃቱን ገምግሚያለሁ፡፡ ደግሞም ካለፈው ዓመት ጀምሮ በዘመናዊ የመለኪያ መሣሪያዎች የተለያዩ የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ ቡድኖችን ከነምንዝራቸው ለክቼ ተጨባጭ ማስረጃ እጄ ውስጥ ሳለለ ነው ደፍሬ ይኼን ርዕሰ ለመጻፍ የተነሳሳሁት፡፡ አብዛኞቹ የአገራችን እግር ኳስ ተቺዎች በኔ ግምት ስሜታዊ ናቸው፡፡ ምክንያቱም ምንም ተጨባጭ ማስረጃ ሳይዙ ለመተቸት ይቸኩላሉ፡፡ ስለባርሳ ሲያወሩ ግማሹን እውነት ብቻ ነው የሚያቀርቡት፡፡ ቀሪውን ማስረጃ አስተሳሰባቸውን ስለሚያፈርሰው ይደብቁታል፡፡ ታዲያ የምሁር ሀቀኝነት የሚባል ቃል እንዳለ እስከ ዛሬ ሰምተው አያውቁም እንዴ? የአገራችን ተጫዋቾች በጉልበት፣ ጀፍጥነትና ጀኃይል እንደነ ናይጄሪያ፣ ካሜሩን፣ ኮትዲቯር ስለማይሆኑ ለአካል ብቃት ትኩረት መስጠት አያስፈልግም፣ ጊዜና ጉልበት በከንቱ ማባከን ነው እያሉ ይናገራሉ፡፡ በዚህ የተነሳ ተጠጋግታችሁ ተጫወቱ የሚባለው የጨዋታ ፍልስፍናና ሥልት ተፈጠረ፣ እንዲስፋፋም ከፍተኛ ቅስቀሳና ግፊት ተደረገ፡፡ ለተወሰነ ጊዜ የእግር ኳስ ኅብረተሰቡን እንዳነጋገረ አያጠራጥርም፡፡ ሆኖም ፈጣሪዎቹ እንዳሰቡት ፍልስፍናቸው ሥር ሰዶ አልያዘላቸውም፡፡ አካልን ወደ ጎን ጥለው ቴክኒክን ወደ ማምለክ ተዳርሰው ነበር፡፡ የባርሴሎናም ቲክታክ አጨዋወት እንደምሳሌ እየተወሰደ ስህተቱ ቀጠለ፡፡ አካል ብቃት እንደማይሠራ አድርገው ያወሩ ጀመር፡፡ ጋርዲዮላ ያስቀመጠውን ወርቃማ ሕግ ማለት እንደ ባርሳ ተጫዋች ኳስ በተጋጣሚው ተጫዋች በተቀማ በአምስት ሴኮንድ ውስጥ መልሶ መንጠቅ እንዳለበት ደብቀው ቴክኒክ ብቻ ይበቃል ብለው ወሰኑ፡፡ ጋርዲዮላ ያስቀመጠው ሕግ ከፍተኛ አካል ብቃት እንደሚያስፈልገው ረሱት፡፡ ባርሳ ለአካል ብቃት ምን ያህል ትኩረት እንደሰጠ የአካል ብቃት አሠልጣኙን ሆዜ ቱስ ድረ ገጽ ገብተው ቢያዩ ከማይሆን ቅዥት ይላቀቁ ነበር፡፡

1. የአገራችን እግር ኳስ ደረጃ ዝቅተኛ ስለመሆኑ

የኢትዮጵያ እግር ኳስ ደረጃ የሚለካው የአገራችን ጋዜጠኞች ወይንም አሠልጣኞች ወይንም ስሜታዊ ደጋፊዎች ባወጡት መስፈርት ሳይሆን የዓለም እግር ኳስ የበላይ አስተዳዳሪና ተቆጣጠሪው በሆነው በፊፋ ብቻ ነው፡፡ ይኼ መንግሥታዊ ያልሆነ ድርጅት ከዓለም አልፎ በአኅጉር ደረጃ ለወኪሎቹ ስፖርቱን እንዲቆጣጠሩ ሥልጣን አሳልፎ ሰጥቷቸዋል፡፡ በየወሩ እያንዳንዱ አገር ስንተኛ ደረጃ እንደተመደበ በዓለም ቀጥሎም በአኅጉር ያወጣል፡፡ ሆኖም ከትላልቅ ውድድሮች የተሻለ መለኪያ አለ ብዬ አልገምትም፡፡ ለኛ በአኅጉር ደረጃ የአፍሪካ ዋንጫ ጥሩ የአቋም መለኪያ ሲሆን፣ ወደ ዓለም ከተሻገርን ደግሞ የኦሊምፒክ ጨዋታዎች እንዲሁም በመጨረሻ ትልቁና ዋና መለኪያ የዓለም ዋንጫ ተቀምጠውልናል፡፡ በአኅጉር ደረጃ አጀማመራችን ጥሩ ሆኖ ሳለ ቀስ በቀስ እየተንሸራተትን ከመድረኩ ተሰወርን፡፡ አንድ ትውልድ ካለፈ በኋላ አገራችን ብቅ ብላ ለጥቂት ጊዜ ታየች፡፡ በኦሊምፒክ ውድድር የዛሬ 48 ዓመት በራፉ ደርሰን በናይጄሪያ ተሸንፈን ሳንካፈል ቀረን፡፡ ከብራዚሉ 2014 የዓለም ዋንጫ ማጣሪያ በስተቀር የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን አንዴም የመሳተፍ ዕድል አግኝቶም አያውቅም፡፡ እዚህ ውድድር ብቻ ነው ለመጀመርያ ጊዜ ቡድናችን አሥር ምርጡ ውስጥ ለመግባት የቻለው፡፡ ታዲያ ከዚህ በላይ ምን ልዩ መለኪያ መፍጠር አስፈለገ? የአገራችን አትሌቲክስ በሁሉም ኩነቶች ባይሆን እንኳን በሚሳተፍበት ውድድሮች ማንነቱን ማሳወቅና ማሳየት ከተያያዘው ሰንበት ብሏል፡፡ የአገራችን እግር ኳስ ሙያተኞች ስኪዞፍሬኒያ ወይንም የተሰነጠቀ ባህሪ በሚባል ችግር የተያዙ ይመስላሉ፡፡ በአንድ በኩል የዓለም ምርጥ እግር ኳስ ቡድኖችን አድናቂ መሆናቸውን በግልጽ ይናገራሉ፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ እዛ ለመድረስ የማይፈለጉና በተቃራኒው መንገድ እንደሚጓዙ በግልጽ ባያወሩም በተግባር ያሳያሉ፡፡ ልቀጥልና የአካል  ብቃት ልምምድ ያስፈልጋል ወይ ተብለው ሲጠይቁ ያላንዳች ጥርጣሬ ጮክ ብለው ዕምነታቸውን ይገልጣሉ፡፡ ሆኖም ሲሠሩ አይታይም፣ አያሠሩም፣ የሚያሠራ አያስጠጉም፡፡ ውጤታቸው እንደተሳሳቱ በግልጽ ቢያሳያቸውም፣ የኦርጅናሉን ጉድፍ (ድሮ የሠለጠኑበት መንገድ) ደጋግሞ እንደሚያበዛ የፎቶኮፒ መሣሪያ እነሱም ስህተታቸውን ሳያርሙ ዓመት አልፎ በዓመት ሲተካ ይደጋግሙታል፡፡ ባለመድፈራቸው ለመቀየር ፈጽሞ አይሞክሩም፡፡ በአገራችን አባባል ከሚያውቁት መላክ የማያወቁት ሰይጣን ይሻላል ተብሎ ይነገራል፡፡ የአገራችን አሠልጣኞች ደግሞ ከማያውቀት ለውጥና መሻሻል የሚያውቁት ኋላ ቀርነት ይሻላል ብለው ሙጥኝ ብለው ተጣብቀዋል፡፡ የወጣላቸው አሉታዊ ወግ አጥባቂዎች ሆነው ተቀምጠዋል፡፡ ውጤታማ አሠልጣኝ በራሱ የሚተማመን ደፋር፣ የመንደር ወሬ የማይሰማ አወንታዊ ወግ አጥባቂ ነው፡፡ ለውጥ ያመጣልኛል ብሎ ተመራምሮ ያመነበትን አዲስ ግኝት የዕምነቱንና እውቀቱን በር ሳይዘጋ በደስታ ይቀበላል፡፡ ልምምዱን ያስተካክላል፡፡

የሚገርመው በ1966 ዓ.ም. በአገራችን አብዮት ሲፈነዳና የመንግሥት ለውጥ ሲያካሄድ በዚያኑ ተመሳሳይ ወቅት ደግሞ የዓለምም እግር ኳስ ከፍተኛ አብዮት አካሂዶ ነበር፡፡ ዋና አምባሳደሩ የሆነው በቅርቡ ያረፈው ዮሃን ክሮይፍ ከሆላንድ ብሔራዊ ቡድን ጋር አጠቃላይ እግር ኳስ የሚባል አዲስ የአጨዋወት ሥልት አመጣ፡፡ ከመጠን በላይ በቴክኒክ የሚተማመነውን የደቡብ አሜሪካንን እግር ኳስ አፈኑት፣ ገደሉት፡፡ ቴክኒክ ብቻውን የትም እንደማያደርስ በግልጽ ለዓለም የእግር ኳስ ሙያተኛና አፍቃሪ አሳዩ፡፡ የተጫዋቹ ሰውነት ወደ መሣሪያነት እንዲቀየር አደረጉት፡፡ ሁሉም አጥቂ ሁሉም ተከላካይ መሆን አለበት ብለው ካወጁ በኋላ በአንዴ በ90 ደቂቃ ጨዋታ የሚሸፈነው ርቀት ከሰባት ኪሎ ሜትር ወደ 11 እና 12 ኪሎ ሜትር ተሸጋገረ፡፡ እየተራመዱ መጫወት አበቃ፡፡ እ.ኤ.አ. ከ1974 የጀርመኑ ዓለም ዋንጫ ወዲህ ነገሮች ጭራሽ እየከረሩ መጡ፡፡ ስፖርት ሳይንስም በግልጽ ጣልቃ በመግባት የለውጥ ዋና ተዋናይ ሆነ፡፡ ኳስ ለመጫወት ስጦታ ብቻውን እንደማይበቃ በግልጽ ታየ፡፡ የደቡብ አሜሪካ ተጫዋቾች በፈጠሯቸው በቴክኒክ ስጦታ የታደሉ፣ ከአውሮፓውያን ተጫዋቾች የሚበልጡ ስለነበር በቀላሉ የበላይነቱን ይዘው ነግሰው ነበር፡፡ ይኼ አብዮት ከተጀመረ ወዲህ ብራዚል 20 ዓመት ጠብቃ ነው የዓለም ዋንጫ እንደገና ማንሳት የቻለችው፡፡ ከዛም ስምንት ዓመት ጠብቃ ዋንጫ ደግማ ወሰደች (ከዛ በፊት ከ1958 እስከ 1970 በ12 ዓመት ሦስት ጊዜ የዓለም ዋንጫ ወስዳለች)፡፡ በመጨረሻ አገሯ ላይ የዓለም ዋንጫ አዘጋጅታ ከፍተኛ ውርደት ነው የተላበሰችው፡፡ ወደ ተራ ቡድን ደረጃ እየወረደች ነው፡፡ አርጀንቲናም እነሆ 30 ዓመት ሆናት የዓለም ዋንጫ ሳታነሳ፡፡ በነገራችን ላይ የዓለም እግር ኳስ ግራቪቲ ማዕከል ከደቡብ አሜሪካ ወደ አውሮፓ የተገለበጠው ከዛን ጊዜ ጀምሮ ነው፡፡ የደቡብ አሜሪካ ተጫዋቾች አልተበተኑም፡፡ የአገራችን አሠልጣኞች ምን ነክቷቸው ነው ታዲያ መላው ዓለም ከተቀበለው ለውጥ ጋር ተቃርነው ወደ ኋላ የቀሩት? የኢቢሲ ጋዜጠኞች የሌላው እግር ኳስ በሩጫ ሲከናወን የኛ ማርሽ መቀየር አቅቶት ከመራመድ አላለፈም ብለው ሲተነትኑ ተሰምተዋል፡፡ ከእውነት የራቀ አነጋገር አይደለም፡፡ ለዚህም ነው የአገራችን ቡድኖች ከኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ጭምር ከውጭ ቡድናችን ጋር ሲጋጠሙ ከ70 ደቂቃ በላይ መጫወት የማይችሉት፡፡ በፌዴሬሽኑ ዙሪያ በተለያየ ደረጃ የሚገኙ አሠልጣኞች፣ እግር ኳስ አካባቢ የሚያንዣብቡ ሙያተኞች፣ ይህን ችግር አለማየታቸው በጣም የሚያስገርምና የሚያስደነግጥ ነው፡፡ ማየት ከማይፈልግ የባሰ ዓይነ ሥውር የለም የሚባለው ለዚህ ነው ለካ፡፡   

1. የአሠልጣኞቻችን ችሎታ ውስንነት

ከጥቂት ዓመታት ወዲህ የአኅጉሩ ኳስ ዋና አስተዳዳሪ ካፍ ባወጣው መስፈርት የአገራችን አሠልጣኞች የላይሰንሲንግ ሥርዓት ውስጥ ገብተዋል፡፡ ይኼ አካሄድ ጥሩ ጅምር ሆኖ ሳለ እንደሚመስለኝ የሚሰጠው የብቃት ማረጋገጫ (C-B-A ሳይንስ) በሥራ ሲተረጎም አልታየም፡፡ እንደተለመደሙ ዲፕሎማው ከተያዘ በኋላ እንደ በፊቱ ማሠልጠኑን ይቀጠሉበታል፡፡ “Business as usual” ይላሉ ምዕራባውያን፡፡ እነሆ ይኼ አካሄድ ከተቀየሰ ጀምሮ ስድስት ዓመታትን ሆነው፡፡ በዚህን ጊዜ ቅዱስ ጊዮርጊስ አራት ጊዜ በውጭ አሠልጣኞች ዋንጫ ሲወስድ፣ የኢትዮጵያ ቡና በአሥልጣኝ ውበቱ አባተ፣ ደደቢት ደግሞ ሦስት አሠልጣኞች ተፈራርቀውበት አንድ ጊዜ ሻምፒዮን ሆነዋል፡፡ በአኅጉሩ የክለቦች ውድደር ከቅዱስ ጊዮርጊስ በስተቀር ማንም ሁለተኛው ዙር የገባ የአገራችን ክለብ የለም፡፡ ከዚህ በላይ ማስረጃ ማምጣት የሚያስፈልግ አይመስለኝም፡፡ የቅዱስ ጊዮርጊስ ቡድን ከአሠልጠኝ ሚቾ ጀምሮ አስካሁን ድረስ በውጭ አሠልጣኝ ነው ሥልጠናውን የሚያካሂደው፡፡ ሆኖም ከአንዳንድ ትልልቅ የአኅጉሪቱ ክለባት ጋር ተጫውቶ ያስመዘገበው ጥቂት  ጥሩ ውጤቶች በስተቀር የትልቁ ድግስ ተካፋይ ለመሆን አልቻለም፡፡ ይህም የሚያሳየው የአገራችን አሠልጣኞች ከእነዚህ መለስተኛ ችሎታ ካላቸው የውጭ አሠልጣኞች ጋር እንኳን መፎካከር ወይም መወዳዳር አለመቻላቸውን ነው፡፡ እዚህ አገር መጥተው አሠልጥነው ከተመለሱት የውጭ አሠልጣኞች ከተናቀው፣ ከተሰደበው ከዲያጎ ጋርዜቶ በስተቀር ሌሎቹ ደብዛቸው ፈጽሞ እንደ ውኃ ሽታ ጠፍቷል፡፡ ቴፔ ማዜምቤን ይዞ ማሠልጠን በጀመረበት ዓመት ጋርዜቶ ለኮንጎ ዲአርሲ ሻምፕዮንነት አበቃው፣ በዓመቱም ድሉን ደገመው፡፡ በተጨማሪም የአፍሪካ የክለብ ሻምፒዮን ሆነ፡፡

ለመሆኑ ስንቱ አሠልጣኝ ነው በሰውነት መለካት የሚያምነው? በዓመት ስንት ጊዜ የአካል ብቃት ይለካል? ለማስመሰል የአገራችን አሠልጣኞች ዓመቱ መጀመርያ ላይ በአካል ብቃት ግምገማ ይቀድሱና ልምምድ ይጀመራል፡፡ ነገር ግን ሁለተኛ ግምገማ ቢያንስ ከስድስት ሳምንት በኋላ መደረግ ሲገባቸው (ሥልጠናው ለውጥ እንዳመጣ ለማረጋገጥ) ደግመው አያደርጉም፡፡ በኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ መጀመርያ ዙር እንደተለመደው አንዳንድ ክለቦች ይከንፋሉ፣ ይበራሉ፡፡ ከዛ ሁለተኛው ዙር ገና ሲጀመር ወገቤን ማለት ይጀምራሉ፡፡ ወራጅ ቀጣና የሚደርሱም ታይተዋል፡፡ እንደተለመደው ቅዱስ ጊዮርጊስ መሪነቱ ይረከብና ጉዞውን ይጨርስና ሻምፒዮን ይሆናል፡፡

ከጥቂት አሠልጣኞች በስተቀር እንግሊዝኛ የሚናገርና የሚያነብ የለም፡፡ በአማርኛ የተጻፉ መጽሐፍት ስለሌሉ የአገራችን አሠልጣኞች ዕውቀት በጣም ውስን ነው፡፡ ዕውቀታቸውን ለማሻሻል አጋጣሚው በጣም ውስን ነው፡፡ የዛሬ ሦስት ዓመት  ከአውሮፓ እግር ኳስ ማኅበር አንድ አሠልጣኝ መጥቶ ኮርሱ መጨረሻ ላይ ነጭ ወረቅት እንዲዞርና ተሳታፊዎች ስማቸውንና  ኢሜይል አድራሻችሁን እንዲጽፉ ጠየቀ፡፡ ወረቀቱ ዞሮ ወደሱ ሲመለስ ሦስት ስም ብቻ ተጽፎ አገኘ፡፡ ይኼን አይቶ ‹‹አሁን ገባኝ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ለምን እንደወደቀ፡፡ ኢሜይል ከሌላችሁ ኢንተርኔት ከፍታችሁ አትጠቀሙም ማለት ነው፡፡ ያለ ኢንተርኔት ዕውቀታችሁ ላይ ወቅታዊ ማሻሻል አታደርጉም ማለት ነው፤›› ብሎ ነገራቸው፡፡ በኢንተርኔት አማካይነት ሌሎች ውጭ አገር ያሉት አሠልጣኞች የደረሱበት ደረጃ ላይ እስከ 70 እና 80 በመቶ ለመጠጋት ይችላሉ፡፡ ከማንም አስመሳይ አካል ብቃት ሙያተኛ ጥገኝነት መላቀቅ ይችላሉ፡፡ በክፍያም አዲስ ግኝቶችን አውጥተው መጠቀም ይችላሉ፡፡ ስለሆነም ትልቅ አሠልጣኝ ለመሆን ከፈለጉ ቋንቋ መማር እንዲሁም አይቲ መጠቀም የግድ ነው፡፡ አቶ መላኩ ጴጥሮስ ከሲዲኒ ኦሊምፒክ መልስ ብዙ ጥሩ መጽሐፍትን ገዝቶ ነበር፡፡ ድሮ አራት ኪሎ መጽሐፍት ቤት ተቀምጠው ኃላፊዋ እንደነገረችኝ ከሦስትና አራት ሰዎች በስተቀር ማንም አሠልጣኝ መጥቶ አያነባቸውም፡፡ የኢትዮጵያ ኦሊምፒክ ኮሚቴ የብዙ ግሩም መጽሐፍት ባለቤት ነው፡፡ ከፈለጉ እዛም ሄደው 9ውቀታቸውን ለማሻሻል ጥሩ አጋጣሚ ያገኛሉ፡፡ ይኼን ለማድረግ ግን ያላንዳች ማንገራገር እንግሊዝኛ ማንበብ የግድ ያስፈልጋል፡፡    

1. አሠልጣኞቻችንን ስለአካል ብቃት ያላቸው የተሳተተ ግንዛቤ

አሠልጣኞቻችን ስለአካል  ብቃት ያላቸው ዕውቀት ግንዛቤ በጣም የወረደ ነው፡፡ በክለብም ይሁን ብሔራዊ ቡድን ደረጃ የውጭ ውድድር ስንካፈል ተጫዋቾቻችን ትንፋሽ አጥሯቸው ከ70 ደቂቃ በኋላ ሜዳ ውስጥ ነፍሳቸው እንጂ ሥጋቸው በድን ሆኖ ነው ጨዋታውን በስለት የሚጨርሱት፡፡  በዓባይ ቁጭት ወገኖቼ የዓባይን ልጅ ውኃ ጠማው እያሉ ሲተርቱ ከርመው ከዛሬ አምስት ዓመት በፊት ተረቱ ውድቅ ሆኖ መደ መቅረት ላይ ነው፡፡ ታዲያ ስንት የረጅም ሩጫ ንጉሥ፣ ንግሥት፣ ንጉሠ ነገሥት፣ ንግሥት ነገሥታት ያፈራች ድንቅ አገር እንዴት ትንፋሸ ቢስ ተጨዋቾች ለማፍራት በቃች? ከውጭ አገር የሚመጡት ቡድኖች እነሱ አገራችን ተራሮች ላይ ተወልደው ያደጉ፣ እኛ ደግሞ በራሳችን አገር ባይተዋር መስለን ቁጭ አልን፡፡ ከባህር ወለል አንድ ሺሕ ሜትር ከፍ ብሎ ወደ ላይ ሲወጣ የጽናት ብቃት በአሥር በመቶ ይቀንሳል፡፡ የሚገርመው አዲስ አበባ ሲመጡ ቢያንስ 25 በመቶ የጽናት ችሎታቸው ወርዶ እንኳን እንደፈለጋቸው ይጫወቱብናል፡፡ በአብዛኛው የውጭ  ቡድኖች በአማካይ 17 ኪሎ ሜትር በሰዓት መሮጥ ሲችሉ በአንፃሩ የአገራችን ቡድኖች 13 አያልፉም፡፡ ታዲያ በአበበ ቢቂላ አገር የአበበን ልጆች ትንፋሽ አጠራቸው ብሎ ሊተረትብን ነው? የዛሬ 15 ዓመት ለሁሉም የፕሪሚየር ሊግ አሠልጣኞች አካል ብቃትን በተመለከተ ሥልጠና ሰጥቼ የቱ አካል ብቃት ወሳኝ ነው ብዬ ብጠይቃቸው ሁሉም በአንድ ጽምፅ ጽናት ብለው መለሱልኝ፡፡ ይግረማችሁ አሁንም ቢሆን ይኼን እንደሚመልሱ አትጠራጠሩ፡፡ ታዲያ ካመኑበት ለምን የሚያሠለጥኑትን ቡድን 60 ወይንም 70 ደቂቃ ብቻ እንዲጫወቱ ሳይሆን 90 ደቂቃ እንዲጫወቱ አያዘጋጁትም? ይኼ እንቆቅልሽ መቼ እንደሚፈታ እግዚአብሔር ይወቀው፡፡ የሚገርመውና የሚያስደንቀው ከባህር ወለል የሚመጡት ቡድኖች አዲስ አበባ መጥተው ይፈነጥዙብናል፡፡ ቦሊቪያ ዋና ከተማ ላፓዝ (3,600 ሜትር ከፍታ አላት፡፡ አዲስ አበባ 2,400 ሜትር ከፍታ አላት)፡፡ የሚመጡት እነ ብራዚልና አርጀንቲና ሽንፈትና ውርደትን ተከናንበው ነው የሚመለሱት፡፡ አንድ ጊዜ የፊፋ ኮርስ ላይ እንደታዛቢ ተጋብዤ ዶ/ር ኢስማኢል ጣሀ የሚባሉ ግብፃዊ የካፍ ከፍተኛ ሙያተኛ  (ሦስተኛ አፍሪካ ዋንጫ አዲስ አበባ ላይ የተጫወቱ) ሲያጫውቱኝ ‹‹የሦስተኛው አፍሪካ ዋንጫ ፍጻሜ ዕለት ገና ስንሟሟቅ በኦክስሲጂን ዕጥረት ከጅምሩ ተዳክመን ነበር፡፡ እኩል ለኩል ሆነን 30 ደቂቃ ሲጨመር ድራሻችን ነው የጠፋው፡፡ ለስሙ ነው የቀጠልነው፤›› አሉኝ፡፡ ‹‹ታዲያ እንዴት የናንተ ቡድኖች ተፈጥሮ ያደላቸውን ብልጫ መጠቀም አቃታቸው?›› ብለው በአግራሞት ጠየቁኝ፡፡ ለማታውቁት ሁሉ አንድ የ14 ዓመት ዕድሜ ላይ ያለ የአውሮፓ እግር ኳስ አካዳሚ ወጣት በሰዓት 17 ኪሎ ሜትር ይሮጣል፡፡

የዛሬ 15 ዓመት ጂም በጣም  ብርቅ ነበርና አሠልጣኞቻችን ስንፍናቸውንና አለማወቃቸውን ለመሸፈን ጥሩ ምክንያት ነበራቸው፡፡ አሁን ግን ጂሞች ከዝናብ በኋላ እንደሚበቅል እንጉዳይ በየቦታው ብቅ ብቅ ይላሉ፡፡ ኩባ የተለያዩ ፍርደ ገምድል የአሜሪካን አስተዳሮች በጣሉባት ማዕቀብ ምንም የማሠልጠኛ መሣሪያ ማስገባት ሳትችል ቀርታ ተስፋ ሳትቆርጥ በተገኙት የተለያዩ ቁሳቁሶች (ያረጁ ጎማዎች፣ ከባድ መዶሻዎች ወዘተ) እየተጠቀመች በተለያዩ ስፖርቶች ስንት ድንቅ ስፖርተኞች አፍርታለች፡፡ ሚስጥሩ የአሠልጣኞቿ ከፍተኛ የዕውቀትና ክህሎት ደረጃ ብቻ ነው፡፡ የስፖርት ሳይንስ ዕውቀታቸው ከማንም የምዕራብ ምርጥ አሠልጣኝ የሚወዳደር ነው፡፡ በተለይ የጉልበት ልምምድ አጠቃቀም ከሶቪዬት ኅብረት ተምራ በየስፖርቱ በአግባቡ ትጠቀማለች፡፡ እዚህም አገር አግዳሚ ወንበር፣ የስታዲየም ደረጃ፣ የተለያዩ የጎማ ዓይነቶች፣ ገመዶች፣ መንጠልጠያዎች ያረጁ የመኪና ዲስኮች ወዘተ አልጠፉም፡፡ የጠፋው የስፖርት ሳይንስ ዕወቁቱ ብቻ ነው፡፡ ኢንተርኔት ከፍተው በአሮጌ ትራክተርና ከባድ ተሽከርካሪ ጎማ ምን መሥራት እንደሚቻል ቢያዩ ይገረሙና ይደነቁ ነበር፡፡ እዚህ አገር ክብደት ማንሳት እንደ ኤቦላ ወረርሽን እስከተፈራና እስከተሸሸ ድረስ የአገራችን ስፖርት እዛው እንደቀጨጨ፣ እንደቆረቆዘ ይቀራል፡፡ በአሁኑ ወቅት የጥንካሬ ልምምድ መርሐ ግብር በአብዛኛው ስፖርት ከፍተኛ ቦታ ይዟል፡፡ የዛሬ አምስት ዓመት አትሌት ኃይሌ ገብረ ሥላሴ ፕሮፌሰር ፒትሳላዲ የሚባል ከፍተኛ የስፖርት ሳይንስ ተማራማሪ ለታላቁ ሩጫ አስመጥቶ ነበር፡፡ አንድ ጥናት አቅርበው ‹‹ማራቶን ከሁለት ሰዓት በታች መሮጥ ይቻላል ወይ?›› የሚል ጥያቄ ቀርቦላቸው ነበር፡፡ ተማራማሪው አስፋልት ላይ  ብቻ መሮጥ ከሁለት ሰዓት በታች መውረድ እንደማይቻልና ማራቶኑ እየፈጠነ ሲሄዱ ወደ ሁለት ሰዓት የጊዜ ወሰን ሲጠጋ የጥንካሬ ልምምድ የግድ አስፈላጊ እንደሆነ አስረድተዋል፡፡ የፍጥነትና የጉልበት ጥንካሬ መቀራረብ በደምብ ጠቁመዋል፡፡ ጥንካሬ ለረዥም ሩጫ ካለገለገ ለእግር ኳስ እንዴት አያገለግልም? እዚህ ስለጥንካሬ የሚወራው በጣም የሚገርም ነው፡፡ ያሳጥራል፣ ያደርቃል፣ ይወጥራል፣ መጋጠሚያ ያስራል፣ ባጭሩ ይጎዳል ይባላል፡፡ ክሪስቲያኖ ሮናልዶ በየቀኑ ከኳስ ልምምድ በኋላ ሁሌ ጂም ገብቶ ብረት ይገፋል፡፡ ታዲያ እሱን ካልጎዳው ለምን የኛን ተጫዋች ለይቶ ይጎዳዋል? ሳይንስ ሳይሆን የሰው ልጅ ነው ዘረኛ፡፡ በሙያተኛ የተቀየሰ የጥንካሬ መርሐ ግብር የማንን ጉልበት ይጎዳል? ጥንካሬ ላይ ያለው አሉታዊ አስተሳሰብ ስሰማ የኛ የአፄ ምንሊክ ታሪክ ትዝ  ይለኛል፡፡ ሚስተር ቤንትሊ የሚባል የእንግሊዝ ዜጋ ከጓደኛው ጋር የመጀመርያዋን ተሽከርካሪ መኪና ይዞ አገራችን መጥቶ አዲስ አበባ ገባ፡፡ ንጉሡ ከሹማምንቶቻቸው ጋር ተሰብስበው ትርኢቱን ካዩ በኋላ መኪናዋን ለመንዳት እንደሚፈልጉ ገለጡለት፡፡ እሱም ፈቃደኛ ሆኖ ሊያስነዳቸው ሲፈልግ እቴጌ ጣይቱ፣ ጳጳሱ፣ ካህናቱ፣ እንዲሁም ሹማምንቶቻቸው በአንድነት ‹‹ይቅርቦት ትገለብጦታለች››  ሲሏቸው ደፋሩ ንጉሥ ‹‹እሱን ካልገለበጠችው ለምን እኔን ለይታ ትገለብጠኛለች?››  ብለው ሄደው የመጀመሪያው ኢትዮጵያዊ መኪና አሽከርካሪ ሆነው ታሪክ ሠሩ፡፡  

1. የአገራችን ተጫዋቾች ዝቅተኛ የንቃት ደረጃ

የአገራችን እግር ኳስ ተጨዋቾች ስለሙያቸው ያላቸው ግንዛቤ በጣም ዝቅተኛ ነው፡፡ ኢትዮጵያ ስንት ድንቅ ለአብነት የሚጠቀሱ ታላላቅ አትሌቶች ያሏት አገር ነች፡፡ ኳስ ተጨዋቾቻችን ከነዚህ ስፖርተኞች ስንት ነገር መማር በቻሉ ነበር፡፡ አትሌቲክስ ያፈራቸው ጀግኖቻችን ለሙያቸው ያላቸው አክብሮት በጣም የሚያስደንቅ ነበር፡፡ አትሌቶቻችን የልምምድ ሰዓት ማክበር፣ በትክክል መሟሟቅ፣ ከልብ መለማመድ፣ በትክክል መመገብ፣ የሚጠቅማቸውን ተጓዳኝ ልምምዶች በራሳቸው ወጪ (ጂም) በአግባቡ መሥራት፣ በመጨረሻም የእረፍት ጊዜያቸውን በደንብ ማክበር በጣም የሚገርም ነው፡፡ ደንበኛ ፕሮፌሽናል ስፖርተኞች መሆናቸውን በተግባር ያሳያሉ፡፡ ኃይሌ ገብረ ሥላሴ ለሁለት አሥርት ትልቅ ሯጭ ሆኖ የቆየው ሩጫውን እንደሙያ በደንብ ስላከበረ ብቻ ነው፡፡ በዓለም ደረጃ ፉክክሩ በጣም ከፍተኛ ስለሆነ ለሙያቸው ያላቸው አክብሮት ጥንቃቄ እንዲያደርጉ ያስገድዳቸዋል፡፡ ችላ ቢሉ በአንዴ ከታላቁ መድረክ ተንሸራተው እንደሚጠፉ አጥብቀው ያውቁታል፡፡ ስንቱ ብቅ ብሎ እንደበራሪ ኮከብ በአንዴ የጠፋው ሙያውን ትኩረት ስላልሰጠው ብቻ ነው፡፡ ከፍተኛ የፕሮፌሽናል ስሜት ተላብሰው ነው የሚሠሩት የሚኖሩት፡፡ የደረሱበት ደረጃ ለመድረስ ከፍተኛ መስዕዋትነት ከፍለዋል፡፡ የተሳካላቸውና ውጤታማ የሆኑት አትሌቶች ከነሱ የሚጠበቅባቸውን ሁሉንም ነገር በጥብቅ ያከብራሉ፡፡ ጥቂት የማይባሉት አትሌቶች ብዙ ጊዜ ባለማወቅ ወይም በመቸኮል ከመጠን በላይ በመለማመድ የመጠን አለፍ ልምምድ ሰለባ ይሆናሉ፡፡ የአገራችን እግር ኳስ ተጨዋቾች የመጠን አለፍ ልምምድ ሰለባ ይሆናሉ ብሎ ማሰብ ዓባይ ወደ ግብፅ ማፍሰሱን አቁሞ ፍሰቱ ወደ ደቡብ አፍሪካ ቀየረ እንደማለት ይሆናል፡፡ ከአትሌቶቻችን የእግር ኳስ አሠልጣኞችም ሆኑ ተጨዋቾች ብዙ ሊማሩ ይችላሉ፡፡ ቻምፒዮን ስፖርት የተጋበዘው ፊሊፕ ዳውዝ፣ የኢትዮጵያ ተጨዋቾች ልምምድ ላይ መጨከን ስለማይፈልጉ ስንፍና እንደሚያጠቃቸው ተናግሯል፡፡ ከባድ ልምምድ ካደረጉ በማግሥቱ አሠልጣኙን ሳይጠይቁ በራሳቸው ፈቃድ ዕረፍት ይወስዳሉ ብሎም ተናግሯል፡፡ የአሜሪካ አሠልጣኞች አንድ ዝነኛ ያደረጋቸው ፍልስፍና ለዓለም ስፖርት ኅብረተሰብ አውርሰዋል፡፡ እሱም ያለ ሕመም/ስቃይ ውጤት አይመጣም የሚል ነው፡፡ የእኛ አትሌቶች ደም እምባ አልቅሰው፣ ነጭ ላብ አፍስሰው፣ ሰውነታቸው ደቅቆ ነው የዓለም ምርጥ ሯጮች ለመሆን የቻሉት፡፡ አንዳንድ የመንደር ኤክስፐርቶች እንዲሁም ስፖርት ሳይሠሩ በስሜት ተነሳስተው የሚያወሩ ሯጮቻችን በተፈጥሮ የታደሉ፣ አሠልጣኝ የማያስፈልጋቸውና በገዛ ጥረታቸው የነገሡ ነው ብለው ይናገራሉ፡፡ እንደዚህ ቀላል ቢሆን ኖሮ በተሳተፍንበት የኦሊምፒክ ማራቶን ወርቅ ባገኘን ነበር፡፡ ለማስታወስ ያህል ከሜክሲኮ ኦሊምፒክ 32 ዓመት በኋላ ጠብቀን ነው ሲድኒ እንደገና ማራቶን ወርቅ ያገኘነው፡፡ የአገራችን አትሌቶች ከባድ ልምምድም እያደረጉ በሮጡበት አጋጣሚ አያሸንፉም እኮ፡፡ በትውልዱ ኬንያዊ ነገር ግን ለአሜሪካ የሚሮጠው በርናርድ ላጋት በበርሊን የዓለም አትሌቲክስ ሻምፒዮና በአምስት ሺሕ ሜትር ፍጻሜ ውድድር ሳያስበው በቀነኒሳ በቀለ ተበልጦ ከሩጫው በኋላ በሰጠው ቃለ ምልልስ ‹‹እርግጥ ቀነኒሳ በተፈጥሮ የታደለና አስደናቂ አትሌት ነው፣ ነገር ግን የበላይነቱን የያዘው ጨክኖና ያለ ርህራሄ በመለማመዱ ብቻ ነው፤›› ብሎ መለሰ፡፡ የፕሮፌሽናሊዝም አስተሳሰብ ሯጮቻችን በደምብ የተቀበሉት ሲሆን፣ እግር ኳስ ተጫዎቻችን ግን ግቢው አጥር ገና አልደረሱም፡፡ አትሌቲክስ በሁለቱም ፆታዎች ለአብነት የሚጠቀሱ ብዙ ምርጥ አትሌቶች አሉ፡፡ እግር ኳስ ስንሄድ ግን አንድም ሰው የለም፡፡ ምዕራብ አፍሪካ ብንሄድ ስንት የአውሮፓ ሊግ ገብተው ክብር፣ ዝናና ሀብት ያተረፉ ምርጥ ተጫዋቾች አፍርተዋል፡፡ እርግጠኛ ነኝ አንድ ቀን አንድ የአገራችን ተጨዋች አንድ ትልቅ የአውሮፓ ክለብ ገብቶ ተጫውቶ ስም፣ ዝናና ሀብት ቢያገኝ ብዙ ተከታዮች እንደሚያፈራ አትጠራጠሩ፡፡ አንድ ሌላ ጥሩ የአሜሪካኖች አባባል አለ፡፡ ይኼውም ‹‹አስተሳሰብህ ትልቅ ይሁን›› የሚል ነው፡፡ የአገራችን ተጨዋቾች የአስተሳሰባቸው አድማስ ከኢትዮጵያ የማያልፍ ከሆነ ያው የመንደር ሻምፒዮን ሆነው ይቀራሉ፡፡ ሯጮቻችን አድማሳቸውን አስፍተው ኦሊምፒክና ዓለም ሻምፒዮና ነው ምኞታቸው፡፡ ክርስቲያኖ ሮናልዶ አንድ ዕርምጃ ብቻ ሲራመድ 25 ብር ያገኛል፣ ቀጥሎ አንድ ደቂቃ ሲራመድ 1,400 ብር፣ 60 ደቂቃ ከሄደ 84,000 ብር፣ በመጨረሻም በ24 ሰዓት ሁለት ሚሊዮን ብር ያገኛል (በማስታወቂያና ሌሎች የገቢ ምንጮቹን ወደ ጎን አስቀምጠን)፡፡ አንድ ምርጥ የሚባል የአገራችን ተጨዋች ደመወዝ መከፈል ከመጀመሩ በፊት ለሁለት ዓመት 1.6 ሚሊዮን ብር ነበር በፊርማ የሚያገኘው፡፡ ዘንድሮ ደመወዝ መከፈል ከተጀመረ ወዲህ ከፍተኛ ክፍያ 120 ሺሕ ብር በወር ደርሷል፡፡ ሮናልዶ በአንድ ቀን የሚያገኘው የአገራችን ምርጥ ተጨዋች አሁን በአንድ ዓመት ከሚያገኘው በ600 ሺሕ ብር ይበልጣል፡፡ የዘንድሮውን የዱባይ ማራቶን ያሸነፉት ወንዱም ሴቷም የአገራችን ልጆች በነፍስ ወከፍ 200 ሺሕ ዶላር ነው ያገኙት (ጥሩ ሰዓት ካስመዘረቡ ከትጥቅ አምራች ኩባንያ ካገኙት ሽልማት በዓመት ቢያንስ ሁለት ዕጥፍ ያገኛሉ)፡፡ ባለፈው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ካሜሩን የአፍሪካን እግር ኳስ በበላይነት በመራችበት ወቅት በዓመት በእግር ኳስ ተጫዋቾቿ አማካኝነት 270 ሚሊዮን ዩሮ (6.5 ቢሊዮን ብር) ወደ አገሯ ታስገባ ነበር፡፡ ኃይሌ፣ ቀነኒሳ፣ ገብረ እግዚአብሔር፣ ወርቅነሽ፣ ስለሺ፣ ደራርቱ፣ ጌጤ፣ መሠረት፣ ብርሃኔ፣ ጥሩነሽ፣ ዘነበች ወዘተ. ለአገር ያስገቡትን ገንዘብ እንዲሁም ምን ሥራ ላይ እንደሚያውሉት ስናይ በአቅማቸው ለአገር ዕድገት የሚያደርጉት አስተዋጽኦ የሚደነቅ ነው፡፡ ስለሆነም አንድ የአገራችን ተጫዋች ዲሲፕሊን ተላብሶ በትኩረት ቢለማመድ፣ ክለቡ ቢከፍልለትም ባይከፍልለትም በራሱ ወጪ ጂም ሄዶ ጡንቻዎቹ እስኪቆስሉ ድረስ ብረት ቢገፋ፣ ቤቱ ባገኘው አጋጣሚ ፑሻፕ፣ ሲታፕ ቢሠራ፣ ገመድ ቢዘል፣ ዙረት ቢያቆም፣ ከሌሊት ወፍ ኑሮ ቢርቅ፣ ምግቡን ቢቆጣጠር በትንሽ ጊዜ ውስጥ ከፍተኛ ደረጃ እንደሚደርስ አያጠራጥርም፡፡ የመጨረሻውን የአሜሪካን ስፖርት ሙያተኞች የሚናገሩትን ልጥቀስ ‹‹ልምምድ ሥራ ነው፣ ውድድር ጨዋታ ነው›› የስፖርት ሥነ ልቦና ሙያተኞች ለልምምድ ትልቅ አስተዋጽኦ አበርክተዋል፡፡ ልምምድ ከውድድር መክበድ እንዳለበት አሠልጣኞችን አሳምነዋል፣ አስተሳሰባቸውንም ቀይረው በሥራ ላይ እንዲያውሉት አድርገዋል፡፡ ታዲያ መሃል በገባ እንደ ትልቅ የልምምድ ስልት እየተጠቀሙ፣ እየተለማመዱበት ከፍተኛ ውጤት መጠበቅ ከብት ባልዋለበት ኩበት ለቀማ ሆኖ እየታየ ነው፡፡ በልምምድ ጊዜ የሳቀ በውድድር ጊዜ ያለቅሳል፣ በተቃራኒ መንገድ ደግሞ በልምምድ ወቅት ያለቀሰ በውድድር ጊዜ ይስቃል፡፡ ልምምድ ከበድ ካለ ተጫዋቾች አድማ መትተው አሠልጣኙን እንዲባረር ያደርጋሉ እየተባለ በየቦታው ይወራል፡፡ ሆኖም ከባድ ልምምድና ጨፍጫፊ ልምምድ ፈጽሞ የተለዩ ናቸው፡፡ ከባድ ልምምድ ተጫዋቹን ማድከም አለበት እንጂ መጉዳት የለበትም፡፡ በሳምንት ከአንድ ጊዜ በላይ ከባድ ልምምድ መመደብ የለበትም፡፡ ከሳምንቱ ግጥሚያ ቀን ራቅ ማለት አለበት፡፡ ሰውነት ለማገገም የራሱ የሆነ የጊዜ ገደብ አለው፣ ስለሆነም ይህን መርህ ሳይረሳ አሠልጣኙ የሳምንቱን መርሐ ግብር በደምብ ማዘጋጀት አለበት፡፡ ከባድ ልምምድ በተጨማሪ የሠልጣኙን ሥነ ልቦና ስለሚፈትነው ጠንካራ መንፈስ እንዲላበስ ይረዳዋል፡፡

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው elias.abichacra@yaho.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

(ክፍል ሁለት)

በዶ/ር ኤልያስ አቢ ሻክራ

ባለፈው ሳምንት ከኢትዮጵያ እግር ኳስ ተግዳሮቶች መካከል እግር ኳሱ ያለበትን ዝቅተኛ ደረጃ፣ የአሠልጣኞቻችንን ችሎታ  ወስንነትና ለአካል ብቃት ያላቸውን የተሳሳተ ግንዛቤና የተጫዋቾቻችንን ዝቅተኛ የንቃት ደረጃ ዳስሻለሁ፡፡ ቀጣዩ ክፍል እነሆ፡፡

ብሔራዊ ቡድን አሠልጣኝ

የፈረንሣይ አገር ብሔራዊ ፌዴሬሽን አሠልጣኝ ለመቅጠር ሲፈልግ ለአገሩ የፕሮፌሽናል አሠልጣኞች ማኅበር ደብዳቤ ይጽፋል፡፡ ማኅበሩ መሥፈርቶቹን የሚያሟሉ ሙያተኞች ጠርቶ ካወዳደረና ካነጋገረ በኋላ ብቃት ያለውን ግለሰብ ለፌዴሬሽኑ ያቀርባል፡፡ ይኼን ካደረገ በኋላ ጠቅላላ የአገሪቱ አሠልጣኞች በሙሉ የብሔራዊ ቡድኑን አሠልጣኝ ይደግፉታል፡፡ የፈለገው ውጤት ቢመጣ የሙያተኞቹ ድጋፍ አይለየውም፡፡ የማኅበሩና የፌዴሬሽኑ ሙሉ ድጋፍ ስላለው ሚዲያ ሹመቱን አክብረው በሆነው ባልሆነው አሠልጣኙን አይተቹትም፡፡ መብቱን ከጣሱ በሕግ ሊጠየቁ ይችላሉ፡፡ ስድብ የሚባል ነገር በፍፁም አይታሰብም፡፡ ያለው የሌለው የኳስ አሠልጣኝ ነግ በኔ ብሎ በመፍራት የተሰየመውን አሠልጣኝ ይደግፈዋል፣ የማይነቅፈው በተራው ነገ እሱ በቦታው ቢሾም በሰላም ለመሥራ ስለሚፈልግ ነው፡፡ አሠልጣኞች እርስ በርስ መወቃቀስ፣ መጠላለፍ፣ መበላላት፣ አደባባይ ወጥቶ በሚዲያ መሳደብ የማይታሰብ ነገር ነው፡፡ በሙያ ሥነ ምግባር ስለታነፁ አንዳቸውም አሠልጣኙን የሚነካ ትችት፣ ሞራሉን የሚሸረሽር ንግግር ከአፋቸው አይወጣም፡፡ ለማስታወስ ያህል የአገራችን አሠልጣኞች ከዛሬ አምስትና ስድስት ዓመት በፊት ከግጥሚያ በኋላ እንኳን በእጅ አይጨባበጡም ነበር፡፡ ያቋቋሙት ማኅበር ተመሥርቶ እንደፈረሰና እንደገና እንደተቋቋመ የሚረሳ አይደለም፡፡ መጠላለፍና መሰዳደብ የለተመደበት የሙያተኞች ስብስብ ነው፡፡ አንዱ ከአንዱ የሚያንስበት፣ የማይበልጥበት (በዚህ አሥር ዓመት ውስጥ ከውበቱ አባተ በስተቀር ማን ዋንጫ አነሳ?) የሙያተኞች ስብስብ ነው፡፡ የሚገርመው የአገራችን አሠልጣኞች ገበያ በጣም ጠባብና ውስን መሆኑ ነው፡፡ ብሔራዊ ፌዴሬሽኑ የምርጫ ችግር ቢገጥመው ምንም አያስደንቅም፡፡ በሌላ በኩል ምርጫውን የሚረብሽ አወዛጋቢ ክስተትም ያጋጥማል፡፡ ሌላ አገር አንድ አሠልጣኝ የያዘውን ቡድን አውርዶ በዓመቱ አንድ ትልቅ ቡድን፣ በተለይ ብሔራዊ ቡድን እንዲያሠለጥን አይሰጠውም፡፡ እዚህ የያዘውን ቡድን ታችኛው ዲቪዥን አውርዶ የብሔራዊ ቡድን እንዲያሠለጥን ይጠራል፡፡ አሠልጣኝ ሰውነት ቢሻው ብሔራዊ ቡድንን አሠልጥኖ በአንፃሩ ተሳክቶለታል ማለት ይቻላል፡፡ በተቃራኒው ደግሞ አሠልጣኝ አብረሃም ተክለ ሃይማኖት ሁለቱ የሴቶቹን ብሔራዊ ቡድን አሠልጥኖ ከሽፏል፡፡ አሠልጣኝ አሥራት ኃይሌ በክለብ ደረጃ ካሉት የአገር አሠልጣኞች በሙሉ የተሻለ ውጤት ያለምንም ተፎካካሪ ያስመዘገበ እሱ ብቻ ነው፡፡ ነገር ግን የሚያሠለጥነውን ክለብ በአኅጉሩ ውድድር ምንም ውጤት ሳያስመዘግብ ቀርቷል፡፡ ብሔራዊ ቡድኑን ይዞ ከሴካፋ ዋንጫ በስተቀር ምንም አመርቂ ውጤት አላገኘም፡፡

መጨረሻ በተካፈልነው የአፍሪካ ዋንጫና በሁለቱም ቻኖች ካፍ እግር ኳሳችንን ሲገመግመው በቴክኒክ፣ በታክቲክ እንዲሁም በአካል ብቃት የመጨረሻ ደረጃ እንደያዝን ያመለክተናል፡፡ ሦስቱም ጊዜ በአገር በቀል አሠልጣኞች ነው ብሔራዊ ቡድኑ የሠለጠነው፡፡ ቀጥታ የውጤቱ ተጠያቂ ባይሆኑም የተወሰነ ድርሻ መውሰዳቸው የማይቀር ነው፡፡ ይኼ እውነት ለምንድነው ለሕዝቡ የሚደበቀው? እውነት ምንጊዜም መራራ ኪኒን ናት፡፡ ሆኖም ተቀብሎ ለዋጣት ከጊዜ በኋላ ወደ ማገገምና ወደ መዳን ጎዳና ያለምንም ጥርጣሬ መገስገስ ይጀምራል፡፡ እግር ኳሳችን የወደቀ ነው፣ ክለቦቻችንም ሆኑ የተለያዩ ብሔራዊ ቡድኖቻችን ውጤት አልባ ከሆኑ ሰንበት ብለዋል፡፡ በሆነው ባልሆነው መሳደብ ምንም ትርፍ አያመጣም፡፡ ይልቁኑም ልክ የዛሬ 20 ዓመት ገደማ በአቶ መላኩ ጴጥሮስ ተነሳሽነት አንድ ዓውደ ጥናት ትምህርት ሚኒስቴር ተከፍቶ ያለውን ችግር ዝርግፍ አድርጎ፣ ዘላቂ እንኳን ባይሆንም ጊዜያዊ መፍትሔ ተገኝቶ ነበር፡፡ አሁንም ቢሆን እንደዚህ ዓይነቱ ብሔራዊ ውይይት ቢደረግና ለተጋረጡት ችግሮች መፍትሔ ቢቀርብ እግር ኳሳችን ከገባበት ማጥ ውስጥ ለማውጣት ትልቅ ተስፋ አለው፡፡

ብሔራዊ ቡድን ሲመረጥና ለውድድር በሚዘጋጅበት ጊዜ ፌዴሬሽኑ አሠልጣኙን የሚረዳ ግብረ ኃይል ማቋቋም አለበት፡፡ ለ29ኛው አፍሪካ ዋንጫ በከፊል ተሞክሮ ነበር፡፡ ሆኖም አሠልጣኝ ሰውነት ቢሻው የአካል ብቃት አዘጋጅ አያስፈልገኝም፣ ከፊፋ ድረ ገጽ ያገኘሁት የአካል ብቃት መርሐ ግብር ‘ዳውንሎድ’ አድርጌ እኔ ራሴ አሠራቸዋለሁ ብሎ ሌላ ሰው እንዳይገባ ከለከለ፡፡ ፊፋ በድረ ገጹ የሚያስቀምጠው የአካል ብቃት ልምምድ መርሐ ግብር ዕውቀቱ ለሌላቸው ለጀማሪ አሠልጣኞች እንደ መነሻ እንዲጠቀሙበት አማካይ የሥልጠና መርሐ ግብር የልምምድ ዘዴ እንጂ ቀኖና አድርጎ አላስቀመጠውም፡፡ ደግሞም ፊፋ የኡመድን፣ የሽመልስን፣ የአዳነን፣ የጌታነህን፣ ወዘተ. የአካል ብቃት ደረጃ መረጃ አለው እንዴ? ደቡብ አፍሪካ ከተሳተፉት ቡድኖች የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ብቻ ነው የአካል ብቃት አሠልጣኝ ይዞ ያልሄደው፡፡ ትንሽዋ ኒጀርእንኳን ሁለት የአካል ብቃት አዘጋጆች ይዛ ነው የሄደችው፡፡ የደቡብ አፍሪካ ቻን መሳተፉን ሲያረጋግጥ አሠልጣኝ ሰውነት ቢሻው በልበ ሙሉነት ቢያንስ ግማሽ ፍፃሜ እንደሚደርስ አልያም አሸንፎ ዋንጫ ይዞ እንደሚመለስ ተናግሮ ነበር፡፡ መለስ ብዬ ሳየው የአሠልጣኙ ከመጠን በላይ በራሱ የተማመነው ከምን ተነስቶ ነው ብዬ መጠየቄ አልቀረም፡፡ እርግጥ ያለምንም ጥርጣሬ አሠልጣኙ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ዓለም ዋንጫ በር አፍ ማድረሱ ማንም የአገሩ አሠልጣኞች ያላደረጉትን አድርጓል፣ ተሳክቶለታል፡፡  በዚህ የሞቅታ ስሜት ተነሳስቶ ይመስላል የማስተዋል ችሎታው የተረበሸው፡፡ አሥር ምርጥ የአፍሪካ ቡድን እንዲገባ የረዱት እነ ሳላህዲን፣ ሽመልስ፣ አዲስ፣ ኡመድና ጌታነህ እንደማይገቡ የዘነጋው ይመስላል፡፡ እነዚህ ተጫዋቾች የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ዋና ጫና ፈጣሪ ነበሩ፡፡ ከቡድኑ ሲቀነሱ ቡድናችን ተራ ቡድን ደረጃ እንደሚወርድ የረሳው ይመስላል፡፡ ለኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን የካን ቴክኒክ ግምገማ ቢመለከት እንዴት በረዳው ነበር፡፡ በሌላ በኩል ተጫዋቾቹ ከዓለም ዋንጫ በር አፉ ላይ ደርሰው መቅረታቸው ምን ያህል የሞራል ውድቀት እንደደረሰባቸው ግምት ውስጥ ያስገባው አይመስልም፡፡ በዚህን ጊዜ ነበር እውነተኛ የስፖርት ሥነ ልቦና አዋቂ ጋር ተባብሮ መሥራት የነበረበት፡፡ ለአንድ እግር ኳስ ተጫዋች የመጨረሻ ግቡ ዓለም ዋንጫ መሳተፍ ነው፣ ቀጥሎም የአኅጉሩ ዋንጫ ለእኛ የአፍሪካ ዋንጫ መካፈል፣ ከዚያም የቻን ውድድር መወዳደር፣ በመጨረሻ የቀጣናው ውድድር፣ ማለትም ለእኛ ሴካፋ መሳተፍ ናቸው፡፡ የተለያዩትን ውድድሮች ማዕረግ ለማስረዳት አንድ ምሳሌ ልውሰድ፡፡ የዓለም ዋንጫ ምርጥ በየዓይነቱ ምግብ ቁርጥ መጨመር ያለበት ነው፡፡

የአፍሪካ ዋንጫ በየዓይነቱ ቀርቦ ቁርጡ ተቀንሷል፡፡ በመቀጠል ቻን ሁሉ ተነስቶ የክክ ወጥ ብቻ ይቀርባል፣ በመጨረሻም ሴካፋ እንጎቻ ብቻ ለበላተኛው ይሰጣል፡፡ ታዲያ ትልቅ ድግስ እንደሚበላ ተስፋ ለተሰጠው ተጫዋች በተራ ክክ ወጥ ለማነሳሳት ይሞክራል እንዴ? አንዳንዶቹ ተጫዋቾች በዕድሜያቸው መግፋት የተነሳ ከዚህ በኋላ ዓለም ዋንጫ እንደማይሳተፉ ያውቃሉ፣ ይኼም ይህ ነው የማይባል የቁጭት መንፈስ ይያዛሉ፣ ተስፋም ይቆርጣሉ፡፡ እዚህ ላይ ነበር አሠልጣኙ አዲስ ደም አምጥቶ ጥሩ ተሞክሮ ካላቸው ነባር ተጫዋቾች ጋር ቀላቅሎ ወደ ደቡብ አፍሪካ ማቅናት የነበረበት፡፡ ያመጣውም ውጤት በግልጽ እንደተሳሳተ ያሳያል፡፡

የብሔራዊ ቡድን አሠልጣኝ ቴክኒክ ኮሚቴ ከሚያቀርብለት ተጫዋቾች መካከል የራሱን የምርጫ ዘዴ ተጠቅሞ ቡድኑን ይመሠርታል፡፡ በራሱ ሥልጣን ከስብስቡ ውጪ ጥሩና ብቁ ናቸው የሚላቸውን ሌላ ተጫዋቾች መምረጥ መብት አለው፡፡ ምርጫውን በደንብ እንዲያካሂድ የአካል ብቃት ግምገማ ማድረግ ይችላል፡፡ የግጥሚያ ዕለት ለጨዋታው ያስፈልጋሉ ብሎ የገመታቸውን ተጫዋቾች ማሰለፍ ሙሉ መብቱ የተጠበቀ ነው፡፡ የጨዋታ ሥልት መምረጥና መጠቀም ሙሉ መብቱ ነው፡፡ እሱ በወሰነው ሰዓት የፈለገውን ተጫዋች ወይም ተጫዋቾች ቀይሮ ተጠባባቂ ማስገባት ሙሉ ሥልጣን አለው፡፡ ስለዚህ ለሚመጣው ውጤት ሙሉ ተጠያቁ እሱ ብቻ ነው፡፡ ይህ በእንዲህ እንዳለ ብቃታቸው ዝቅተኛ የሆኑ ተጫዋቾች ሲቀርቡለት ካሉት ትንሽ የተሻሉትን ተጫዋቾች ይመርጣል፡፡ በተለይ የተሰጠው ጊዜ አጭር ከሆነ ለቡድኑ ድክመት በምንም ዓይነት ተጠያቂ ሊሆን አይችልም፡፡ ሰውነት ቢሻው፣ ማሪያኖ ባሬቶ፣ ዮሐንስ ሣህሌ ከቀረቡላቸው ተጫዋቾች ነው ቡድኑኑ የገነቡት፡፡ አስማት ወይም ተዓምር ሊፈጥሩ አልተቀጠሩም፡፡ ክለባቸው እያሉ ዝቅተኛ የአካል ብቃት ይዘው ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን የሚመረጡ ተጫዋቾች በአንዴ አይለወጡም፡፡ ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን የሚገቡት ድክመታቸውን ይዘው ነው፡፡ የሚሰበሰቡት ጊዜ አጭር ከሆነ አሠልጣኙ ምንም ማድረግ አይችልም፡፡ መወቀስ ያለበት ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን አሠልጣኝ ሳይሆን ግዴታቸውን በደንብ ሳይወጡት አበላሽተው የላኩት የክለብ አሠልጣኞች ናቸው፡፡ የክለብ አሠልጣኞች የሚጠበቅባቸውን የቤት ሥራ በአግባቡ መወጣት አለባቸው፡፡ በክለባቸው ጠንካራ ተጫዋቾች ከሆኑ ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን አሠልጣኝ ትልቅ ሸክም ከትከሻው ያነሳለታል፡፡

አሠልጣኝ የሚቀጠረው በጠባዩ ሳይሆን በችሎታው ነው፡፡ ስለአሠልጣኝ ሲወራ ሁሌ ስለዶ/ር ወልደ መስቀል ኮስትሬ አንድ አትሌት ያለው ትዝ ይለኛል፡፡ ‹‹የዶ/ርን ስድብና ጩኸት ከቻልክ የዓለም ሻምፒዮን ትሆናለህ፤›› ብሎ ተናገረ፡፡ ዶ/ር ይሳደብ እንጂ ሙያውን እንደሱ የሚያከብር አሠልጣኝ እዚህ አገር እስካሁን አላየሁም፡፡ ሙያውን ማክበር ደግሞ በሚያሠለጥናቸው አትሌቶች ወዲያውኑ ይንፀባረቃል፡፡ ማንም አርፍዶ አይመጣም፣ ማንም አይለግምም፣ ሁሉም ከልቡ ይሠራል፡፡ ከሆስፒታል ወጥቶ ሜዳ ሆኖ ሲያሠለጥን አትሌቶቹ ሲሟሟቁ እሱ ፑሽአፕ ይሠራ ነበር፡፡ ጉዳት ሳይደርስበት የሚሠራው ልምምድ የሚገርም ነበር፡፡ ቦርጭ የሚባል ነገር ምንም አይታይበትም ነበር፡፡ በምሳሌ ማስተማር ማለት ይኼ ነው፡፡ ስንቱ የእግር ኳስ አሠልጣኝ ተጫዋቾቹ ሜዳ ላይ እየተለማመዱ ጆሮው ላይ ሞባይሉን ለጥፎ ሲያወራ ይታያል፡፡ ብሔራዊ ቡድን እንዲያሠለጥኑ እየተሰጣቸው ለረዳታቸው ሥራውን ይሰጡና በሞባይል ሲያወሩ ይታያሉ፡፡ ዶ/ር ወልደ መስቀል በሰዓቱ ሜዳ ላይ ይገኝ ነበር፣ እያንዳንዱን አትሌት ያርማል፣ ሙሉ ትኩረቱን ሜዳ ላይ ያውለዋል፡፡ ስለሰውዬው ውጤት ታዲያ እንናገር እንዴ? እስቲ የትኛው የአገራችን አሠልጣኝ ነው አንድ ኢትዮጵያዊ ተጫዋች ወደ አውሮፓ እንዲሄድ ያደረሰው? እነ ኤቶ፣ ድሮግባ፣ ካኑ፣ አብዲ ፔሌ፣ ኬይታ፣ ዌያ፣ ቱሬ ወዘተ. በአገር በቀል አሠልጣኞች ነው የተፈጠሩት፡፡ ዕድሜ ለሱፐር ሰፖርት በአሁኑ ወቅት እንኳን የመጨረሻው ዙር ውድድር ይቅርና የአፍሪካ ዋንጫ ማጣሪያ ብዙ ተመልካች አለው፡፡ ታዲያ የአገራችን እግር ኳስ እስከዚህ ምርጥ ቢሆን፣ ተጫዋቾቻችን ድንቅ ቢሆኑ ለምን አንዳቸውም የአገራችን ተጫዋቾች የተጫዋች ደላላ ዓይን መሳብ አቃታቸው? ትልቅ ድንቅ ችሎታ ያለው ተጫዋች ቢገኝ ሽሚያው አይጣል ነበር፡፡ እስካሁን ወደ አውሮፓ የተሸጋገረ የአገር ተጫዋች አልተገኘም፡፡ በዚህ ውጤት ብቻ የአገራችን አሠልጣኞች ማንነታቸውን ባይረሱ ጥሩ ነበር፡፡

 ስለውጭ አሠልጣኞች

ጋርዚያቶና ኦኑራ አንዳንድ ምርጥ ተጫዋቾች እንዳሉ አነጋግረውኛል፡፡ ጋርዚያቶ ዮርዳኖስ ዓባይና አሸናፊ ግርማ በግላቸው ሊያሠራቸው አቅዶ ነበር፡፡ የአካል ብቃታቸውን ደረጃ ከፍ ቢያደርጉት አውሮፓ ሄደው ለመጫወት ተስፋ እንዳላቸው ነግሮኝ ነበር፡፡ ኦኑራ አገር ለቆ ሊሄድ መሰነባበቻ ግብዣ ላይ ለብቻዬ አነጋግሮኝ፣ ‹‹እባክህ ኡመድ ኡኩሪ፣ ሽመልስ በቀለና በተለይ ተስፋዬ አለባቸው የአካል ብቃታቸውን ከፍ ብታደርግልኝ እንግሊዝ ላስመጣቸው እችላለሁ›› ብሎ ጠየቀኝ፡፡ የውጭ አሠልጣኞች እዚህ ሲመጡ ሁለት ችግር ይዘው ይገባሉ፡፡ አንደኛ ገና የውላቸው ፊርማ ቀለም ሳይደርቅ ከሌላ የውጭ ክለብ ጋር ድርድር ይጀምራሉ (ሚቾ፣ ኖይ፣ ስቶይኮቭ)፡፡ በሌላ በኩል ለአንድ ጭንቅላት ሁለት የሥልጣን ባርኔጣ አድርገው ይመጣሉ፡፡ አንድ ሰው አሠልጣኝና የተጫዋች ደላላ መሆን አይችልም (ሚቾ፣ ሴንፊት፣ ባሬቶ)፡፡ በተለይ ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ሲያሠለጥኑ ሲመጡ አንዳንድ ተጫዋቾችን ተስፋ በመስጠት ሥነ ልቦናቸውን ይረብሻሉ፡፡ ክለቡ ሲጫወት ምንም የአሠልጣኙን ልዩ ትኩረት ያልሳበ ድንገት አውሮፓ ክለብ ላገኝልህ እችላለሁ ሲለው አዕምሮው ለምን አይረበሽም? ክለቡ ሲመለስ የባህሪ ለውጥ ማሳየት ይጀምራል፡፡ እዚህ ላይ ፌዴሬሽኑም ሆነ ክለቦች አንድ የውጭ አሠልጣኝ በሚቀጥሩበት ጊዜ ይኼን ጉዳይ በትክክል መነጋገርና ማጣራት አለባቸው፡፡ ባሬቶ ሁለት የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ተጨዋቾች ፖርቱጋል ሊወስዳቸው አስቦ ነበር፡፡ ለሙከራ ሄደው ሳይሳካላቸው ቀረ፡፡ ሳስበው ይኼ አሠልጣኝ የእነዚህን ተጨዋቾች እውነተኛ የብቃት ደረጃ ያውቅ ነበር ወይ? ብዬ ጥያቄ እጠይቃለሁ፡፡ ብሔራዊ ቡድን ሲጠሩ በእውነት ብቃታቸውን ለክቶ ያውቅ ነበር ወይ? እንዳጋጣሚ ሁለቱንም ለክቼ ነበር የአካል ብቃታቸው በምንም አኳኋን አውሮፓ ሄደው ለመጫወት አያስችላቸውም ነበር፡፡ በነገራችን ላይ እንደመጣ ሂድና አነጋግረው ተብዬ የአካል ብቃት የሚያሠራ ሰው አለህ ወይ? ብዬ ስጠይቀው ምክትል አሠልጣኞቼ ያሠራሉ ብሎ እንደማይፈልገኝ ነገረኝ፡፡ ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን አካል ብቃቱ እዛው ምድር ቤቱ እንደተኛ ቀረ፡፡ የውጭ አሠልጣኞች አካል ብቃትን በተለከተ አብዛኞቹ ግነዛቤ እንጂ ዕውቀቱ የላቸውም፡፡ ምክንያቱም አገራቸው ጂም በየቦታው ከመኖሩም በላይ ከፍተኛ የጥንካሬ ሥልጠና ሙያተኞች ስላሉ የጥንካሬውን ልምምድ ለነሱ ይተውታል፡፡ ሆዜ ሞሪንዮ ብናስመጣው የአካል ብቃት ራሱ እንደማያሠራ አትጠራጠሩ፡፡ ነገር ግን ስለ ጥቅሙ ከፍተኛ ግንዛቤ ስላለው ሙያተኛ መድቡልኝ አለበለዚያ አገሬ እመለሳለሁ ብሎ እንደሚያስጠነቅቀን አትጠራጠሩ፡፡ ስለዚህ እዚህ በሚመጡት የፈረንጅ አሠልጣኞች በአካል ብቃት ዕውቀታቸው ማነስ ምንም መደነቅ አያስፈልግም፡፡ እርግጥ በአንድ በኩል አልፈርድባቸውም፡፡ ምክንያቱም አገራቸው በሌላ ሙያተኛ ሥራ ጣልቃ መግባት አይችሉምና፡፡ ሆኖም የአገራችንን ተጨዋቾች ችግር እያዩት በግላቸው ጥረት አለማድረጋቸው በጣም ይገርመኛል፡፡ በተለይ በኢንተርኔት ዘመን ቅዱስ ጊዮርጊስ ካስመጣቸው አሠልጣኞች ማርት ኖይ ብቻ ነው ስለተጨዋቾቹ የስብ መጠን አንዲለካ የጠየቀው፡፡ ሌላው መሸሽግ የሌለበት ችግር ደግሞ በመጠኑም ቢሆን ዘረኞች ናቸው፡፡ ከአውሮፓ ወደ አፍሪካ ሲመጡ እነሱ ሊቅ የአገሬው ሰው መኃይም አድርገው ነው የሚመለከቱት፡፡ እነሱ አንድ ጥቁር ሰው ፊት ቀርበው አለማወቃቸውን ከማመን ምድር ብትውጣቸው ይመርጣሉ፡፡ ሰው አይምጣብኝ የሚሉትም ለዚህ ነው፡፡ ድክመታቸውንና አለማወቃቸው እንዳይነቃ ልክ እንደኛዎቹ አሠልጣኞች ብቻዬን ልሥራ ወይም ከውጭ ሌላ ሰው ይምጣልኝ የሚሉ ጮሌዎች ናቸው፡፡ የሚያሠለጥኑት የአገራችን ተጨዋቾች ችግር እንዳለ መቀጠሉ ውጤታቸውን ስለሚመሰክር ሀተታ መጨመር አያስፈልግም፡፡ የጡንቻና የነርቭ ፊዝሎጂ ዕውቀትና አጠቃቀሙ ጉሊት ገበያ የሚገኝ ተራ ሸቀጥ እንደ ስኳር ድንች ወይም ሽንኩርት አይደለም፡፡ ነጭ ቆዳ ሰውነቱ ላይ ስለለበሰ መንፈስ ቅዱስ ለሱ የተለየ አስተያየት አድርጎ የኤክሰርሳይስ ፊይዝዮሎጂ ዕውቀት አልረጨበትም፡፡ እንደማንም ሱሪውን ፈትጎ ተምሮ ነው ዕውቀቱን መያዝ የሚችለው፡፡

ሌላ ችግራቸው ለሙያቸው እውነተኛ ፍቅር የላቸውም፡፡ ስንትና ስንት የውጭ አሠልጣኞች መጥተው አንድም ተጨዋች አበረታተው፣ ገፋፍተው፣ ረድተው፣ ጥሩ ደረጃ አድርሰው ወደ ከፍተኛ ሊግ (አውሮፓ) ሳያስገቡ ተመለሱ፡፡ አብዛኛው አልትሩኢዝም(Altruism) የሚባል ፀባይ/አቋም ያልተላበሱ፣ ለሆዳቸው ብቻ የሚያስቡ ናቸው፡፡ አልትሩኢዝም ለማስረዳት ንብ ጥሩ ምሳሌ ናት፡፡ በየቀኑ ከጠዋት እስከ ማታ ያሉትን አበባዎች ፍለጋ፣ ወለላ ቀስማ፣ ቀፎ ተመልሳ ንግሥቲቷን መመገብ፣ ግልገልንቦቹን መቀለብ፣ የውጭ ጠላት ሲመጣ ተከላክላ፣ ሲያስፈልግም ሕይወቷን አሳልፋ ትሰጣለች፡፡  ስትናደድ ከመርፌዋ ጋር የሆድ ዕቃዋ ስለሚወጣ ትሰዋለች፡፡ ባጭሩ አልትሩኢስት (Alturist) የራሱን ጥቅም ወደ ጎን ትቶ ለሌላ የሚያስብና የሚጨነቅ ሰው ነው (ቅድስት ማዘር ቴሬዛ)፡፡ ሦስት ዓመት ሙሉ አሥራት መገርሳን የመሰለ ጥሩ ቴክኒክ ያለውን ተጨዋቾች ሲያሠለጥን ስቶይኮቭ ምነው ምክር ነፈገው? ሚቾ ሙሉጌታ ምህረትን፣ ያሬድ ዝናቡን፣ ደጉን፣ ወዘተ ለምን ደረጃቸው ከፍ እንዲል አልመከራቸውም? አልገፋፋቸውም? አልሞከረም? እነ ዳንዬሉና ዶሴናአዳነን፣ አሉላንና፣ ኡመድን ወዘተ … ለምን አልመከሯቸውም?  አልረዷቸውም?  ቢያንስ የእነዚህን ተጨዋቾች ህሊና ቀስቅሰው የፈለገው ጥቅሙን ተረድቶ፣ ለፍቶ ደረጃውን ቢያሻሽል በእውነት ግዳጃቸውን በአግባቡ በተወጡት ነበር፡፡ ከፍተኛ ዓላማቸው ባጭር ጊዜ ከብረው መሄድ ብቻ ነው፡፡

የአገራችን ሰው በወንዞች ንጉሥ ቁጭት ተነስቶ ‹‹ዓባይ ማደሪያ የለውም ግንድ ይዞ ይዞራል›› ብሎ ሲተርት ነበር፡፡ አፍሪካ መጥተው የሚያሠለጥኑት የውጭ አገር አሠልጣኞች ረግተው የሚኖሩበት አገር የላቸው ከአገር አገር ይዘዋወራሉ፡፡ ሃይማኖታቸው አንድ ብቻ ነው፡፡ ‹‹ዶላር›› ዛምቢያን ያሠለጠነው ሔርቬ ረናር ዛምቢያ ጀመረ፣ ከዚያ ወደ አይቮሪኮስት አቀና፣ አሁን በመጨረሻ ደግሞ ሞሮኮ ገባ፡፡ ክሎድ ለሯ ካሜሩን፣ ሴኔጋል፣ ኮንጎ ዲአርሲ ቀጥሎ ሱዳን፣ ከዚያም አልጄሪያ እንደገና ሱዳን ተመለሰ፡፡ ቶም ሴንፊት ከኢትዮጵያ የመን፣ ከየመን ቶጎ ሄዷል፡፡ ከዚያም ወደ ዚምባቡዌና ናሚቢያ ተዘዋውሯል፡፡ ሚቾ ኢትዮጵያ፣ ደቡብ አፍሪካ፣ ከዚያ እንደገና አዲስ አበባ፣ ቀጥሎም ሩዋንዳ፣ ከዚያ ሱዳን በመጨረሻም ኡጋንዳ ሄዷል፡፡ ዋንጫ የወሰዱት ሔርቬ ረናር፣ ክሎድ ልሯና ጋርዚቶ ብቻ ናቸው፡፡

ጥሩ አሠልጣኝ በውድ ዋጋ መቅጠር ግዴታ አለ ወይ? በቀላል ክፍያ ልምጣ የሚል የውጭ አሠልጣኝ አጭበርባሪ ነው፣ ሆኖም በውድ ዋጋ ሁሌ ጥሩ አሠልጣኝ አይገኝም፡፡ ጋርዚቶ በ8,000 ዶላር ነበር እዚህ ያሠለጠነው፣ ማንም የማይክደው ለውጥ አምጥቶ ነበር፡፡ በተመሳሳይ ወቅት የኤሜ ዣኬ ረዳት የነበረው ሮዤ ለሜር ዩሮ 2000 ፈረንሣይን አሠልጥኖ ለዋንጫ ያበቃበት የቱኒዚያ ብሔራዊ ቡድን ያሠለጠነው በ25 ሺሕ ዶላር ወርኃዊ ክፍያ ነበር፡፡ ቱኒዚያ ዋንጫ እንድታገኝ አላበቃትም፡፡ ጋርዚቶ አል ሜሪክን ያለፈው ዓመት ሲያሠለጥን 40 ሺሕ ዶላር ይከፈለው ነበር፡፡ (የአፍሪካ ቻምፒየንስ ሊግ ግማሽ ፍፃሜ ደርሶ ማዜምባ ተሸነፈ)፣ ደግሞ የወጣት ቡድኑን ለማሠልጠን 20 ሺሕ ዶላር ይቀበል ነበር፡፡ እርግጥ ውጤታማ አሠልጣኝ በቀላል ክፍያ አይመጣም፡፡ ሆኖም ጊዜ ወስዶ፣ አፈላልጎ፣ ሙያውን የሚወድና የሚያከብር፣ ዝና የጠማው፣ የሚያሠለጥነውን ቡድን ከፍተኛ ደረጃ ማድረስ የቻለውን ያህል የሚጥር፣ ብዙ ለፍቶ መስዋትነትም ከፍሎ ለውጥ ማምጣት የሚችል ከአሥር እስከ 15ሺሕ ዶላር ተከፍሎት ከመቶ አንድ ሰው ማግኘት ይቻላል (እንደ ጀማሪው ጋርዚቶ) ይህን ሰው ደግሞ ቶሎ ውጤት እንዲያመጣ ማስጨነቅ አያስፈልግም፡፡ አሠልጣኙን መቅጠር ለረዥም ጊዜ ለውጥ ነው፣ ማለትም ቢያንስ ለአምስትና ለስድስት ዓመት ሲሆን እሱ በመረጣቸው ወጣቶች (U17-U19) ቢሆን የተሻለ ይሆን ነበር፡፡ ፈረንጆች ለጊዜ ጊዜ ስጡት ይላሉ፡፡ የአገራችን አባባል ደግሞ ዛሬ አርግዙ ዛሬ ውለዱ አይባልም ብሎ ነገሩን ደምድሞታል፡፡

 ብሔራዊ ቴክኒክ ኮሚቴ

ካፍ ፊፋ ባወጣው መስፈርት ስለሚመራ ወደ ካፍ ላይሰንሲንግ መግባት በጣም የሚደገፍ አካሄድ ነው፡፡ ሆኖም ይኼ ሒደት ለእግር ኳሳችን ለውጥ እንዳላመጣ መካድ አያስፈልግም፡፡ ነገሩ ቀደም ብሎ ስለገባውና የአገራችን አሠልጣኞች ችሎታ ውስንነት ተገንዝቦ ቅዱስ ጊዮርጊስ የውጭ አሠልጣኝ ማስመጣት ጀመረ፡፡ የውጭ ተጫዋች ማስመጣትም እሱ ቀደሰ፡፡ የአገራችን እግር ኳስ ችግር የጨዋታ ሥልት እንዳልሆነ በግልጽ ይታያል፡፡ ሆኖም ምንም ለውጥ አላመጡም፡፡ የቀድሞው የቴክኒክ ኮሚቴ ይኼን ችግር ሳያይ በዚያው ቀጥሎ ምንም ለውጥ ሳያመጣ ቆየ፡፡ አዲሱ ቴክኒክ ኮሚቴ ያለፈው ዓመት ለመጀመርያ ጊዜ አንድ ሙያተኛ ስለአካል ብቃት ኮርስ እንዲሰጡ ጋበዘ፡፡ ያው እንደተለመደው ሜዳ ላይ በኳሱ ዙርያ ያተኮረ ሥልጠና ነበር፡፡ እንድታዛብ ተጋብዤ መጨረሻው ዕለት አስተያየት እንድሰጥ ተጠየቀ፡፡ ኮርሱ ያለምንም ጥርጥር ጠቃሚ ቢሆንም፣ ጎዶሎ ነው አልኩኝ፡፡ አንድ ነገር ስለጂም አጠቃቀም ሳይተነፍስ፣ ስለአካል ብቃት ግምገማና ትንታኔ፣ ስለ ወርኃዊና ዓመታዊ ዕቅድ አወጣጥ እንዲሁም የውጤቶች አጠቃቀም ሳያወራ ኮርሱ ተገባደደ፡፡ ባሁኑ ወቅት በየሆቴል ቤቱ አዳዲስ ጂሞች እየተከፈቱ ሳለ፣ ልክ እንደ አንደ ደህና መናጢ አገር ተቆጥረን ያልተሟላ ኮርስ ተሰጠን፡፡ ለወደፊት አንድ ከፍተኛ የውጭ ባለሙያ ከመምጣቱ በፊት ስለአገሪቱ እግር ኳስ ወቅታዊ ሁኔታ ማብራሪያ ቢሰጠው አይከፋም፡፡ ከዚያ ኮርሱን አስተካክሎ አሠልጣኞቹ እንዲጠቀሙበት ማድረግ ይቻላል፡፡ አሁንም ቢሆን ችግሩ የቴክኒክ ወይም የታክቲክ አይደለም፡፡ የአካል ብቃት እንጂ፡፡ ዎኪንግ ፍትቦል (የሚራመድ፣ የሚያዘግም) ቢባል ይሻላል፡፡ እግር ኳስ እያሉ ጋዜጠኞች ሲያሾፉ ውሸት አይደለም ማለት አንድ ዝሆን ከአንድ ሸምበቆ በሰተኋላ ቆሞ ለመደበቅ እንደ መሞከር ነው፡፡

በሌላ በኩል አብዛኞቹ አሠልጣኞች የቋንቋ ችግር እንዳለባቸው ኮሚቴው እያወቀ ዝም ብሎ መቀመጥ አይችልም፡፡ ለምንድነው የራሱ ድረ ገጽ ከፍቶ አስፈላጊ መረጃዎች የማያቀርበው? አስፈላጊ ጽሑፎች በአማርኛ ተተርጉመው ቢቀመጡ ብዙ ጥቅም ሊሰጡ ይችላሉ፡፡ በሰበቡም ለሚመጡት ተሳታፊዎች ኢንተርኔት አጠቃቀም ማስተማር፡፡ ለሥልጠና ድጋፍ የሚሰጡ ጠቃሚ ፊልሞች ተመርጠው ቢካተቱ መሻሻል ለሚፈልጉ አሠልጣኞች ከፍተኛ አሰተዋፅኦ ሊያበረክት እንደሚችል አያጠራጥርም፡፡ ፈረንሣዮች አንድ ጥሩ አባል አላቸው እሱም፣ ‹‹ነገሮች ስለሚካበዱ አይደለም የማንደፍረው ስለማንደፍር ነው እንጂ የሚካበዱት፡፡››

ፌዴሬሽኑ አሠራሩን ያስተካክል

ዘንድሮ የኢትዮጵያ አየር መንገድ የተመሠረተበት 70ኛ ዓመት በዓሉን እያከበረ ነው፡፡ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን የዛሬ ሁለት ዓመት ደግሞ 75ኛ ዓመት በዓሉን ለማክበር እየተዘጋጀ ነው፡፡ ሁሉቱም በአገር በቀል ዜጎች ነው የሚተዳደሩት፡፡ ታዲያ የሁለቱንም ዕድገትና አሠራር ለማነፃፀር ማን ደፍሮ ይሞክራል? ደግሞም የአሠልጣኞቻችን በሽታ ፌዴሬሽኑ ሠራተኞች ላይ ተጋባ እንዴ? አሠልጣኞቻችን ጎናቸው ምርጥ የአትሌቲክስ አሠልጣኞች እያሉ አለማወቅን እንደ ውርደትና ሽንፈት እየቆጠሩ፣ ስለጽናት ልምምድ ብለው በተሳሳተና በአሳፋሪ መንገድ እግር ኳሳችንን መሳቂያ ሲያደርጉት ታዲያ፣ የፌዴሬሽናችን አመራሮች ምነው ከአየር መንገዳችን የአስተዳደርና ማኔጅመንት ልምድ አይወስዱም? አየር መንገዳችን የአገር ክብር ከመሆን አልፎ የአኅጉራችን አምባሳደር ለመሆን በቅቷል፡፡ መማር ያስከብራል፡፡

የሁለቱም ፆታዎች በተለያዩ ዕድሜ ደረጃ የሚገኙት የአገራችን ብሔራዊ ቡድኖች ዝግጅት ዝብርቅርቅ ያለ ነው፡፡ ፌዴሬሽኑ ለዋናው ኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን ትልቅ ትኩረት ሲሰጥ ለሌሎቹ ግን እምብዛም ትኩረት አይሰጣቸውም፡፡ ሌሎቹ ቡድኖች በተሰበሰቡ ቁጥር አሠልጣኞቹም ሆኑ ተጫዋቾቹ ሁሌ የሚያነሱት ጉዳይ ቢኖር ለአጭር ጊዜ መሰብሰባቸው ነው፡፡ ይኼ አሠራር ዋጋ አስከፍሎናል እያስከፈለንም ነው፡፡ በዚህ የተነሳ ከአብዛኛዎቹ ትልልቅ የዓለምም ሆነ የአኅጉራዊ ውድድሮች ወጥተናል፡፡ በእንደዚህ ዓይነት አሠራር ከቀጠልን ውጤቱ ተመሳሳይ እንደሚሆን ምንም ጥርጣሬ የለውም፡፡ ለምን ድክመቱ እየታወቀ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን በዛው መንገድ ይቀጥላል? ችግሩ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን ሳይሆን የክለቦች ነው፡፡ አብዛኞቹ ክለቦች ትኩረት የሚሰጡት ለዋናው የእነሱ አምባሳደርና መጠሪያቸው ለሆነው ፕሪሚየር ሊግ ለሚሳተፈው አዋቂ ወንድ ቡድን ብቻ ነው፡፡ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን ክለቦች የተለያዩ ዕድሜ ያላቸው የወንድ ቡድኖች እንዲሁም የሴት ቡድኖች እንዲያካትቱ ባያስገድዳቸው ኖሮ እርግፍ አድርገው አንደሚተዋቸው ምንም አያጠራጥርም፡፡ ለዋናው የወንዶች ቡድን በየቀኑ ቁርስ፣ ምሳና ራት፣ ሕክምና፣ ትጥቅ ሲችሉ ለሌሎቹ ቡድኖች ግን አብዛኛውን ጊዜ የልምምድ ዕለት ብቻ ነው የሚመግቡት፡፡ እሱም ቢሆን ምሳ ብቻ ነው፡፡ የአገራችን የእግር ኳስ ተስፋ እንደዚህ እየተናቀ የት እንደሚደርስ እግዚአብሔር ብቻ ይወቀው፡፡ ለእነዚህ ቡድኖች ነው ትልቅ ትኩረት መስጠት ያለበት፡፡ በተለይ በዋናው የአካል ዕድገት ዘመናቸው ስለሚገኙ ከፍተኛ እንክብካቤ ያሻቸዋል፡፡ በዚህ ዕድሜ ለአካል ዕድገትና ግንባታ ጥሩ ምግብ ቢያገኙ ጠንካራ ወጣቶት ሆነው ያድጉና ለወደፊት የስፖርተኛ ሕይወታቸው ጥሩ ዋስትና ያገኛሉ፡፡ የዛሬ 15 ዓመት አቶ መላኩ ጴጥሮስ ፈረንሣይ አገርን እንደ የእግር ኳስ አካዳሚ ጎብኝቼ ሪፖርት እንዳቀርብለት ጠይቆኝ ነበር፡፡ ፈረንሣይ ውስጥ ስድስት የክልል አካዳሚዎች እንዲሁም አንድ ብሔራዊ አካዳሚ አለ፡፡ እንደ አጋጣሚ ሆኖ እኔ የምኖርበት ክልል አንድ አካዳሚ ስለሚገኝ አንድ ሙሉ ቀን ውዬ የፈለጉትን ጥያቄ ጠይቄ መልስ አግኝቼ ሪፖርቴን አቀረብኩ፡፡ በተለይ አንድ ወሳኝና አንገብጋቢ ጥያቄ ወጣቶች መቼ የጥንካሬ ለምምድ እንደሚጀምሩ ዳይሬክተሩን ጠየኩት፡፡ መልሱ በ16 ዓመታቸው ነው ብሎ ሦስት ምክንያቶች ሰጠኝ፡፡ አንደኛ 16 ዓመት ዕድሜ ሲደርሱ ወንዶች ከብልታቸው ቴስቶስቴሮን የሚባል ሆርሞን የሚያመነጩበት ምርጥ ወቅት ነው፡፡ ይኼም ሆርሞን ከሰውነታችን የሚመነጭ ሥነ ሕይወታዊና ተፈጥሯዊ የጡንቻ ማዳበሪያ ነው፡፡ ስለዚህ በዚህ ወቅት የጥንካሬ ልምምድ ባሳይንሳዊ መንገድ ቢሠራ የልጁ ጡንቻዎች ይደነድናሉ፣ ይጠነክራሉ፣ ጉልበትም በከፍተኛ ደረጃ ይጨምራል፡፡ ሁለተኛ በዚህ ዕድሜ ወጣቶቹ ማንነታቸውን ለማሳወቅ በጣም ፉክክር ይወዳሉ፡፡ ከሌሎች አኩዮቻቸው ጋር መወዳደር በጣም ይሞክራሉ፡፡ ሦስተኛ በተለይ ይኼን ወቅት ሳትጠቀምበት ካሳለፍከው ወጣቱ በኋላ የጥንካሬ ልምምድ መሥራት እምብዛም አይፈልግም፣ ያምፃል፡፡ ስለዚህ ትክክለኛውን የጥንካሬ ልምምድ ታይሚንጉ (Timing) ወቅት ልክ ይኼ ዕድሜው ነው ብሎ አሳሳበኝ፡፡ ታዳያ የኛ የክለብ ኃላፊዎች ለወጣቱ ለምን ትክክለኛውን ትኩረት አይሰጡትም? ቤቱን ባዶ አድርጎ ለዋና ቡድን ብቻ ትኩረት መስጠት ከግዙፍ ዋርካ በስተኋላ በረሃ የሚባለው አባባል ይሆናል፡፡ ወጣት መናቅ የወደፊት ዕድላችን በር መዝጋት ነው፡፡ በትክክል ቢያዙ ለዋናው ቡድን ተስፋ ከመሆንም በላይ ጥሩ ችሎታ ያላቸው ውጭ ተሸጠው ጥሩ የገቢ ምንጭ ይሆኑ  ነበር፡፡ ሌላው ጉዳይ ይህ ድክመት እንዳለ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን እያወቀ ለምን ነገሩን ቀድሞ ለመፍታት አይሞክርም? ክለቦች አሠራራቸውን ያስተካክሉ ማለት ትክክለኛ አቋም ቢሆንም፣ ለምን ራሱ ጊዜያዊ ዕርምጃ አይወስድም? ለምሳሌ በታላቁ የዕረፍት ወቅት 30 ምርጥ ወጣቶች መልምሎና መርጦ በካምፕ ሰብስቦ የአካል ብቃት ልምምድ እንዲወስዱ ለምን ዕድሉን አይሰጣቸውም? ከዚያም አልፎ ለእነዚህ ተስፋ ላላቸው ልጆች ለምን ፌዴሬሽኑ ጂም ከፍሎላቸው ልምምዳቸውን ሳያቋርጡ ዓመቱን ሙሉ እንዲቀጥሉ አያደርግም? የምግብ ድጋፍ ቢሰጥም ምን ይጎዳዋል? መቼ ይሆን ከሠርገኛ መጣ በርበሬ ቀንጥሱ አስተሳሰብ የምንላቀቀው? እነዚህ ወጣት ቡድኖች ሲሰበሰቡ ሁሌ አሰልቺ የሆነው ንግግራቸው ‹‹ልምምድ አሪፍ ነው ነገር ግን ለመለማመድ በቂ ጊዜ አላገኘንም፤›› ነው፡፡ ይኼ የፌዴሬሽኑ አሠራር ተመርጠው ለሚመደቡት አሠልጣኞች ለሚያስከትለው መጥፎ ውጤት ተጠያቂ እንዲሆኑ ጥሩ ሰበብ ይሆንላቸዋል፡፡ አንድ አሠልጣኝ አንድ ቡድን ይዞ የሚያሠለጥነው አስማት ወይንም ተዓምር ለመሥራት አይደለም፡፡  ስኬታማ ለመሆን ነገሮች ካልተሟሉለት ወደ አቦ ሰጥና ወደ ቁማር መሄዱ አይቀርም፡፡

የዛሬ ሦስት ዓመት በግሌ ተነሳሽነት የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽንን ለመርዳት አንድ ሰፊ ጥናት አኪያሂጄ ነበር፡፡ የግብፅ፣ የቱኒዝያና የኬንያ ፕሪሚየር ሊግ መርሐ ግብሮች አጥንቼ ከእዚህኛው ጋር አነፃፅሬ የአገራችን ችግር በደንብ አውጥቼ የሚያሳይ ጥናት በራሴ ወጪ አንድ ብር ሳልጠይቅ ለፌዴሬሽኑ በነፃ አበርክቼ ነበር፡፡ ይኼ ያካሄድኩት ጥናት አውሮፓ ዩኒቨርሲቲ አንድ የስፖርት ማኔጅመንት ተማሪ ቢያቀርበው ቢያንስ የቢኤ ዲግሪ ማግኘት ይችል ነበር፡፡ ብጠበቅ ያን ጥናት እንዳቀርብ አንድም አጋጣሚ ሳይሰጠኝ ጊዜው አለፈ፡፡ በተለይ አሁን ካለው ሁኔታ አዲስ ክስተት ተፈጥሮ ራቅ ያሉ ከተሞች ውስጥ የሚገኙ ክለቦች የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ ቢቀላቀሉ (አሶሳ፣ ሁመራ፣ ጎዴ ወዘተ…) እንዴት ችግሩን መፍታት ይቻላል ብዬ መላምት አስቀምጬ ነበር፡፡ ጎርፍ ከመምጣቱ በፊት ነው ቦይ መሠራት ያለበት ብዬ ለማሳሰብ ነበር ይኼን ጥናት የሰጠሁዋቸው፡፡ ምንም ስላላስከፈልኳቸው ይሆን እንዴ ጥናቱን ትኩረት ያልሰጡት? የናቁት? ዝብርቅርቅ ያለው የአገራችን የፕሪሚየር ሊግ መርሐ ግብር ለእግር ኳሱ ዕድገት ማነቆ መሆኑ ምንም ጥርጣሬ የለውም፡፡ ውጤታማ የአኅጉሩ ሊጎች አንደኛ የተዘበራረቀ አኪያሄዱ የላቸውም፡፡ የኢፕሊ በአዲስ አወቃቀር ሲጀምር ለአፍሪካ የክለብ ሻምፒዮና ለሚካፈሉ ቡድኖች እንዲዘጋጁ መርሐ ግብሩ ይቋረጥ ነበር፡፡ ቢያዩት ምንም ለውጥ ስላላመጣ ልክ እንደ ውጭ መሥራት ተጀመረ፡፡ ሻምፒዮናው እየቀጠለ ቡድኖቹ የውጪ ውድድራቸውን በመሳተፍ ቀጠሉ፡፡ ለብሔራዊ ቡድናችን በሆነው ባልሆነው የኢፕሊ መቋረጥ የለበትም፡፡ ደካማ ፕሪሚየር በምንም ተዓምር ጠንካራ ብሔራዊ ቡድን አይፈጥርም፡፡ የኢፕሊ መዳከም፣ መግደል ብሔራዊ ቡድኑን ማዳከም፣ መግደል ነው፡፡ ወርቅ እንቁላል የምትጥለውን ዶሮ አትረድ ይላል የፈረንጅ አባባል፡፡ መሠረታዊ ችግሩ በየክለቦቹ የአካል ብቃት ዝግጅት የሚገባውን ቦታ አለመስጠቱ ሆኖ ሳለ መርሐ ግብሩን በሆነው ባልሆነው ምክንያት እየቆራረጡ የብሔራዊ ቡድን ችግር ሳይፈታ እንደቀጠለ ይሄዳል፡፡ ለምን የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን እያንዳንዱን የኢፕሊ ተሳታፊዎች እንዳቅማቸው ቢያንስ አንድ ችሎታ ያለው የአካል ብቃት አዘጋጅ እንዲቀጥሉ አስገዳጅ ሕግ አያወጣም? ለአገራችን እግር ኳስ ዋና ዘላቂ መፍትሔ ያኔ እንደሚገኝለት አትጠራጠሩ፡፡     

በሌላ በኩል በተቻለ ሁኔታ የካፍን ዓመታዊ የውድድር መርሐ ግብር አክብሮ ሥራ ላይ ማዋል፡፡ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን በወቅቱ የወዳጅነት ጨዋታዎች እንዲያደርግ በቂ ዕድል ያስፈልጋል፡፡ ይኼ ካልሆነ መቼ ነው የብሔራዊ ቡድን አሠልጣኝ አዲስ ተጨዋች የመፈተሽ ዕድል የሚያገኘው? ፈረንሣዮች ማስተዳደር አስቀድሞ ማቀድ ነው ይላሉ፡፡ ከበፊት አሠራር ለውጥ ቢታይም ገና ብዙ ይቀረዋል፡፡ አሁን የዓመቱ ውድድር የሚጀመርበት ቀን ቀደም ብሎ ይታወቃል፡፡ ይኼ ራሱ ከድሮ ትልቅ መሻሻል ነው፡፡ ሆኖም እንደሌላው ውጤታማ አገር ለምንድነው የዓመቱ መርሐ ግብር በአንዴ የማይወጣው? ጥርጣሬ መፍጠሩ ስለማይቀር ለምን የግማሽ ዓመቱ መርሐ ግብር ብቻ ይወጣል? (የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን የመጀመርያውን ዙር ውጤት ዓይቶ ነው ወይ የሁለተኛውን ዙር መርሐ ግብር የሚያወጣው? የሚል ጥርጣሬ ማንሳቱ አይቀርም) ያሁኑ መርሐ ግብር አወጣጥ በተለይ ሁለተኛው ዙር ለመጨረስ ያለው ጥድፊያ የአካል ብቃት ፀር ነው፡፡ በጨዋታዎች መካከል ያለው የማገገሚያ ጊዜ በጣም አጭር በመሆኑ፣ ቡድኖች ለመሄድና ለመመለስ የሚያባክኑት ቀናት፣ በጨዋታዎች ላይ አሉታዊ ተፅዕኖ ከመፍጠሩም በላይ ለአካል ጉዳት ያጋልጣቸዋል፡፡ አሁንም ደግሜ ደጋግሜ እናገረዋለሁ መሠረታዊ ችግሩ በክለቦች ደረጃ በቂና ትክክለኛ የአካል ብቃት ስለማይሠራ ነው፡፡ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን ትኩረት መስጠት ያለበት ለክለቦች እንጂ ለኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን አይደለም፡፡ መርሐ ግብር በሚወጣበት ወቅት ሳይንስን መፃረር የለበትም፡፡ የማገገሚያ ጊዜ መጠበቅ አለበት፡፡ በሌላ በኩል የቴክኒክና የአካል ብቃት ልምዳቸውን ማስተጓጎል የለበትም፡፡ አብዛኛዎቹ የአውሮፓ ሊጎች 38 ሳምንታት ሲቆዩ የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ 26 ሳምንታት ብቻ ነው የሚውለው፡፡ እንዴት የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌደሬሽን ይኼን አጭር ሻምፒዮና ቀልጠፍ ባለ መንገድ ማስተናገድ አቃተው? በግጥሚያዎች መካከል ያለው የቀናት ልዩነት፣ በአንደኛውና በሁለተኛው ግማሽ መርሐ ግብር መካከል ያለው የእረፍት ቀናት ብዛት፣ በመጨረሻም ታላቁ ዓመታዊ እረፍት ለስንት ሳምንታት መቋረጥ እንዳለበት በምድብ ተጠንቶ መቀመጥ አለበት፡፡ ልምምድ አካልን ልክ እንደሚገነባ ግምብ ከፍ ሲያደርገው በተቃራኒው መንገድ ደግሞ ልምምድ ሲቆም የግምቡ ብሎኬቶች እየተነሱ ግምቡ ቀስ በቀስ ይፈርሳል፡፡ እረፍቱ ከመጠን በላይ ከረዘመ ተጨዋቾቹ ብቃታቸው በጣም ይወርድና ወደ ልምምድ ሲመለሱ ድሮ ወደ ነበሩበት የብቃት ደረጃ ለመመለስ በጣም ይቸገራሉ፣ ይለፋሉ፡፡ መሻሻል የጠፋውም አንዱ ምክንያት ይኼ ነው፡፡ የአገራችን ተጨዋች የሚለማመደው ለማሻሻል ሳይሆን ቀድሞ ወደነበረው ደረጃው ለመመለስ ብቻ ነው፡፡ እግር ኳሳችን ሁሌ ታጥቦ ጭቃ ሆኖ የቀረው ለዚህ ነው፡፡ የተለያዩ የአገራችን የስፖርት ተቋማት የተለያዩ የስፖርት ሙያተኞች ደጋግመው የመጠቀም ዝንባሌ ያሳያሉ፡፡ ጥሎ የማይጥለው የስፖርት አስተዳደር ሰብዓዊ ግዴታውን ልክ እንደ አንድ ግብረ ሰናይ ድርጅት ይወጣው እንጂ ለስፖርቱ ማደግ ማነቆ መሆኑ እንደቀጠለ ነው፡፡ የዑደት አጠቃቀም ችሎታ (Recycling Capacity) የሚያስገርም ቢሆንም፣ በአገራችን ችሎታና ብቃት ያላቸው ሙያተኞች ገበያ ላይ እምብዛም እንደማይገኙ ያሳያል፡፡ እነዚህ አሠልጣኞች ከስህተታቸው መማር ስለማይችሉና ስለማይፈልጉ ደጋግመው የለመዱትን ስህተት መልሰው ይሠራሉ፡፡ አንድን ተመሳሳይ ነገር ደግሞ ደጋግሞ በመሥራት የተለየ ውጤት መጠበቅ አይቻልም ብሎ ሊቁ አንስታይን ተናግሯል፡፡ የአገራችን እግር ኳስ የዚህ ሁኔታ ሰለባ መሆኑ አያስደንቅም፡፡ የአገራችን ፌዴሬሽን ቤቱን በኩራዝ መብራት እያበራ እግር ኳሳችንን በኤሌክትሪክ ብርሃን እንዲያንፀባርቅ መመኘት የለበትም፡፡

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካካት ብቻ የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው elias.abichacra@yahoo.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

ለክቡር ሌተና ኰሎኔል ፍሰሐ ደስታ በደኅንነት መሥሪያ ቤቱ ላይ ያቀረቡት ሐተታ የተዛባ ነው በሞገስ ሀብተ ማርያም (አምባሳደር) ‹‹አብዮቱና ትዝታዬ›› በሚል ርዕስ ያሳተሙትን መጽሐፍ ደጋግሜ አነበብኩት መጽሐፉን ሳነብ በሦስት ክፍሎች መድቤ አየሁት፡፡ በአብዮቱ ዘመን የተከናወኑትን ጉዳዮች በቅደም ተከተል ጥርት ባለ መንገድ አቅርበዋል፡፡ አንዳንድ ጉዳዮችን እንኳንስ ሰፊው የኢትዮጵያ ሕዝብ በፓርቲና በመንግሥታዊ ከፍተኛ አመራር ቦታ ላይ ከነበራችሁት ሹማምንት ሥር በሥራ ምደባችን ስናገለግል ለቆየው እንኳ አዲስ መረጃ ሆኖ በበኩሌ የተከታተልኩት ከአድናቆት ጋር ነው፡፡ ከደርግ ምሥረታ ጀምሮ አሥራ ሰባት ዓመት ሙሉ በተለያዩ እርከኖች እያለፉ በመጨረሻም ሁለተኛውን የአመራር ምድብ ለመጨበጥ የቻሉ መኰንን ዛሬ ነገሮች ሁሉ ተለዋውጠው ሁሉም ቤቱ ይቻለው በሚባልበት ሰዓት ወደ ኋላ ተመልሰው ራስዎን ለመከላከል በርከት ባሉ የመጽሐፉ ገጾች ተጠቅመዋል፡፡ ራስዎንና የትግራይ ተወላጆች የሆኑትን የእርስዎም የእኛም ጓደኞችን በሚያስነብቡት ጽሑፍ ወደ ኋላ ተመልሰው ከተጠረጠሩበት ወንጀል ሊያድኗቸው ወይም በጊዜው በተፈጸመው ሁኔታ ሊታዘንላቸው ይገባል የሚሉ ይመስላል፡፡ በእርግጥ ድርጊቶች እርስዎ እንዳስቀመጡት የተፈጸሙ ከሆነ ሁላችንም የሐዘንዎ ተካፋይ ለመሆን ዝግጁ ነን፡፡ ይሁን እንጂ ለተሰነዘሩት አስተያየቶች፣ ወቀሳዎችና ትችቶች ማስተባበያ ወይም ማረሚያ ለማቅረብ የሚችል ሰው በሌለበት ሰዓት ይኼን ሁሉ ማተት የእኔን ብቻ አድምጡ የሚሉ አስመስሎብዎታል፡፡ ስማቸውን ካነሷቸው ሰዎች መካከል አብዛኛዎቹ በሕይወት አይገኙም፡፡ ሌላው የደኅንነት መሥሪያ ቤቱን የሚመለከት ነው፡፡ በተለይም ሚኒስትሩ ኰሎኔል ተስፋዬ ወልደ ሥላሴ ለዚህ ከፍተኛ ኃላፊነት እንዴት እንተደመረጠ ጀምረው በሁለታችሁ መካከል የነበረውን ‹‹ጨዋታ›› አትተዋል፡፡ በዚህ ጊዜ የደኅንነቱን የሥራ ተሳትፎ የሚያውቁትን ያህል ለማስረዳት ሞክረዋል፡፡ ኰሎኔል ተስፋዬ ዛሬ በሕይወት ባለመኖሩ እርሱንም ሆነ መሥሪያ ቤታችንን በሚመለከት ላቀረቡት ትችት መልስ ለመስጠት አልታደለም፡፡ ስለዚህ በግል እርሱን በሚመለት ካንዳንድ ነጥቦች በስተቀር ወክዬ መልስ ለመስጠት ባለመቻሌ እያዘንኩ፣ በመሥሪያ ቤቱ ላይ ለተቃጣው ዘለፋና ያልተቆጠበ አስተያየት የበኩሌን ትንሽ ለማለት እገደዳለሁ፡፡ ለ17 ዓመታት የደኅንነቱን መሥሪያ ቤት የመራው ኰሎኔል ተስፋዬ እንዴት ለዚህ የኃላፊነት ቦታ እንደተመረጠ በገጽ 419 ላይ ስላሰፈሩት ጽሑፉ ትንሽ አስተያየት መስጠት ይኖርብኛል፡፡ ተወዳዳሪ ሆነው የቀረቡት ኰሎኔል ተካ ቱሉ እና ኰሎኔል ካሳሁን ታፈሰ ነበሩ፡፡ ሁለቱንም የደርጉ የደኅንነት ኃላፊዎች በነበሩ ጊዜ አውቃቸዋለሁ፡፡ ኰሎኔል ተካ ገና ምክትል የመቶ አለቃ ሳለ ፀጥታ መሥሪያ ቤት ተመድቦ ከገባ በኋላ ሥራውን አልወደውም ብሎ ወደ ፖሊስ ሠራዊት የተመለሰ ነበር፡፡ ከእርሱ ጋር ፀጥታ መሥሪያ ቤት ተመድበው ለበርካታ ዓመታት ካገለገሉ በኋላ እስከ ኰሎኔልነት ማዕረግ ደርሰው በመምርያ ኃላፊነትና በተለያየ የሥራ ምደባ አገልግለው ዛሬ በጡረታ ላይ የሚገኙ አሉ፡፡ እርሱ ግን በፖሊስ ሠራዊት ውስጥ አስከ ሻለቃ ማዕረግ ሐረርጌ ቆይቶ በ1966 ዓ.ም. ደርግ ሲቋቋም ነው አዲስ አበባ የገባው፡፡ እጅግ አስተዋይ፣ ትዕግሥተኛና ለግራ ቀኙ ምክር አካፋይ እንደነበር አስታውሳለሁ፡፡ ኰሎኔል ካሳሁን ታፈሰ ደግሞ በጦር ሠራዊት ውስጥ በመረጃ ሥራ እንኳ ተመድቦ የሠራ አይመስለኝም፡፡ እርግጥ ገራገርና ለሰው ቅን የሚያስብ መሆኑን በአንድ አጋጣሚ ልረዳ ችያለሁ፡፡ እንግዲህ እነዚህን ሁለት ሰዎች ነበር በኢንቴለጀንስ ሙያ ሠልጥኖ በተለያየ ቦታ ሲያገለግል ቆይቶ በደርግ ጥሪ የመረጃ ቤቶችን ሥራ እንዲያስተባብር ከተመረጠ መኰንን ጋር ለማወዳዳር የሞከራችሁት፡፡ ይኼ ፈጽሞ ሊሆን የማይገባው ጉዳይ ነበር፡፡ እርግጥ በጊዜው ደርግ ጽሕፈት ቤት እነርሱ የበላይ ሆነው ለደኅንነት አመራር ሲሰጡ ኰሎኔል ተስፋዬ በተለመደ የቻይነት ባህሪው እየተሽቆጠቆ ሲታዘዛቸው ከተመለከቱት ሰዎች አንዱ እኔ ነበርኩ፡፡ ከዚህ ሌላ በ1966 ዓ.ም. ሥልጣን የጨበጠው ወታደራዊ ደርግ እንደመሆኑ ከጦሩ የኢንተለጀንስ ክፍሎች ከእርሱ ጋር ለመወዳደር የሚችሉ መኰንኖች አይኖሩም ማለት አይቻልም፡፡ ይሁን እንጂ እነርሱም ቢሆኑ በጊዜው የነበረውን ወከባና የደርግ አባላትን ቁጣ ተቋቁመው የሚዘልቁ መሆናቸውን እጠራጠራለሁ፡፡ በዚህ ጉዳይ ብዙ ማለት ቢቻልም ይኼንን ከባድ ኃላፊነት ተረክቦ በሥራው ሒደት ከዕድገት ወደ ዕድገት እየተሸጋገረ ለ17 ዓመታት የዘለቀው ኰሎኔል ተስፋዬ ትችት ሊቀርብበት የሚገባ እንዳልሆነ በአጽንኦት ልገልጽ እወዳለሁ፡፡ ኰሎኔል ተስፋዬን እርስዎ እንዳሉት መምረጥዎና ማስመርጥዎ ምንም ጥፋት እንደሌለበት ላረጋግጥልዎ እወዳለሁ፡፡ ከዚህ ቀጥሎ ወደ ሌሎች ጉዳዮች እንግባ፡፡ ከመጋቢት 30 ቀን 1970 ዓ.ም. ጀምሮ ቀይ ሽብርም ሆነ ነፃ ዕርምጃ መቆሙን ገጽ 247 ላይ አስነብበውን ይኼንንም ለመወሰን የሚችል ከእርሳቸው (ፕሬዚዳንት መንግሥቱ) በስተቀር ሌላ ሰው እንዳልነበረ ገልጸዋል፡፡ እዚህ ላይ ከመነሻው ግልጽ ላደርግ የምፈልገው ጉዳይ፣ የደኅንነቱ መሥሪያ ቤት በክትትል የሚደርስባቸውን መረጃዎችና ጥናታዊ ዝግጅቶች ፖሊሲ ለሚነድፉ የበላይ አካላት እያቀረበ ማስወሰንና በተከታይም በመመርያና በትዕዛዝ መልክ ወደታች የሚንቆረቆሩለትን መፈረምና ማስፈጸም መሆኑን ነው፡፡ በቀይ ሽብር ነፃ ዕርምጃ ላይ ትንሽ ለመናገር፣ በጊዜው በየመንገዱ በተቃዋሚዎች ላይ እየተተኮሰ ሬሳቸው ከቆሻሻ ማጠራቀሚያ ገንዳ አጠገብ ወድቆ የተመለከቱ አንድ ከክፍለ አገር የመጡ አዛውንት መንግሥት ባለው ሥልጣን ማቆያ ቤት አስገብቶ መመርመርና የሚገባቸውን ፍርድ መስጠት ሲችል ለምን በየመንደሩ ይገደላሉ? ለመሆኑ በሚያስተዳድረው አገር ላይ የሸፈተው መንግሥት ነው ወይስ ሌላ? ብለው የሰጡት አስተያየት አንድ መነሻ ሆኖን ነበር፡፡ በሌላ ጊዜ ደግሞ ከጀርመን ዴሞክራቲክ ሪፐብሊክ አዲስ አበባ የተመደበው የደኅንነት ተጠሪ ከአገሩ የመጡ እንግዶችን ይዞ ኰሎኔል ተስፋዬን ለማነጋገር በጊዜው አገር አስተዳደር ወደ ነበረው ቢሮው ሲጓዝ ቴሌ መሥሪያ ቤት ፊት ለፊት ሲደርሱ፣ የጥቁር አንበሳን ሆስፒታል ግንብ አስደግፈው በወጣቶች ላይ ጥይት ሲያርከፈክፉባቸው ተመልክተው ድርጊቱን ዘግናኛና አስደንጋጭ ስለሆነባቸው ወደ እርሱ ቢሮ መሄዳቸውን ትተው መኪናቸውን አዙረው ኦርቢስ አጠገብ ወደሚገኘው ወደ እኔ ቢሮ መጥተው ያዩትን ሁሉ ገልጸውልኛል፡፡ ለኰሎኔል ተስፋዬ ንገርልን አሉኝ፡፡ ታዲያ የእነርሱም አስተያየት የተረጋጋና በእግሩ የቆመ መንግሥት አይደለም እየመራችሁ ያላችሁት? ለምን ሁሉንም በሕግ አትፈጽሙም? የተመለከትነው ነገር ሁለት የሽፍታ ቡድኖች ጎራ ለይተው እንደሚታኮሱ እንጂ መንግሥት ጥፋተኞች ናቸው በሚላቸው ላይ የወሰደው ዕርምጃ መስሎ አልታየንም፡፡ የተረጋጋ መንግሥት መሆናቸውን ለወዳጅም ለጠላትም አሳዩ እንጂ ብለውን ሄዱ፡፡ እንግዲህ እነዚህን ሁሉና ሌሎችንም ነጥቦች አጠነቃቅረን ለበላይ አካል ማስተላለፋችን ትዝ ይለኛል፡፡ ቀጥሎ ከገጽ 247 ጀምሮ ሶማሊያን በሚመለከት ወዳነሱት ጉዳይ እገባለሁ፡፡ በሲያድ ባሬ እጀምራለሁ፡፡ ጣሊያን ኢትዮጵያን በወረረች ጊዜ የእነሱ የፖሊስ የበታች ሹም ነበር፡፡ ሃምሳ አለቃ ሲያድ ባሬ ጌቶቹን ተከትሎ መጥቶ ሞጆ ላይ የፖሊስ ጣቢያ አዛዥ ሆኖ አገልግሏል፡፡ ከሶማሊያ ነፃነት በኋላ በጦሩ ውስጥ በተለያዩ ደረጃዎች አልፎ የጄኔራልነት ማዕረግ ካገኘ በኋላ ነበር የጠቅላይ ሚኒስትር ሸርማርኬን መንግሥት ገልብጦ ሥልጣን የያዘው፡፡ አፈወይኒ በሚል የቅጽል ስም መጠራት የጀረመው ገና ሥልጣን ሳይጨብጥ በፊት ጀምሮ ነው፡፡ ትርጉሙም አፈ ሰፊ ማለት ነው፡፡ ልብ ብለው ተመልክተውት እንደሆነ የጆሮ አምላክ ገድቦት ነው እንጂ አፉን ሲከፍት በጣም አስፈሪ ነበር፡፡ እርግጥ ሥልጣን ከጨበጠ በኋላ ብዙ የፖለቲካ ንግግር ስለሚያደርግ አዋቂ ወይም ጥበበኛ ለመምሰል ሲሞክር ታይቷል፡፡ ደቡብ የመን ኤደን ላይ በኩባው መሪ ፊደል ካስትሮና በደቡብ የመን መሪ ሩቢያ ዓሊ ጣምራ ሊቀመንበርንት በሊቀመንበር መንግሥቱና በሲያድ ባሬ መካከል ውይይት በተደረገ ዕለት አዋቂ ለመምሰል በአንድ የንግግር ሥልት ላይ ሲያጠነጥን ተደምጧል፡፡ ‹‹የኢትዮጵያ አብዮተኞች ከኃይለ ሥላሴ ያልተሻለ አስተሳሰብ ይዛችሁ ነው የቀረባችሁት፤›› በማለት የድፍረት ንግግር ሲያሰማ ስብሰባው አዳራሽ ውስጥ ስለነበርኩ ላዳምጠው ችያለሁ፡፡ በዚህ ጊዜ መንግሥቱ ኃይለ ማርያም ያሰሙት አፀፋ መልስ የኢትዮጵያን ኩሩ ሕዝብ ወኔ የተላበሰና ውይይቱንም ይመሩ የነበሩትን ሊቀመናብርት ያስደነቀ ስለነበር ለታሪክ ሲታወስ የሚኖር ጉዳይ ነው፡፡ በዕለቱ ሊቀመንበራችን አንበሳ ሆነው ነበር የዋሉት፡፡ አስተርጓሚያቸው የነበረው ብርሃኑ ዲንቃም (በኋላ ነው አምባሳደር የሆነው) እጅግ የሚያኮራን ሆኖ ነበር የተገኘው፡፡ እርሳቸውም በመጽሐፋቸው ላይ እንደገለጹት አስተናጋጆች ያዘጋጁትን ምግብ እንኳ ሳንቀምስ ነበር ወደ አውሮፕላን ሜዳ ሄደን ጉዞ ወደ ኢትዮጵያ የተጀመረው፡፡ ከዚያ በኋላ በጦር ሜዳ የተከናወነውን ሁሉ በሚገባ ስላስቀመጡት እዚህ ላይ እንደገና ማንሳት አስፈላጊ አይሆንም፡፡ ሆኖም ልዩ ካቢኔ (ወይም የደኅንነቱ የውጭ መረጃ ዋና መምርያ) ስላደረገው አስተዋፅኦ ትንሽ እንኳ ስላልተናገሩልን ከድፍረት ባይቆጥሩብኝ ታዝቤዎታለሁ፡፡ ዝነኛው አየር ኃይላችን የሚናገረው ስለማይጠፋ ወደፊት በሚወጣው ገድል ላይ ይገለጻል ብለን ተስፋ እናደርጋለን፡፡ እንግዲህ ሲያድ ባሬ በትምክህተኝነት በቆሰቆሰው ጦርነት በአብዮቱ ዕርምጃ ላይ መሰናክል መፍጠሩ ባይቀርም፣ የታላቋ ሶሚሊያ ሕልም ላንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ማክተሙን የሚያሳይ ክስተት ሊፈጠር ቻለ፡፡ መሪያቸው በእርግጠኝንነት አሸንፋለሁ ብሎ በለኮሰው እሳት በአገሪቷ ላይ ያደረሰውን ጉዳት የተመለከቱ ባለሥልጣኖቹ ሁሉ እርሱን ከሥልጣን የሚያስወግዱበት መንገድ መፈለግ ጀመሩ፡፡ አንዳንዶቹን እርሱ ቀደም ብሎ ወደ ወህኒ ቤት ቢወረውራቸውም ሚኒስትሮቹና ከፍተኛ የጦር መኰንኖች አፈ ወይኒ ኢትዮጵያ የሰው በላ አገር ነች እያለ ሲያስተምራቸው የነበረውን መነባንብ ተራምደው በጠፍ ጨረቃ ወደ ኢትዮጵያ መግባት ጀመሩ፡፡ በመጀመርያ ወደዚህ የመጡት ሁለት ሚኒስትሮች ሲሆኑ፣ በማከታተል ብዙ በጦር ሜዳ የዋሉ መኰንኖችም በኦጋዴን በኩል መጥተዋል፡፡ በደቡብ በባሌ ግንባር የሶማሊያ ጦር አዝማች ሆኖ ተሠልፎ የነበረው ኰሎኔል አብዱላሂ ዩሱፍ የመጣውና የገባው በኬንያ በኩል ነበር፡፡ እዚህ ላይ ስንደርስ እርስዎ በመጽሐፍዎ ላይ ያስቀመጡትን አገላለጽ እንዳለ ሙጥቀሱ አስፈላጊ ይሆናል፡፡ ‹‹የኢትዮጵያ መንግሥት በ1973 ዓ.ም. 06 በሚል ስም ፕሮጀክት አቋቁሞ ኤስኤንኤም እና ኤስኤስዲኤፍ የተባሉ ሁለት ድርጅቶችን ማደራጀትና ማስታጠቅ ጀመረ፡፡ ለዚህ ፕሮጀክትም አንድ ኢትዮጵያዊ ከፍተኛ መኰንንና ፊታውራሪ ደምሴንና ባላምባራስ ፈቃደን በአማካሪት መደበ፡፡ …የደርግ ልዩ ካቢኔ እንቅስቃሴውን በበላይነት እንዲከታተል ተደረገ፤›› የሚል ሐተታ አንብቤያለሁ፡፡ ገና በማለዳ የዚህ ዓይነት አደረጃጀት የተሞከረ ቢሆንም ብዙ እንዳልተገፋበት አስታውሳለሁ፡፡ ለመሆኑ ከፍተኛ መኰንን ያሉት ማን ነበር? እነ ፊታውራሪ ደምሴስ ያን ጊዜ ከየት መጥተው ነበር አማካሪ የተባሉት? ልዩ ካቢኔውስ እነዚህ ሁሉ ከተደለደሉለት በኋላ ነበር የሥራው ተካፋይ የሆነው? የሶማሊያን ኮብላዮች እየተቀበለ የማደራጀት ኃላፊነት ከጠዋቱ የተሰጠው ለደኅንነቱ ነበር፡፡ ልዩ ካቢኔው ለዚህ ፕሮጀክት ኃላፊ እንዲሆን ተመድቦ ከመጀመርያው ጀምሮ እስከ ሲያድ ባሬ ውድቀት ድረስ የሶማሊያን ተቃዊሚ ኃይሎች ጉዳይ የተከታተለው መሥሪያ ቤታችን ነበር፡፡ በጊዜው የልዩ ካቢኔ ዋና ሹም የበረው ዘመነ ካሰኝ (በኋላ አምባሳደር) ለፕሮጀክቱ ራሱን የቻለ መምርያ እንዲቋቋም አድርጎ ከሶማሊያ የሚጎርፉትን ብቻ ሳይሆን፣ በዓለም ላይ የተበታተኑትን ሶማሊያዎች ሁሉ በማሰባሰብ ለዚህ ከፍተኛ ዓለማ እንዲሠለፉና በትግሉም እንዲሳተፉ ተደርጓል፡፡ እርግጥ በዚህ ሒደት የሶማሊያዎችን ባሕልና ቋንቋ የሚያውቁ አማካሪዎች መፈለግ እንዳለብን ከጠዋቱ ነበር የተገነዘብነው፡፡ ስለዚህም በአገር አስተዳደር ሚኒስቴር ቋሚ ተጠሪ የነበሩትና የአብዮቱን ዓላማ ሊያራምዱ አይችሉም በሚል በጡረታ የተገለሉትን ፊታውራሪ መሐረነ ምንዳን አስፈልገን አግኝተን እንዲተባበሩን የልዩ ካቢኔ ዋና ሹም በጠየቃቸው ጊዜ፣ ሳልሠራ እንዳልሞት ለምመኘው ሥራ ስለሆነ የጋበዛችሁኝ በማለት ሙሉ ፈቃደኝነታቸውን አሳይተውን ተቀላቀሉ፡፡ በዚህ ጊዜ የአገር አስተዳዳር ሚኒስትሩ፣ ‹‹እኔ በጡረታ ያገለልኳቸውን ደኅንነቱ መልሶ እየቀጠረ ነው›› በሚል ክስ ሲያቀርብ፣ ተው ሥራቸውን አታደናቅፍ መባሉ ትዝ ይለኛል፡፡ ‹‹ከሞኝ ደጃፍ የሞፈር እንጨት ይቆረጣል›› እንደሚባለው መሆኑ ነው፡፡ የሶማሊያ ተቃዋሚ ኃይሎችን ካሰባሰብን በኋላ የዓላማ መተሳሰር ተፈጥሮ ወደፊት ለመግፋት እንዲቻል የመጀመርያው ኮንግረስ የተካሄደው ራስ ካሳ ግቢ ነበር፡፡ ፊታውራሪ መሐረነ ለተወሰነ ጊዜ ካገለገሉ በኋላ ባደረባቸው ሕመም በሞት ተለዩን፡፡ በዚህ ጊዜ እርሳቸውን የሚተካ ሰው ማፈላለጉ አስፈላጊ ሆነና ሥራ ላይ ቆይተው ወደ ጡረታ የተገለሉትን ፊታውራሪ ደምሴን አስገባን፡፡ ኰሎኔል ኃይለ ሚካኤል ዘለለው ደግሞ የሶማሌ ቋንቋ አጥርተው ስለሚያውቁ ባስተርጓሚነት ተመደቡ፡፡ የማደራጀት ሥራችን እየሰፋ ሲሄድ ነው ባላምባራስ ፈቃደን ድሬዳዋ ላይ ለታጋዮቹ ባቋቋምነው ካምፕ ውስጥ በአስተዳዳሪነት እንዲሠሩ የተደረገው፡፡ ሁሉም አዛውንቶች በተሃድሶ ስሜት ያበረከቱትን አስተዋፅኦ ሳስታውስ እጀግ ያኮራኛል፡፡ ከዚህም ሌላ የኤስኤስዲኤፍ ተዋጊ ኃይል ከተደራጀ በኋላ በውጊያው መስመር ወታደራዊ ምክር ለማካፈል እንዲችሉ በልዩ ካቢኔ ውስጥ ኰሎኔል ክንፈ ገብርኤል ድንቁን (በኋላ ሜጀር ጄኔራል) አስመድበን ነበር፡፡ ጡረታ ላይ የነበሩት ብርጋዴር ጄኔራል ምሕረተአብ ተድላ ደግሞ ድሬዳዋ ላይ በተከፈተው ካምፕ ተመድበው የተቻላቸውን የምክር አገልግሎት ሲሰጡ ቆይተዋል፡፡ ይኼ ፕሮጀክት በቀላሉ የተያዘ አልነበረም የተለያዩ አዋቂዎችንም አሰባስበናል፡፡ አቶ ጌታቸው ክብረት (ሚኒስትርና አምባሳደር የነበሩ) የሕግና የፖለቲካ አማካሪ ነበሩ፡፡ አቶ ሙሉጌታ ሉሌ ከማስታወቂያ ሚኒስቴር የፕሮፓጋንዳው ዘርፍ አስተባባሪና መሪ ሆነው ሠርተዋል፡፡ ታዲያ የዚህ ከፍተኛ ኮሚቴ አባላት አዲስ አበባ ላይ ብቻ ቁጭ ብለን ሳይሆን በነጄኔራል ደምሴ ቡልቶ አማካይነት ጠረፍ ድረስ እየተመላለስን ትግሉን አስተባብረናል፡፡ ወደ አደረጃጀቱ ጉዳይ ዘልቀን ስንገባ ደግሞ ኤስኤንኤም እና ኤስኤስዲኤፍ የተቋቋሙት ጎን ለጎን አልነበረም፡፡ በመጀመርያ አንድ ድርጅት ብቻ ተቋቁሞ ሁሉም የተካተቱት በእርሱ ሥር ነበር፡፡ በኋላ ግን የሰሜን ሶማሊያ ተወላጆች በደቡብ አመራር ሥር ሆነው መታገል እጅግ ጎታች ሆነብን ብለው ስላመለከቱ የበላይ ውሳኔን ስንጠበቅ ለብቻቸው እንዲደራጁ ተወስኖ አስደናቂ ዕርምጃ ሊታይ ችሏል፡፡ በተለይ ከኤስኤንኤም ታጋዮች ጋር በነበረን ግንኙነት በጊዜው በሚያገኙት ድል ዙሪያ ብቻ ሳይሆን የምንወያየው፣ ከዚያም ባለፈ ከሐረርና ጂጂጋ በሐርጌሳ በኩል አልፎ እስከ በርበራ ይዘልቅ የነበረውን የጥንት የንግድ መስመር ለመክፈትና ከኢትዮጵያ ጋር እጅግ የጠበቀ ግንኙነት ይኖረናል ብለው በሚመኙት ሐሳብ ዙሪያም ሐሳብ እንለዋወጥ ነበር፡፡ ይኼ አመለካከት ዛሬ ፍሬ አፍርቶ ኢትዮጵያ ሐርጌሳ ላይ ቆንስላ አቋቁማ፣ ባንክ ቤት ከፍታ፣ የአየር መጓጓዣ ተዘርግቶ ማየት እጀግ አስደሳች ነው፡፡ የዚህ ጽሑፍ አዘጋጅ ለብዙ ዓመታት ትግሉን በማስተባበር ተግባር የቆየሁ ቢሆንም፣ የመጨረሸውን የድል ጉዞ አቅጣጫ ለማስጨበጥና ለበላዮች ለማቅረብ አልታደልኩም ነበር፡፡ ይሁንና ቀድሞ የነበሩት የሥራው የቅርብ ተከታታዮችና እኔን የተኩ ኃላፊዎች ተግባራቸውንና ኃላፊነታቸውን በሚገባ ስለተወጡ በበኩሌ ላመሰግናቸው እወዳለሁ፡፡ የዚህን ታላቅ ሥራ ሒደት በዝርዝር እንደሚያቀርቡትም ተስፋ አደርጋለሁ፡፡ መቼም በሥራ ምክንያት በአካባቢው ባልገኝም በሳዑዲ ዓረቢያ በአምባሰደርነት ተሰይሜ በምሠራበት አንድ ዕለት የማላውቃቸው ሰዎች ሰብሰብ ብለው ወደ ኤምባሲያችን በመምጣት አምባሳደሩ ዘንድ መቅረብ እንፈልጋለን ይላሉ፡፡ ምንድናቸው ስል ሶማሌዎች መሆናቸው ይነገረኛል፡፡ በዚህ ጊዜ እንዲገቡ አድርጌ ቁጭ ካሉ በኋላ ከመካከላቸው አንዱ ብድግ ብሎ፣ ‹‹ሶማሊያን ነፃ ለማውጣት በኤስኤንኤም አመራር ሥር ሆነን ከታገልነው መካከል በሥራ ሳቢያ ሪያድ ወስጥ የምንገኘውን ጓደኞቼን ወክዬ በእርስዎ ፊት ንግግር ለማድረግ በመቻሌ ደስተኛ ነኝ፡፡ የትግል መሪያችንን የአህመድ ሞሐመድን (በሁኑ ጊዜ የሶማሌላንድ ፕሬዚዳንት እርሳቸው ናቸው) ሰላምታ አቀርብለዎታለሁ፡፡ ኤስኤንኤም በድል አድራጊነት ሐርጌሳ ገብቶ የመልሶ ማቋቋም ተግባሩን ቀጥሏል፡፡ እርስዎና የሥራ ጓደኞችዎ ለትግል ግንባራችን ያደረጋችሁት አስተዋፅኦ ለሁልጊዜም ሲታወስ ይኖራል፤›› ብሎ ንግግሩን ጨረሰ፡፡ እኔም ከአብዮታዊ መሪያችንና ከበላይ አመራር ሰጪዎች በተሰጠን ኃላፊነት ሶማሊያን ከአስከፊው የሲያድ ባሬ አስተዳደር ለማላቀቅ ያደረግነው ጥረት ለሶማሊያ ሕዝብ ያስገኘው ውጤት አስደሳች ነው በማለት ተናግሬ ሻይ ቡና ተገባብዘን ሸኘኋቸው፡፡ ይኼንኑ በሪፖርት ሳልገልጸው የቀረሁ አይመስለኝም፡፡ ምክንያቱም የደኅንነቱ ትሁት አስተዋፅኦ እንዲሁ ተልኮስኩሶ እንዲቀር ስላልፈለኩ ነው፡፡ በተለይም ታጋዮቹ እኔ ካለሁት ቦታ ድረስ ተወካዮቻቸውን ልከው ያቀረቡልኝ ምሥጋና ላበረከትኩት አስተዋፅኦ ክቡር ምስክር ሆኖ ስላገኙሁት ሁሉጊዜም ሳስታውሰው የምኖር ስሜት ፈጥሮብኛል፡፡ ከዚህ ቀጥሎ ከላይ ከተገለጸው ከሶማሊያዎች ትግል ጋር ተመሳሳይ ከሆነውና ደኅንነቱ ጎን ለጎን ሲያስተናብር ወደቆየው ወደ ደቡብ ሱዳን ታጋዮች ጉዳይ እንገባለን፡፡ በጃንሆይ ዘመነ መንግሥት የአንያንየ ታጋዮችን እነ መቶ አለቃ ዳዊት ወልደ ጊዮርጊስ (በኋላ ሻለቃ) ከሚያሠለጥኑበት ጊዜ ጀምሮ የፀጥታው መሥሪያ ቤት በማደራጀቱ ሥራ ተከፋይ ነበር፡፡ ይሁንና ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ጆሴፍ ላጉን ከኒሜሪ ጋር ካስታረቁና ከፍተኛ ዝና ካገኙበት በኋላ ደቡቦቹን የማደራጅቱ ተግባር ተቋርጦ ነበር፡፡ እንግዲህ ጄኔራል ጆሴፍ ላጉ የምክትል ፕሬዚዳንትነቱን ሥፍራ ጨብጦ ጦሩም ከተዋሀደ በኋላ የሰሜኑ መሪዎች በብልጠት ደቡቡን ከሥራቸው አድርገው ለመደቆስ ተዘጋጁ፡፡ የሸሪአ ሕግም አውጥተው ማስተዳደር ጀመሩ፡፡ በሱዳን የዑማ ፓርቲ መሪ የነበረው ሳዲቅ አልማህዲ ቀደም ብሎ ‹‹መላው የደቡብ ግዛት የእስልምና ሃይማኖት እንዲቀበል ማድረግ አለብን›› ብሎ መጽሐፍ የጻፈውን ተግባራዊ ለማድረግ ሙከራ መታየት ጀመረ፡፡ በዚህ ጊዜ ከመነሻው የእርቁ ጉዞ ያልጣማቸው አንዳንድ ደቡብ ሱዳናውያን ሹልክ እየሉ ወደ ጋምቤላ በመግባት ለመልሶ መደራጀት ራሳቸውን እያዘጋጁ ሀብታም በሆነው በጋምቤላ አውራጃ ውስጥ ተሰባስበው ነበር፡፡ የዚህ ስብሰብ መሪ ነኝ ብሎ ተከታዮቹን እያሳመነ የቆየው ጎርደን የተባለ ሰው ነበር፡፡ ከጓድ ፍሰሐና ከመሩት ቡድን ጋር በመጀመርያ የተገኘው ይኼው ሰው ነበር፡፡ ከአብዮቱ ፍንዳታ በኋላ በጋምቤላም ሆነ በሌሎቹ ክፍላተ አገሮች ደኅንነቱ ገና በጥንካሬ ስላልተቋቋመ የእነህን ሰዎች መምጣት ተከታትሎ የሚገልጽ የደኅንነት ኃይል ባካባቢው እንዳልነበረ የተገለጸው እውነት ነው፡፡ እንግዲህ እነ ጎርደን ጋምቤላ ውስጥ እንዳሉ ነው ደቡብ ሱዳን ቦር ከተባለ ቦታ ላይ የነበረ ጦር አመፅ ያስነሳው፡፡ ዓላማውም የደቡብ ሱዳንን ዜጎች መብት ለማስጠበቅ የተነሳ መሆኑን በማወጅ ተንቀሳቀሰ፡፡ የአመፁ መሪ ዶ/ር ኰሎኔል ጆን ጋራንግ ነበር፡፡ ጋራንግ በመጀመርያ በአንያንያ የትግል አመራር ሥር በታጋይነት ከቆየ በኋላ ዕርቅ እንደወረደ በሱዳን ጦር ውስጥ እስከ ሻምበልነት ማዕረግ ካገለገለ በኋላ ለከፍተኛ ትምህርት ወደ አሜሪካ ተልኮ በእርሻ ኢኮኖሚ የፒኤችዲ የትምህርት መረጃ የጨበጠ ነበር፡፡ ከአሜሪካ ሲመለስ በሱዳን ጦር ውስጥ የልማት ምክትል ኃላፊ ሆኖ ይሠራ ነበር፡፡ ባልሳሳት የቦር አመፅ ከከሸፈ በኋላ ሻለቃ ካርቢኖ ከጋራንግ በፊት ወደ ጋምቤላ የመጣ ይመስለኛል፡፡ ለማናቸውም ጓድ ፍሰሐ ቀጥሎ ያገኙት ጆን ጋራንግን ነበር፡፡ ከእርሳቸው ተከታይ ቡድን ውስጥ እኔም ነበርኩበት፡፡ በዚህ ጊዜ ጋራንግ የመጣበትን ዓላማ በዝርዝር ከተረዱ በኋላ ወደ እኔ ዞር ብለው ‹‹ሞገስ እንግዲህ እወቅበት›› እንዳሉኝ ትዝ ይለኛል፡፡ ተዘንግቷቸው ይሁን ወይም የደኅንነቱን ተካፋይነት ላለመግለጽ እንደሆነ አይታወቅም በመጽሐፋቸው ላይ ይኼንን አልጠቆሙትም፡፡ ለማናቸውም ጋራንግ ከጋምቤላ ተንደርድሮ ወደ ኢትዮጵያ ከፍተኛ አመራሮች ዘንድ አልደረሰም፡፡ ጋምቤላ ሳለ ቀዳሚ ዝግጅቱን አድርጎ ወደ አዲስ አበባ ለመምጣት ሲያስብ የሚያሳውቀን ባልደረባ ተደርጎለት ጥቂት ጊዜ ከቆየ በኋላ ወደዚህ መጣ፡፡ በዚህ ጊዜ ደኅንነቱ ልዩ ቦታ አዘጋጅቶ ጠበቀው፡፡ ከእርሱ ጋር የዲንካ ተወላጅ የሆነ ሸማግሌና የዱር አራዊት ጥበቃ የሥራ ክፍል አባል የሆነ ኰሎኔል እንደነበሩ አስታውሳለሁ፡፡ እንግዲህ በዚህ ማረፊያ ቤት አንድ ወር ያህል የትግል ዓላማውን ንድፍ ሲያዘጋጅ ከቆየ በኋላ ነበር ወደ ጓድ ፕሬዚዳንት ያቀረብነው፡፡ መንግሥቱ ኃይለ ማርያም ከጠዋቱ ነበር በጋራንግ አስተዋይነትና ብልህነት የተማረኩት፡፡ ስለዚህም ብዙ ጊዜ የሱዳን ተቃዋሚዎችን የማደራጀት ጉዳይ ችላ እየተባለ የቆየው አሁን ይሁንታ አግኝቶ ኃላፊነቱ ለእኛ እንደተሰጠ አስታውሳለሁ፡፡ እርግጥ ለሶማሊያ ታጋዮች ወታደራዊ ጠበብቶት እንደተመደቡላቸው ሁሉ፣ ፕሬዚዳንቱ ጄኔራል መስፍንን ለኤስፒኤልኤም በወታደራዊ ጉዳዮች ምክር እንዲያካፍልና አሠልጣኞች እየመደበ እንዲያስተምር ማድረጋቸው ትክክል ነው፡፡ ከአዲስ አበባ ወደ ጋምቤላ ብዙ ጊዜ አብረን ተመላልሰናል፡፡ ለማናቸውም ከጄኔራል መስፍን ጋር መሥራት በመግባባትና በመተባበር እንደነበር ሳልናገር ማለፍ የለብኝም፡፡ በተለያየ ጊዜ ፕሬዚዳንቱ ጆን ጋራንግን ጥሩልኝ እያሉ ወይም እርሱ ላነጋግራቸው እፈልጋለሁ ሲል ሁለታችን ይዘነው እየቀረብን እነርሱ ሲወያዩ፣ አንዳንድ መመለስ ያለብንን ጥያቄዎች እየመለስን መመርያም ሲሰጥ እየተቀበልን ተካፋይ መሆናችን አሁንም ትዝ ይለኛል፡፡ ጋራንግ በአፍሪካና በአውሮፓ አገሮች እየተዘዋወረ የትግል ዓላማውን ሲያስረዳ ፕሮግራም አዘጋጀቶና ባልደረባ መድቦ ያንቀሳቀሰው ደኅንነቱ ነበር፡፡ አንባቢ ልብ ሊል የሚገባው በሶማሊያም ሆነ በደቡብ ሱዳን የትግል እንቅስቃሴ ሥር የተደራጁት ኃይሎች ትግል ሲጀምሩ በያዙት ስያሜ ላይ የተደረገውን ጥንቃቄ ነው፡፡ በሶማሊያ በኩል ኤስኤስዲኤፍ ወይም ኤስኤንኤም አንዳቸውም ሪጅናቸውን የሚጠቁም ስያሜ አልያዙም፡፡ በዚህም በኩል ሱዳን ፒፕልስ ዴሞክራቲክ ፍሮንት በተለይ ለደቡብ ሱዳን ብቻ የተደራጀ ኃይል እንደሆነ የሚያመለከት ነገር የለውም ነበር፡፡ በዚህ አኳኋን ኤስፒኤልኤ የደቡብ ሱዳንን ክልል እያለፈ የሰሜኑ ክፍል በሆኑት ደቡብ ካርዶፋንና ብሉ ናይል ፕሮቪንስ ድረስ እየገባ እንዲያውም አንዳንዴ ለካርቱም መቶ ኪሎ ሜትር እስኪቀረው እየዘለቀ ከባደ ኦፕሬሽን እያካሄደ፣ የሱዳንን ጦር ባርበደበደው ጊዜ የሱዳኑ መሪ ጄኔራል ኒሜሪ አንድ አዋጅ አወጡ፡፡ ይኼውም የደቡቦችን የፖለቲካ ተካፋይነት ጉልህ ቦታ ለመስጠት ነው በሚል አስተሳሰብ ዶ/ር ጆን ጋራንግን ተቀዳሚ ምክትል ፕሬዚዳንት አድርጌ ሾሜያቸዋለሁ የሚል ነበር፡፡ ታዲያ በቀልድ መልክ ጋራንግን እንግዲህ ሹመት ተሰጥቶሃል ከዚህ ወዲያ ምን ልታደርግ አስበሃል? ስንለው ‹‹ኔሚሪ ሞኝ ነው፣ እኔ ይኼን ሁሉ ኃይል አሠልፌ የምዋጋው የግል ሥልጣኔን ለማደላደል መስሎት ወንበሬን ለቅቄልሃለሁ አለማለቱም ገርሞኛል፤›› እያለኝ መነጋገራችንና መሳቃችን ትዝ ይለኛል፡፡ የኒሜሪን መንግሥት ለማንገዳገድ አስተዋጽኦ ካደረገት አንዱና ዋናው የኤስፒኤል ትግል መሆኑ አይካድም፡፡ ታዲያ ኒሜሪ ለጉብኝት ወደ ውጭ አገር ሄደው ሳለ በጄኔራል ሰዋር አልደሃብ የተመራ ወታደራዊ አመፅ ተቀስቅሶ እ.ኤ.አ. በ1985 እርሳቸው እንደወጡ ቀሩ፡፡ ግን የንቅናቄው መሪ ጄኔራል ሰዋር አልደሃብ አዲስ ሕገ መንግሥት እንዲቀረፅና የቀድሞ የፖለቲካ ፓርቲዎች ዝግጅት እያደረጉ እንዲቆዩ አድርገው እ.ኤ.እ. በ1986 ከአንድ ዓመት በኋላ በሳዲቅ አልማህዲ የሚመራው ዑማ ፓርቲ አብላጭውን ወንበር አግኝቶ መንግሥት አቋቋመ፡፡ እንግዲህ ሱዳን እንደገና ወደ መድበለ ፓርቲ አስተዳዳር ተመለሰች ማለት ነው፡፡ በፓርላማው መክፈቻ ሥነ ሥርዓት ላይ ለመገኘት ከኢትዮጵያ የተላከውን ቡድን የመራሁት እኔው ራሴ ነበርኩ፡፡ ጠቅላይ ሚኒስትር ሳዲቅ አልማህዲንና የሁሉንም ፓርቲዎች መሪዎች ተዘዋውረን ካነጋገርን በኋላ ዝርዝር ሪፖርት ሊኢሠፓ የውጭ ጉዳይ መምርያና ለውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ስለቀረበ ሳይመለከቱት የቀሩ አይመስለኝም፡፡ በተለይም ለብዙ ዓመታት በኅቡዕ ይንቀሳቅ የነበረው የሱዳን ኮሙዩኒስት ፓርቲ ዋና ጸሐፊ ኢብራሂም ኑጉድ በይፋ ብቅ ብሎ የምክር ቤት ወንበር ይዞ ስለነበር ከሱዳን መንግሥት ጋር ስለሚኖረን ግንኙነት ጠቃሚ ምክሮችን አካፍሎንም ስለነበር የእርሱንም ሐሳብ በሪፖርታችን ውስጥ አካትተነው ነበር፡፡ በመጽሐፍዎ ገጽ 298 ላይ ኰሎኔል መንግሥቱ አንደኛው ጎማ ተንፍሷል፣ ሁለተኛው (የሱዳን ማለታቸው ነው) በቅርቡ ይተነፍሳል ሲሉ ተናግረዋል፡፡ ያሉት በመጀመርያ ከሥልጣኑ የተፈናቀለው ኑሜሪ ስለነበር በእርሱ ጊዜ የተናገሩት ይመስለኛል፡፡ እንግዲህ የደቡብ ሱዳኖችን ትግል በዚህ አኳኋ እያስተባበርን ሳለ እኔ በሥራ ምድብ ወደ ውጭ ስለተላክሁ መጨረሻውን ለማየት አልበቃሁም፡፡ ሆኖም ከሱዳን ባለሥልጣናት ጋር ለስብሰባ በተገናኘን ቁጥር ተጨባጭ መረጃ እያቀረብን የሚፈጸሙብንን በደል ስናስረዳ እውነተኛውን ነገር እየካዱ ሲያላግጡብን የቆዩትን ያህል፣ በአጸፋ ምት ልናንበረክካቸው በመቻላችን ከተደሰቱት ሰዎች አንዱ እኔ ነበርኩ፡፡ ከዚህ በኋላ በመጽሐፍዎ ላይ ካነበብኳቸው ውስጥ አንዳንዶቹን ጉዳዮች እያሰባሰብኩ ወይም በተናጠል የማውቀውን ለመናገርና ግንዛቤ ለማስጨበጥ እሞክራለሁ፡፡ ገጽ 297 ላይ ስለኮሎኔል አብዱላሂ ዩሱፍ የገለጹትን እንዲሁ ላልፈው አልፈለኩም፡፡ ኮሎኔል አብዱላሂ ወደ እስር ቤት የተላከው በአንዲት የአፍ ወለምታ ነው፡፡ አሻጥር የተባለችውም እርሷ ናት፡፡ ከዚህ ሌላ በትግሉ ውስጥ ተቃዋሚዎቹን አስገድሏል ለሚባለው አፍ ሞልቶ መመስከር የሚቻል አይመስለኝም፡፡ ትግሉ ውስጥ የነበሩት አብዱራህማን አይዲድና መሐመድ ዲከር የተባሉት ሞስኮና ፕራግ ሄደው በአይዲዮሎጂው ተጠምቀው የተመለሱት ከኮሎኔል አብዱላሂ ጋር መግባባት ቢያጡም፣ እስከ ሞት የሚያደርስ ዕርምጃ ይወሰድባቸዋል ለማለት አስቸጋሪ ነው፡፡ ለትግሉ ድጋፍ እንሰጣለን በማለት ሊቢያውያን በአካባቢው ያንዣብቡ እንደነበር መዘንጋት የለበትም፡፡ ሌላም ግምት ማቅረብ ይቻላል፡፡ ብቻ ሁሉም ነገር ተድበስብሶ በመቅረቱ ያሳዝናል፡፡ የኮሎኔል አብዱላሂ የአፍ ወለምታ ከኦፕሬሽን ጋር የተያያዘ ነው፡፡ የተሰማውን ቅሬታ ለመግለጽ አንድ ቃል በመናገሩ ሪፖርት ተደርጎበት ወደ ወታደራዊ ፖሊስ ተልኮ ታሰረ፡፡ ሰውየው አገሩ ሳለ በሲያድ ባሬ ታስሯል፡፡ እኛ ዘንድ መጥቶ ብዙ ከለፋ በኋላ ለሌላ እስር ሲዳረግ ዕድለ ቢስ መሆኑን ተመልክቼ ለዚያች ስህተቱ ምሕረት ተደርጎለት እንዲፈታ ብዙ ወትውቼ አይቻልም ተብሎ መቆየቱን አስታውሳለሁ፡፡ ሆኖም ባለቤቱና አራት ልጆቹ መጉላላት ስለማይገባቸው በስደት ወደ ሌላ አገር እንዲሄዱ አድርገናል፡፡ ለማናቸውም በአብዱላሂ መታሰር ምክንያት ትግሉ ባለመቋረጡ ግንባሩ ምን ዓይነት ጠንካራ መሠረት ላይ እንደቆመ ማረጋገጫ ተገኝቷል፡፡ በመጽሐፍዎ በተከታዩ ገጽ ላይ የሞቃዲሾ መንግሥት እየተጠናከረ ሲመጣ ያልተከለለው የድንበር ጉዳይ፣ እንዲሁም የሶማሊያ ፍላጎት እንደገና ማገርሸቱ አይቀርም ያሉት ትክክለኛ ግምት ነው፡፡ በ13/10/2001 ዓ.ም. አዲስ ነገር በተባለች ጋዜጣ ላይ የዋሽንግተን ፖስት ዘጋቢ ‹‹በሞቃዲሾ ያልተሞከረው ስትራቴጂ›› በሚል ርዕስ ያወጣው ጽሑፍ ተጨባጩን የሶማሊያ ችግር ያልዳሰሰና አርኪ ሆኖ ስላላገኘሁት፣ በዚሁ አዲስ ነገር በተባለ ጋዜጣ ላይ በ23/01/2002 ዓ.ም. ‹‹ሌላው የሶማሊያ መንገድ›› በሚል ርዕስ አንድ ጽሑፍ በስሜ አቅርቤ ነበር፡፡ እዚያ ላይ ሶማሊያ በጊዜው ያለችበትን ሁኔታ አትቼ ወደፊት ምን ሊከተል እንደሚችል በትንሹ ዕውቀቴ አንድ ዘገባ አቅርቤ ነበር፡፡ እርስዎ የወረወሩትን አስተያየት የሚደግፍና የሚያጠናክር ስለሆነ እንዲያነቡት እልክልዎታለሁ፡፡ ከዚህ በኋላ አሰባስቤ የምመለከታቸው ሦስት ጉዳዮች አሉ፡፡ የመጀመርያው በገጽ 318 ላይ ትሪፖሊ ኮሎኔል ጋዳፊ ዘንድ ቀርባችሁ በምትነጋገሩበት ጊዜ የአሜሪካ ፕሬዚዳንት ሬገንን ለማስገደል አምስት የሠለጠኑ ሊቢያውያንን ያዘጋጁ መሆኑን ነገሩን፡፡ በዚህ ጊዜ የአሜሪካ የስለላ ድርጅት የመረጃ ምንጭ ከመካከላችን እንደነበረ አልጠረጠሩም ብለዋል፡፡ ይኼ እጅግ ከባድ ውንጀላ ነው፡፡ ኮሎኔል ጋዳፊ ስለዚሁ ዝግጅታቸው ቀደም ብለው አዲስ አበባ ሄደው ሳለ ለኮሎኔል መንግሥቱ የነገሯቸው ከሆነ፣ ወሬውን ለማስተላለፍ እሳቸውም በጥርጣሬ ቀለበት ውስጥ ሊገቡ ነው ወይ? ጽሑፍ ለማሳመር ከሆነ አብዮታዊ መሪያችንንም እጠረጥራለሁ ሊሉ ይችሉ ነበር፡፡ ውስብስብ የመረጃ የሥራ ሒደቶችንና የኢንተለጀንስን ኤቢሲ የሚያውቁ ከፍተኛ የደርግ ባለሥልጣን ጉዳዩን በጥልቀት መመልከትና መመርመር ይችላሉ ብዬ ስለምገምት፣ በኢንተለጀንስ ሪፖርት አቀራረብ ምንጩ A - 1 ተብሎ ይታይልኛል ብለው ያቀረቡት ጽሑፍ ምንም ማስረጃ ከኋላው ስላላስደገፈ ከሚቀጥለው ዕትምም ላይ ቢሰርዙት ይሻላል ብዬ እመክርዎታለሁ፡፡ ኮሎኔል ተስፋዬ ስለኢንተለጀንስ ጠልቆ የሚያውቅ ሰው ነበር፡፡ ሲአይኤ በኢትዮጵያ ውስጥ ያካሂድ የነበራቸውን ሚስጥራዊ ኦፕሬሽኖች እጅግ በረቀቀ ጥበብ እያጋለጠ መሬት ላይ ያነጠፈ ከፍተኛ የመረጃ መኮንን የአገሩንና የወዳጅ መንግሥት ሚስጥር አሳልፎ ይሰጣል ማለት በምንም ዓይነት ተቀባይነት አይኖረውም፡፡ ቦብ ውድወርድ የተባለው የዋሽንግተን ፖስት ዘጋቢ በጊዜው የሲአይኤ ዳይሬክተር የነበረውን ዊልያም ኬሲን ተጠግቶ ‹‹The Veil›› በሚል ርዕስ የጻፈውን መጽሐፍ እንዳነብ የመከሩኝ በመጀመርያ የፍትሕ ሚኒስትር በኋላ ደግሞ በፓሪስ የኢትዮጵያ አምባሳደር ሆነው የሄዱት አቶ ጌታቸው ክብረት ነበሩ፡፡ በመጽሐፉ ላይ የተጠርጣሪውን ሰው ስም ሳይጠቅስ ለእርሱ እንደ ተራ ወሬ ለእኛ ደግሞ አሳሳቢና ከባድ ምርመራ ልናደርግበት የሚገባን ጉዳይ አካፍሎናል፡፡ በጊዜው የተለያዩ የማጣሪያ ዘዴዎችን ተጠቅመን ለሲአይኤ ሚስጥር ሊያቀብል ይችላል የሚባለውን ሰው ለማጋለጥ ብርቱ ጥረት አድርገናል፡፡ በዚህ ጥርጣሬ ውስጥ ብዙ ሰዎች ሊገቡ ይችላሉ፡፡ በአንድ ሰው ላይ በቀጥታ ለመመስከር ግን ህሊናን የሚፈታተን ጉዳይ ነው፡፡ ቪዛ ሳያስመቱ አሜሪካ አገር ሰተት ብለው የገቡ ብዙ ሰዎች ነበሩ፡፡ አንዳንዶቹ እርስዎ በመጽሐፍዎ ላይ ያወደሷቸው ናቸው፡፡ ይሁንና አሁንም ቢሆን በማናቸውም ላይ ደኅንነቱ በእርግጠኝነት ቆሞ ጣቱን የሚቀስርባቸው አይሆኑም፡፡ የአሜሪካ መንግሥት የሚስጥር ሰነዶችን አውጥቶ ለንባብ እስኪለቅ ብንጠብቅ አይሻልም? ዕድሜ ሰጥቶን ለማወቅ ያብቃን፡፡ ብርሃኑ ዲንቃ በሌለ ወንጀል ያላንዳች ማስረጃ ለሦስት ዓመታት ታስሮ ተፈታ ብለዋል፡፡ ገጽ 374 ላይ፡፡ በወዳጄና በማከብረው ብርሃኑ ላይ መረጃ የሰበሰበውና ምርመራ አካሂዶ ለደኅንነቱ ያስተላለፈው ሌላ አካል ነው፡፡ ማዕከላዊ ምርመራ ይቆይ ተብሎ ወደኛ በተላለፈ ጊዜ ለማንም ታሳሪ ያልተደረገውን እንክብካቤ እያደረገ ያቆየው ሚኒስትራችን ነበር፡፡ ቶሎ ከእስር እንዲለቀቅም ብዙ ሙከራ ተደርጓል፡፡ እኔም የውጭ ጉዳይ ሰዎች እንጎብኘው ሲሉ አብሬአቸው እየሄድኩ አጽናንተነዋል፡፡ በሕይወት ቢኖር ኖሮ ይኼንን ይመሰክር ነበር፡፡ ስለዚህ መረጃውም ማስረጃውም የቀረበው በላይ ቤት በኩል ስለሆነ ደኅንነቱን ለቀቅ ቢያደርጉት ይሻላል፡፡ ገጽ 405 ላይ በደኅንነቱ የመሠረታዊ ድርጅት ስብሰባ ላይ . . . ‹‹በወሬና በአሉባልታ ወይም ለግል ጥቅም ሳይሆን፣ ጥራትና ጥናት በተሞላበት ሁኔታ መሥራት አለባችሁ፣ ሕዝቡን በቅንነት ማገልገል አለባችሁ ብዬ ምክር አካፈልኩ›› ያሉትን ደኅንነቱ በፀጋ ነው የተቀበለው፡፡ የኢንተለጀንስ ኮርስ የሚካፈሉ ወጣቶች ሥልጠናቸው ተጠናቆ ሲመረቁ ሁልጊዜም ሥራ ከመጀመራቸው በፊት የምንሰጣቸው ምክር ከእርስዎ ሐሳብ ጋር የሚመሳሰል ነው፡፡ ለግል ጥቅም ተብሎ ወይም ሠራተኛ ለመምሰል የሚቀርብ የሐሰት ሪፖርት የሚያስከትለው ጥፋት ብዙ ስለሆነ ለአባሎቻችን ብርቱ ጥንቃቄ እንዲያደርጉ እናስተምራለን፣ እንመክራለን፣ እናስጠነቅቃለን፡፡ እርስዎ የተገኙት በሴሚናሩ መዝጊያ ላይ ነበር፡፡ ከዚያ በፊት ግን ለስምንት ቀናት በተካሄደው ውይይት ላይ የብሔረሰቦች ኢንስቲትዩት አባላትና የዩኒቨርሲቲ መምህራን ያደረጉልን ገለጻና ያካፈሉን ምክር እጅግ ጠቃሚ እንደነበር አስታውሳለሁ፡፡ የሴሚናሩ መዝጊያ ሥነ ሥርዓት ከተካሄደ በኋላ ለእርስዎ ክብርና ትምህርት ለሰጡን ምሁራን መለስተኛ ግብዣ አድርገን ብርጭቆ ስናጋጭ አጠገብዎ የነበረው ፕሮፌሰር መስፍን፣ ‹‹ጓድ ፍሰሐ ከአብዮቱ ጀምሮ የወደቀውን መንግሥት መደብደባችሁን ለምን አትተውም?›› ያለዎትን ያስታውሳሉ? በዚህ ጊዜ እኔና አለቃዬ ጎን ለጎን ተቀምጠን ስለነበር፣ ንግግሩ እርስዎ ያከሉበት ሳይደመር እኛው ዘንድ የተዘጋጀ ስለነበር ኮሎኔል ተስፋዬ ቀስ ብሎ፣ ‹‹እኛ ምን እናድርግ እነሱ እንዲህ ካላልን ደስ አይላቸውም፤›› ማለቱ ይታወሰኛል፡፡ አዎ ኮሎኔል ተስፋዬ ብዙ ጉዳዮችን በጥንቃቄ እንደሚከታተል አውቃለሁ፡፡ ገጽ 406 ዓይ ጓድ ካሳ ገብሬና ኮሎኔል ተስፋዬ ያሉበትን ቡድን መርተው በኢጣሊያ በኩል ሲያልፉ ሮም ከተማ ላይ የታየውን ድራማ ጠለቅ ብሎ ለማየት አልሞክርም፡፡ ይሁን እንጂ ወደ ዩጎዝላቪያ ከማምራታችሁ በፊት፣ ‹‹እኔ ወደ አገሬ አልመለስም ብዬ ወጥቼ ወደ ከተማ ሄድኩ፤›› ያሉት የቴአትሩ ዓቢይ ክፍል ሆኖ ነው የቀረበው፡፡ ኮሎኔል ተስፋዬ እርስዎ ከኢትዮጵያ ውጭ ሄደው እንደማይቀሩ ገና ከአዲስ አበባ ሳትነሱ ነው የሚያውቀው፡፡ ለዚህ አንድ ምሳሌ ልስጥዎት፡፡ በአብዮቱ ዘመን ባልና ሚስት ልጆቻቸውን ጨምረው በአንድነት ወደ ውጭ እንዲሄዱ አይፈቀድም ነበር፡፡ በዚህ ጊዜ የእኔ ሚስት ልጆቻችንን ይዛ ወደ አንድ አገር ሄዳ ሳለ እኔ ለሥራ ጉዳይ ወደ ውጭ እንድሄድ ተዘጋጅ እባላለሁ፡፡ ይኼኔ አለቃዬ ቤተሰቤ ወደ ውጭ መሄዳቸውን አላወቀ ይሆናል ብዬ ወደ ቢሮው ሂጄ የእነሱን ውጭ መሆን ነግሬው እኔ ደግሞ መውጣቴ ደንቡን መተላለፍ አይሆንም ወይ? ስለው እባክህን ቀልዱን ተውና ዝግጅትህን ቀጥል፣ ትሄዳለህ አለኝ፡፡ በእውነቱ በእኔ ላይ ያሳየው መተማመን መንፈሴን እጅግ ነበር ያሞቀው፡፡ እርስዎም በዚህ ዓይን ቢያዩት መልካም ነበር፡፡ ስንት ጊዜ ዴሌጌሽን እየመሩ ወደተለያዩ አገሮች የተጓዙ የደርጉ ቁንጮ አባል ውጭ ሄደው ይቀራሉ ማለት ዘበት ነው፡፡ እንዲያውም እርስዎ ሆቴሉን ለቀው ሲወጡ ‹‹የት ሲፈነጥዝ እንደሚውል (ይቅርታ ቃሉን በመጠቀሜ) አይታችሁ ንገሩኝ፤›› ብሎ የተለያዩ ቡድኖች ሳይልክብዎ የቀረ አይመስለኝም፡፡ በመጽሐፍዎ ላይ ያልገለጹት አንድ የውጭ አገር ጉብኝት አለ፡፡ ይኼውም በኬንያ ፕሬዚዳንት አራፕ ሞይ አሥረኛ ዓመት በዓለ ሲመት (ኛኞ ኤራ) ላይ ለመገኘት ወደ ናይሮቢ ሲሄዱ ከተከታዮችዎ አንዱ እኔ ነበርኩ፡፡ ከኬንያ ባለሥልጣናት ጋር ያደረጉትን አስደሳች ውይይት እንተወውና በአምባሳደሩ አማካይነት በአገሪቱ የሚገኙ ኢትዮጵያውያን እንዲሰበሰቡ ተደርጎ በተለያየ ምክንያት ካገራቸው ወጥተው የቀሩ ግማሾቹ እያለቀሱና ደርግን እያማረሩ ሲናገሩ፣ ሌሎቹ ደግሞ በፍርኃትና በልመና ችግራቸውን ሲያመለክቱ፣ ከከበደ ሚካኤል መጽሐፍ ላይ ያነበቧቸውን ግጥሞችና ምሳሌዎች እያንቆረቆሩ ሲሰጡ የነበረው መልስ እጅግ በሳልና አስደናቂ ነበር፡፡ እንዲያውም የተሰበሰበው ሰው ጊዜ ጨምሩልን እያለ ሲወተውት አምባሳደሩ ምን ፈርቶ እንደሆነ አይታወቅም ውይይቱ እንዲቋረጥ አደረገ፡፡ ታዲያ በእኔ በኩል ከሁላችሁም ባለሥልጣናት ጋር ወደተለያዩ ጎረቤት አገሮች ተከታይ ሆኜ ስሄድ ልዩ ሪፖርት ለማቅረብ ባልገደድም ጓድ ፍሰሐ መድረሻ ላጡ ኢትዮጵያውያን ያደረጉት ገለጻና ያስተላለፉት ምክር በጣም ጠቃሚ ነበር ስል ለአለቃዬ የቃል መግለጫ አቀረብኩ፡፡ በዚህ ጊዜ እርስዎ ቢያምኑትም፣ ባያምኑትም ፍሰሐ እኮ ጎበዝና እምነት የሚጣልበት ሰው ነበር ያለኝ፡፡ ደኅንነቱ እውነት መስካሪ ነው፡፡ ገጽ 420 ላይ ለእርስዎና ለኮሎኔል ተስፋዬ አለመግባባት መነሻ የሆነው በየሳምንቱ ከደኅንነቱ በሚላክልዎ የግልጽ ምንጭ ሪፖርት ላይ አቀራረቡን በመተቸት ለፕሬዚዳንቱ አንድ የጥናት ሪፖርት ካቀረቡ በኋላ እንደነበር ገልጸዋል፡፡ በመሠረቱ እርስዎ ደኅንነቱን በበላይነት ይመለከቱ ስለነበር ጉዳዩን ወደ ላይ ከማሰቀል ኮሎኔል ተስፋዬን ጠርተው በዚህ ጉዳይ እንዲህ ያለ አመለካከት አለኝ ቢሉት ኖሮ ካላሰባችሁት አለመጣጣም ውስጥ አትገቡም ነበር፡፡ በእውነቱ እርስዎ እንዴት እንዳዩት አላቅም እንጂ ቢሯችን የዓለምን ትኩስ ዜናዎች ሞኒተር የሚያደርግባቸው ልዩ ልዩ መንገዶች ነበሩት፡፡ ከማስታወቂያ ሚኒስቴር በተከራየነው ቴሌፕሪንተር ሮይተር፣ አዣንስ ፍራንስ ፕሬስና አሶሼትድ ፕሬስ ደቂቃ በደቂቃ የሚያስተላልፉትን ዜና እንቀበል ነበር፡፡ ከዚህ ሌላ ከቮይስ ኦፍ አሜሪካና ከቢቢሲ በእንግሊዝኛ የሚለተላለፉትን እንዲሁም ከመካከለኛው ምሥራቅና ከጎረቤት አገሮች በፈረንሣይኛ፣ በዓረብኛና በሶማሊኛ የሚተላለፉትን ሞኒተር የሚያደርጉ ብዙ ቋንቋ አዋቂዎች ቀጥረን ስለነበር ወደ አማርኛ እየተተረጎሙ በታይፕ ተጽፈው፣ በማግሥቱ ጠዋት ቢሮ ስንገባ በመጀመርያ እየቀረቡልን እናነብ ነበር፡፡ ታዲያ ሁሉንም በጅምላ ሳይሆን ከኢትዮጵያ ሁኔታ ጋር ተዛማጅነት ያላቸውንና የአገራችንን ጥቅምና ደኅንነት ለማስጠበቅ የሚረዱትን አንቂ ይሆናሉ የምንላቸውን የግልጽ ምንጭ ሪፖርቶች እንጂ ሁሉንም አናግበሰብስም ነበር፡፡ ከውጭ አገር የምናስመጣቸው አፍሪካ ኮንፊደንሻል፣ ዘኢኮኖሚስትና ሌሎችም የኢንተለጀንስ ዘገባዎች የሚያቀርቡ መጽሔቶችም ነበሩ፡፡ በስተመጨረሻ ቤቱን በዓረብኛና በሶማሊኛ ቋንቋ አዋቂዎች አጥለቅልቀው እንደነበር ትዝ ይለኛል፡፡ እጅግ አስቸኳይ ነገር ከተገኘ እስኪነጋ ሳይጠብቁ ቤቴ ስልክ ደውለው ዜናውን ያሰሙኝ ነበር፡፡ ሀቅ እንናገር ከተባለ እርስዎ በየዕለቱ ሬዲዮ እያዳመጡ፣ ጋዜጣና መጽሔት እያገላበጡ የዓለምን ሁኔታ እንደሚከታተሉ ሳልጠራጠር የእኛ ሳምንታዊ የግልጽ ምንጭ ሪፖርት ቆረፈደብኝ ቢሉ ባለመገረም፣ ለመሆኑ እላይ ቤት የእርስዎ ጓደኛ የሆነ ከሬዲዮ የሚተላለፈውን ዜና እንተወውና አንድ ገጽ ጽሑፍ ሳያነብ የሚውል እንደነበረ አያስታውሱም፡፡ ከዚህ በላይ ማለት ስለማልፈልግ ይኼን አርዕስት በዚሁ እዘጋለሁ፡፡ በኢንተለጀንስ ሪፖርት አቀራረብ ግልጽ ምንጭ በመቶኛ የተወሰነ ደረጃ ግምት ይሰጠዋል፡፡ ይኼ በብዙ አገሮች የሚሠራበት ስለሆነ ዝርዝር ጉዳይ ውስጥ አልገባም፡፡ በመጽሐፍዎ ገጽ 412 ላይ ሚኒስትሩና መሥሪያ ቤቱ በሕወሓትና በሻዕቢያ ውስጥ መረጃ አቅራቢዎች ሳያስገቡ ቀርተው መረጃ አያገኙም ነበር ብለዋል፡፡ እንግዲህ እዚህ ላይ ወደ መረጃ ሥውር ምንጭ አቀራረብ ገባን ማለት ታዲያ የሥውር ምንጭ የሥራ ሒደትን በአደባባይ ለመነጋገር በጣም አስቸጋሪ ይሆናል፡፡ መቼም እርስዎ የሰነዘሩትን አስተያየት አንባቢ ምንም መመራመሪያ መንገድ ባይኖረውም አምኖ ይቀበላል ብዬ አልገትም፡፡ ለመሆኑ ገና በጠዋቱ ወያኔ በበረሃ ተቋቁሞ በየአቅጣጫው ለመዘረጋጋት እንቅስቃሴ በጀመረበት ሰዓት፣ ከውስጥ የተገኙትን መረጃዎች ምርኩዝ በማድረግ አደገኛ አካሄድ መሆኑን በካርታ ላይ እየጠቆመ በሥዕላዊ መግለጫ ኮሎኔል ተስፋዬ ሪፖርት በቀረበበት ዕለት ከማዕከላዊ ኮሚቴ አባላት የተሰነዘረበትን ትችት ያስታውሱታል? በመከላከያ ሚኒስትሩ ግንባር ቀደምትነት፣ ‹‹ለመሆኑ ደኅንነቱ ካርታ አዥጎርጉሮ የሚያቀርበው እኛ የት ነው ያለነው? ከዚህ ሁሉ የድል ጉዞ በኋላ ምን እያወራ ነው?›› አልነበረም የተባለው፡፡ ገጽ 551 ላይ፣ ‹‹. . . መንግሥት ወያኔን አሳንሶ በማየት በወቅቱ ዕርምጃ ባለመወስዱ ወያኔ ፈጣን ወታደራዊ ዕድገት እያሳየ መጣ፤›› በማለት የሰጡት አስተያየት ትክክለኛና የደኅንነቱን ጥረት ግልጽ አድርጎ የሚያሳይ ነው፡፡ ጓድ ፍሰሐ የመረጃ ምንጭ የሌለው የደኅንነት መሥሪያ ቤት 17 ዓመታት ሙሉ ለመታገል አይችልም፡፡ የመረጃ ምንጭ የላቸውም ያለዎት ሰው ካለ ወደ ውስጥ ሳይገቡ እንዲሁ ሊታዘቡት ይገባል፡፡ በመጽሐፍዎ በተከታታይ ባሰፈሩት ጽሑፍ ኮሎኔል ተስፋዬ፣ - ወያኔ እርስዎን ለማስወገድ ባደረገው ሙከራ እርሱ ተባባሪ እንደሆነ፣ - የሻዕቢያ ብቻ ሳይሆን የአሜሪካኑ የስለላ ድርጅት ሲአይኤ ተባባሪ እንደነበር በርካታ ማስረጃዎች እንዳለዎት፣ - ኤርትራን ለማስገንጠል በተወሰዱት ዕርምጃዎች ተባባሪ እንደነበር በራሱ አንደበት አረጋግጧል፣ በማለት ምሕረት የለሽ ውንጀላ ከወረዱበት በኋላ ገጽ 419 ላይ ደግሞ፣ ‹‹ተስፋዬ እንደሚነገርለት የጠለቀ የኢንተለጀንስ ባለሙያ፣ ተመራማሪና ፖሊሲ ቀያሽ ሳይሆን ጥሩ የመረጃ ወኪልና ወሬ አቀባይ ነው ብለውታል፡፡ ይኼ እንግዲህ እርስ በርሱ የሚቃረን አገላለጽ ነው፡፡ ለመሆኑ ከፕሬዚዳንት መንግሥቱ ጀምሮ በከፍተኛ አመራር ቦታ ላይ የነበሩት ጓዶች ሁሉ እንደ እርስዎ እያሰቡ እርስዎ ካስቀመጡት ድምዳሜ ላይ ደርሰው ነበር? ይኼም ካልሆነ እርስዎ በተራቀቀ መንገድ ተከታትለው የደረሱበትን ጉዳይ ለምን አጀንዳ አስይዘው የፖሊት ቢሮው እንዲነጋገርበት አላደረጉም? እንደኔ አስተያየት ይኼ ሊታለፍ የሚገባው ጉዳይ አልነበረም፡፡ ከዚህ ቀጥሎ አንባቢን ግራ የሚያጋባ እርስዎ በመጽሐፍዎ ላይ ያሰፈሩትን ጽሑፍ እንዳለ አስቀምጥና ተገቢውን መልስ ለመስጠት እሞክራለሁ፡፡ ‹‹. . . መረጃ መለዋወጥ በሚል ሰበብ በንጉሡ ጊዜ ጀምሮት የነበረውን የሞሳድና የሲአይኤ የወኪልነት ሥራውን ቀጠለበት፤›› ብለዋል፡፡ ይኼንን ላም ባልዋለበት ኩበት…. ብዬ ባልፈው በወደድኩ ነበር፡፡ ነገር ግን እርስዎ ነበር ያሉት ግንኙነት ደርግ ከመጣ ጀምሮ በፍፁም መቋረጡን በቅድሚያ ሳረጋግጥ፣ የግንኙነቱም ዓይነት እርስዎ እንዳሉት አለመሆኑን በማከል ነው፡፡ በመጀመርያ ነገር መረጃ መለዋወጥና መተባበር ሲባል የአገርን ሚስጥር እያወጡ መዘርገፍ አይደለም፡፡ የአገራችንን ጉዳይ ለማወቅ እነሱ ብዙ መንገድ እንዳላቸው ደግሞ መታወቅ አለበት፡፡ እኛ እነዚህ በዓለም ፖለቲካ ግዙፍና ኃያላን የሆኑትን አገሮች የውስጥ ሚስጥራችሁን ንገሩን ብለን እንደማንጠይቃቸው ሁሉ፣ እነሱም የእኛን የውስጥ ጉዳይ ለማወቅ ጥያቄ አያቀርቡም፡፡ ከአብዮቱ ፍንዳታ ወዲህ ጎራ የለወጥን እንደመሆናችን ምንም ዓይነት የትብብር መንገድ አልነበረንም፡፡ ታዲያ ቀድሞም ቢሆን በጊዜው ወዳጅ ከነበሩት አገሮች ጋር የነበረው ግንኙነት በቀጥታ እጅ እስከመስጠት የሚደርስ አልነበረም፡፡ እዚህ ላይ ለመተንተን አስቸጋሪ ይሆንብኛል፡፡ እርስዎ ግን ለማወቅ ጉጉት ካለዎት በቆይታ በደንብ ላብራራልዎት እችላለሁ፡፡ መቼም ከአብዮቱ ፍንዳታ በኋላ አዲስ ካፈራናቸው ወዳጆቻችን ጋር መቀራረብና መግባባት እንዳለብን ባይካድም፣ የአሠራሩ ፕሪንስፕል ፈጽሞ አልተለወጠም፡፡ የኢትዮጵያ ሚስጥር አይሸጥም አይለወጥም፡፡ ከሁሉም በላይ ደግሞ ሚኒስትራችን ኮሎኔል ተስፋዬ እኔ በእርሱ ሥር እሠራ እስከነበርኩበት ጊዜ የአሠራሩን ፕሪንስፕል አዛንፏል ብዬ አላምንም፡፡ ሆኖም ከጊዜ በኋላ መለወጡንና ከአሜሪካኖች ጋር መመሳጠሩን እናውቃለን ያሉኝ ሰዎች አሉ፡፡ የዚህን ሒደት ወደፊት ለብቻው እናየዋለን፡፡ መቼም ከእርስዎ መጽሐፍ ላይ በማስታወሻ የያዝኳቸው ነጥቦች ብዙ ናቸው፡፡ መልስ ወይም አስተያየት ሳልሰጥባቸው ጽሑፌን ማጠቃለል የማይገባኝ ሁለት ወይም ሦስት ጉዳዮች ስለቀሩ እንደሚከተለው አብራራለሁ፡፡ የመጀመርያው የደኅንነቱ መሥሪያ ቤት አወቃቀር በማንና እንዴት እንደተዘጋጀ የጻፉት ነው፡፡ በአብዮቱ መጀመርያ ዓመታት የታየው ትርምስ አብቅቶ ሶማሊያም የሞከረችው ወረራ በድል ከተጠናቀቀ በኋላ ለደኅንነቱ አዲስ መዋቅር ተዘጋጅቶ፣ ሁሉንም የመረጃ ቤቶች የሚያሰባስብ መሥሪያ ቤት እንዲቋቋም በበላይ አካል ውሳኔ መተላለፉ ይታወሳል፡፡ ለዚህ ዝግጅት ኃላፊነቱን የወሰደው ኮሎኔል ተስፋዬ ነበር፡፡ የደኅንነቱን አመራር ለመረከብ ደረስን፣ ደረስን ከሚሉ የኢንተለጀንስ ኦፊሰሮች ጋር ዝግጅቱን የመራሁት እኔው ራሴ ነበርኩ፡፡ ቀደም ባሉት ዓመታት ብዙ የአሠራር ልምዶችን ቀስመን ስለነበር በእውነቱ ማዋቀሩ ችግር አልፈጠረብንም ነበር፡፡ እርግጥ አጠቃላይ መዋቅሩን ነድፈን የሥራ ድርሻው ምን እንደሚሆን ካረቀቅን በኋላ የመዋቅር ሥራ ኤክስፐርቶች የሆኑት እነ ማንደፍሮ ተገኝ ዳስሰውና መርምረው ነበር የመጨረሻ ቅርፁን ይዞ እንዲወጣ የተደረገው፡፡ በመጽሐፍዎ ገጽ 419 ላይ፣ ‹‹በ1971 መዋቅሩ በምሥራቅ ጀርመን ባለሙያዎች የአገርና ሕዝብ ደኅንነት ሚኒስቴር ተብሎ ጥናቱ ለመንግሥት ቀርቦ ተቀባይነት አገኘ፤›› የሚል አንብቤያሁ፡፡ ይኼ ፈጽሞ የተሳሳተ መግለጫ ነው፡፡ ይልቅስ መዋቅሩን በምናዘጋጅበት ጊዜ ከሶቪየት ኅብረት ጀምሮ ከኩባ፣ ከምሥራቅ ጀርመን፣ ከቼኮዝሎቫኪያና ከሌሎችም ሶሻሊስት አገሮች የደኅንነት ተጠሪዎች ጋር እየተገናኘን የልምድ ልልውጥ እናደርግ ስለነበር፣ በዚያን ጊዜ ካጋጠሙን ነገሮች አንድ ሁሉን ላጫውትዎት፡፡ ይኼን ሥራ የምንሠራው በልዩ ካቢኔ አነስተኛ አዳራሽ ውስጥ ስለነበር የየዕለቱን የሥራ ሒደት ኮሎኔል ተስፋዬ ስልክ እየደወለ ይጠይቅ ነበር፡፡ አንድ ቀን በወቅቱ የነበረው የአገር አስተዳደር ሚኒስትር መዋቅሩ እየተዘጋጀ ያለው አዲስ የሚኒስቴር መሥሪያ ቤት ለመፍጠር ስለሆነ ይኼ ትክክል አይደለም፣ እንደ ቀድሞው በምክትል ሚኒስትር ደረጃ አገር አስተዳደር ውስጥ የደኅንነቱ ዘርፍ እንዲኖር ማድረግ አለብን በማለት ይከራከር እንደነበር ከአንድ ምንጭ ተረዳን፡፡ ታዲያ ይኼንኑ ለኮሎኔል ተስፋዬ ስንነግረው እኔው ራሴ እወያይበታለሁ በማለት እንደሚያሳስብ ነገረን፡፡ በሌላ ጊዜ ከምሥራቅ ጀርመን በዚሁ ጉዳይ ምክርና ሐሳብ እንዲያካፍለን የተላከው ጄኔራል ኖይቨር የተባለ የደኅንነት ከፍተኛ መኮንን በተለያዩ አገሮች አብዮት ሲፈነዳ የደኅንነቱን ሥራ ለመምራት የሚመረጠው ከሠራተኛው ወገን ነው፣ ለምሳሌ በኒካራጉዋ ለዚህ ሥራ የተመረጠው ልኳንዳ አራጅ ነው፣ በሌላ አገር ደግሞ (የአገሩ ስም ጠፋኝ) ጫማ ሰፊ ነው… እያለ ሲተነትን ቆይቶ ሄደ፡፡ በተለመደው አኳኋን ኮሎኔል ተስፋዬ ደውሎ የዕለቱ ውሏችን እንዴት እንደሆነ ሲጠይቀኝ ሰውየው ያካፈለንን ልምድ ነገርኩት፡፡ ታዲያ እርሱ ለዚህ የሰጠው አስተያየት ምን መሰለዎት? ‹‹አይ ሰውዬው ልምዱን ማካፈሉ ክፉ አይደለም፡፡ ነገር ግን ደኅንነቱን የሚመራ ሰው ቄራ ወርጄ እስክፈልግ ሌላ ሌላውን ቢያስተምረን ጥሩ ነው፤›› ብሎ ንግግሩን አቆመ፡፡ ይኼው የጀርመን ጄኔራል ኃይለኛ ስለነበር ጠረጴዛ እየደበደበ የኔን ሐሳብ ካልተቀበላችሁ እያለ ስለነበረ ገለጻ የሚያደርግልን፣ የዕለቱ ውይይታችን አብቅቶ ለማግሥቱ ሌላ ቀጠሮ ይዘን ስንለያይ የኮሚቴው አባላት ወደኋላ ቀረት ብለው የምንጠይቅህ ነገር አለ አሉኝ፡፡ ምንድነው? ስላቸው ይኼው ሰውዬ ልምዱንና ዕውቀቱን እንዲያካፍለን ነው እንጂ የምንወያየው እንዲህ እየደነፋ መናገሩ ለምንድነው? አንተም ዝም ማለትህ ትክክል አይደለም አሉኝ፡፡ እኔም ይኼ እኛን ለማስተማር የመጣውን የወዳጅ አገር እንግዳ ሳናስቀይም በብልኃት ብናስተናግደው ይሻላል ብዬ ነው እንጂ ለተከታዩ ጊዜ ንግግራችን ብልኃት እንፈልጋለን አልኳቸው፡፡ እንደ እውነቱ ከሆነ እኔ ከሰውየው ጋር አተካራ ብገጥም ፈጥነው ለፖለቲካው ክፍል ወሬ አስተላልፈው ያስደፉኛል ብዬ ፈርቼ ነው እንጂ የተቆጠብኩት፣ እንዴት እንደማስተናግደው አጥቼበት አልነበረም፡፡ ለማናቸውም በተከታዩ ጊዜ መጥቶ በለመደው አኳኋን መረር እያለ ሲናገር ሐሳቡን እስኪደመድም ጠበቅኩና ‹‹ኮምሬድ ጄኔራል በዙሪያዬ ያሉት መኮንኖችና እኔ በኢንተለጀንስ ሙያ ሰፊ ልምድ ያለን ነን፡፡ ትናንት ነፃ እንደወጡት አንጎላና ሞዛምቢክ ከሥር ሀ ብለን ትምህርት የሚሰጠን አይደለንም፡፡ የሰሞኑና የዛሬው ግንኙነታችን የሶሻሊስት አገሮችን ልምድና አሠራር እየቀሰምን ለእኛ በሚስማማ መልክ ለመንደፍ ስለሆነ አቀራረብዎን በዚህ አኳኋን ቢያስተካክሉልን ይሻላል…›› ስል በእውነት ነው የምልዎት ሰውየው ሰግጠጥ ሲል፣ የእኔ ጓደኞች ደግሞ በደስታ መቀበላቸው ከጠረጴዛው ሳንነሳ ይነበብ ነበር፡፡ ይኼ የውስጥ ጉዳይ እንደዚህ በስፋት የሚተነተን መሆን አልነበረበትም፡፡ ዝርዝር ነገር ውስጥ ያስገባኝ እርስዎ በመጽሐፍዎ ላይ የምሥራቅ ጀርመን ደኅንነት መዋቅሩን እንዳዘጋጀልን አድርገው የጻፉት ወደ ኋላ ተመልሼ ብዙ ነገሮች እንዳስታውስ ስላደረገኝ ነው፡፡ ምዕራባውያን አገሮች ደኅንነት በምሥራቅ ጀርመን ደኅንነት ወይም ስታዢ ሥር ገብቷል እያሉ ያናፍሱ የነበሩትን መጨበጫ የሌለው ወሬ እርስዎም በመጽሐፍዎ ላይ ደግመውት በማየቴ በጣም አዝኛለሁ፡፡ የኢትዮጵያ የመረጃ ድርጅት የማንም ጅራት ሆኖ አያውቅም፡፡ ይልቁንም ምዕራቡም ምሥራቁም ለኢትዮጵያ ደኅንነት መሥሪያ ቤት ያዥጎድጉዶ የነበሩትን አድናቆት ከሚያውቁ ገለልተኛ ሰዎች ጠይቀው ቢረዱ መልካም ነው፡፡ ምናልባት እርስዎ አለቃችንና እኛ ትሁት ጭፍራዎችዎ የሥራ ውጤታችን በዓለም እንዲናኝ ለማድረግ የቤቱ ዲሲፕሊን ገድቦ ስለያዘን መናገር እያፈርን ቆየን እንጂ፣ የውስጥ ግብግቡን መልክ አስይዘን በዓለም አቀፍ ደረጃ ፍልሚያውን እንደተያያዝነው አሌ የማይባል ሀቅ ነው፡፡ ዛሬ ሁሉም ነገር ስላለፈ ጠላቶቻችንም ሆኑ ወዳጆቻችን ቢጠየቁ በግልጽ እንደሚናገሩ አልጠራጠርም፡፡ ገጽ 442 ላይ ‹‹. . . በዓሉ ግርማ በደኅንነት በኩል ዕርምጃ ተወስዶበታል የሚል የራሴን ግምት ወሰድኩ፤›› ካሉ በኋላ፣ ‹‹በዓሉን የመሰለ ታዋቂ ሰው በተስፋዬ ወልደ ሥላሴ ውሳኔ ሊሆን እንደማይችልም በእርግጠኝነት መናገር ብቻ ሳይሆን ከደኅንነት ሚኒስትሩ አረጋግጫለሁ፤›› ብለው በዚህ አኳኋን ሁኔታዎችን አመሳክረው ወቀሳውን ሙሉ በሙሉም ባይሆንም፣ ከኮሌኔል ተስፋዬ ትከሻ ላይ በማውረድዎ አመሰግንዎታለሁ፡፡ ከዚሁ ጋር በተያያዘ ሌላ አስተማማኝና ጠጣር መረጃ ልሰጥዎት ብችልም ለጊዜው በዚህ ብንገታ መልካም ይመስለኛል፡፡ አሁንም ደኅንነቱን ለቀቅ ያድርጉት፡፡ ገጽ 496 ላይ ከአሜሪካ ከኤምባሲ አንደኛ ጸሐፊ ጋር ፕሬዚዳንት መንግሥቱን ከሥልጣን በማስወገድ ዙሪያ እንዴት በግብዣ ላይ በግልጽ እንደተወያያችሁ ገርሞኛል፡፡ በመጀመሪያ ነገር አጠገብዎ የፕሮቶኮል ሰዎች አልነበሩም? እንዴትስ ከእርስዎ ደረጃ ጋር ከማይስተካከል ሰው ጎን አስቀምጡዎት? በማስከተል በደርግ መንግሥት ከፍተኛ አመራር ውስጥ ላሉት ሰው ኰሎኔል መንግሥቱን ከሥልጣን አስወግዱ ብሎ በግልጽ ምክር ያካፍላል? ኩዴታ አብዛኛውን ጊዜ በረቀቀ ሚስጥር ተይዞ ይበስልና ፈንድቶ ሲወጣ ብቻ ነው ድንገተኛ ጉዳይ ሆኖ የሚታየው፡፡ በሱዳን እ.ኤ.አ. በ1971 በፕሬዚዳንት ኑሜሪ ላይ የቅርብ ረዳቶቻቸው የመፈንቅለ መንግሥት ሙከራ ለማድረግ በጠራራ ፀሐይ ሲንቀሳቀሱ ገና ሳይመሽ ኒሜሪ ከእጃቸው አምልጠው ጦር አስተባብረው እንደደቆሷቸው ይታወሳል፡፡ ይኼው አካሄድ በጄኔራል መርዕድ ንጉሤ ሲደገም እንዴት በሌላ አገር ከተደረገው ሙከራ ትምህርት አልቀሰሙም ብለን ነበር፡፡ አሁን ደግሞ በምግብ ጠረጴዛ ዙሪያ የመንግሥት ግልበጣ ውይይት ተደረገ ያሉት በጣም ገርሞኛል፡፡ የኰሎኔል ተስፋዬ ተካፋይነትስ እንዴት ነበር ብዬ አልጠየቅዎትም፡፡ ይልቅስ ነገርን ነገር ያነሳዋልና እርስዎ እኮ የጄኔራሎቹን የመፈንቅለ መንግሥት ሴራ ደርሰውበት እንዴት እንደሚያስተናብሩት ጠፍቶዎት ሙከራውን ለማክሸፍ ከጓደኞችዎ ጋር ብዙ ልፋት ውስጥ ገብተዋል፡፡ በዋዜማው ጓደኛዎ መጥቶ ሲነግርዎት ሌሎች ሰዎችን ፍለጋ ጋራ ለጋራ ከመዞር መቼም ለወዳጅዎ ለኰሎኔል ተስፋዬ ይንገሩ ብዬ ሐሳብ ባላቀርብም ፕሬዚዳንቱ ለርስዎ ሩቅ አልነበሩም፡፡ ለእንደዚህ ያለ ነገር ጊዜ መስጠት አያስፈልግም ነበር፡፡ የጋዜጣ ሪፖርተር ይመስል በጠዋት በማስታወቂያ ሚኒስቴር በኩል ዞረው ለምን ወደ ቢሮዎ ሄዱ? ኩዴታው መጀመሩን ለማብሰር ነው? ወይስ ከዕይታ ገለል ብለው ለማድፈጥ? ለሁሉም በተከታታይ ሙከራውን ለማክሸፍ የተጫወቱት ሚና ዋጋ የሚሰጠው ነበርና በዚሁ እናካክሰዋለን፡፡ ስለደርግ ብርታት/ድክመት በመጽሐፍዎ ላይ ብዙ ሐተታ ማስፈርዎን ተመልክቻለሁ፡፡ የኔ ትኩረት ደግሞ ደኅንነቱን በሚመለከት በተባለው ላይ ስለሆነ አጠቃላይ ጉዳይ በጥልቀት ለማየት አልፈለግሁም፡፡ ሆኖም ለደርግ ውድቀት የተለያዩ ምክንያቶች እንዳሉ ገጽ 564 ላይ ጨረፍ ጨረፍ አድርገው የጻፉትን ስላየሁ፣ ቀድሞ በጃንሆይ ዘመነ መንግሥት በምንጽፋቸው ጥናታዊ ሪፖርቶች ‹‹ሳይሰበር ጠግን፣ ሳይሸበር ለጉም›› እያልን እንደመከርን ሁሉ፣ የደርግ ሥልጣን ከማክተሙ በትንሹ ከሦስት ዓመት በፊት ደግሞ ልዩ ጥናታዊ ሪፖርት ማቅረባችንን አስታውሳለሁ፡፡ የዚህኛው የአቀራረብ ዘይቤ ደግሞ ‹‹ሳይቃጠል በቅጠል›› የሚል እንደነበረ ዕድሜ ሰጥቶኝ የሥራው ተካፋይ ስለነበርኩ በሚገባ አስታውሰዋለሁ፡፡ የደርግ የትግል ጉዞ ፈጣን እመርታ ሲያሳይ ቆይቶ በአንድ ወቅት ዕርምጃው ከመገታቱም ባሻገር ቁልቁል የመውረድ አዝማሚያ በታየበት ጊዜ ደኅንነቱ የራሱን ጥናትና ምርምር አካሂዷል፡፡ በዚህ ዓቢይ ተግባር ተካፋይ የነበሩት መሥሪያ ቤታችን በልዩ የጥናት ግብረ ኃይል ያደራጃቸው ጓዶች ነበሩ፡፡ የጥናቱን ቡድን የመራው አንድ ከፍተኛ የኢንተለጀንስ መኰንን እንደነበረ አስታውሳለሁ፡፡ ከ12 በላይ የሚሆኑ የጥናቱ አባላት በቡድን ተከፋፍለው የአገሪቱን የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ፣ የማኅበራዊና የወታደራዊ ጉዳዮች በጥልቀትና በጥራት መርምረው በጊዜው የደረስንበትን ደረጃ ገምግመው በጣም ከፍተኛ ግምት የሚሰጠው ጥናት አቅርበው ነበር፡፡ የዚህ ጥናት ቡድን ሥራ ተፈጭቶና ተሰልቆ እንዳበቃ በሚኒስትራችን መሪነት እኔና የዋና መምርያ ኃላፊዎች በትምህርት ቤቱ የሰብሰባ አዳራሽ ተሰብስበን ሰፊ ውይይት አካሂደናል፡፡ ውይይቱን ስናደርግ በቪዲዮ እየተረቀረጽን ስለነበር አንዳንድ ጉዳዮችን ስናነሳ እንኳ ምንም ዓይነት መቆጠብ አልነበረብንም፡፡ ለማናቸው የደኅንነቱ ከፍተኛ አመራሮች የሚታረሙ፣ የሚስተካከሉና የሚመረመሩ ነጥቦችን እየጠቆምን ጥናቱ የመረጃ ቅርፁን ካገኘ በኋላ ኢንሳይሎፒዲያ የሚያህል ጥራዝ ተሠርቶ ለፕሬዚዳንቱ እንዲቀርብ መዘጋጀቱን አስታውሳለሁ፡፡ መቼም የዚያን ጊዜ ሁኔታ ሳስታውስ ዝግጅቱ ምንም ዓይነት ችግር ሳይፈጥርብን የተካሄደ ቢሆንም፣ በአቀራረቡ ላይ ግን የሚኒስትራችን ጭንቀት እንደነበር አስታውሳለሁ፡፡ ለሁሉም ደኅንነቱ የቤት ሥራውን በተገቢው ሰዓት መርምሮ ስላቀረበ ዛሬ ወደኋላ ተመልሶ ነበሩ የሚባሉ ጉድለቶች ዝርዝር አቅራቢ አይሆንም፡፡ በዚህ አኳያ አንዳንድ ነገሮች ጠቋቁሜአለሁ ብሎም በትምክህት ማስታወሱም ከእርሱ የሚጠበቅ አይሆንም፡፡ ባለቀ ሰዓት ምን ለመሆን? እ.ኤ.አ. በ1960ዎቹ በቅኝ ግዛት ሥር የነበሩት የአፍሪካ አገሮች ለነፃነት ትግል በሚያደርጉበት ጊዜ አንድ የአፍሪካ መሪ (የአልጄሪያ ፕሬዚዳንት ቤንቤላ ይመለስሉኛል) መድረክ ጨብጠው ለአርነት ታገዮች ትንሽ፣ ትንሽ እንሙትላቸው እንዳሉት ሁሉ የከፍተኛው አመራር አባላት ሁሉንም ነገር አጥርታችሁ ስለምታውቀት፣ ዛሬ ይኼን የመሰለ ትንታኔ ውስጥ ገብቶ ጊዜ ከማጥፋት ለውድቀት ምክንያቶች ናቸው ከተባሉት ውስጥ ደረጃው ቢለያይም ትንሽ፣ትንሽ ተቋድሶ ሌላውን ለታሪክ ትቶ መግፋቱ የተሻለ ይመስለኛል፡፡ መልስ ያልሰጠሁባቸው ሌሎች ጥቃቅን ጉዳዮች እንዳሉ ባውቅም በዚሁ ባበቃ የተሻለ ይመስለኛል፡፡ በመጨረሻ ግን አንድ ሐሳብ ብወረውር ምን ይመስልዎታል? የጄኔራሎቹን የመፈንቅለ መንግሥት ሙከራ ለማክሸፍ በዕለቱ ብዙዎቻችሁ ተረባርባችሁ እንደነበር አስታውሳለሁ፡፡ እርስዎም በዙሪያዎ የተመለከቱትን አሰባስበው ከአንድ ዕይታ ውስጥ አስገብተውናል፡፡ ይሁን እንጂ መጀመርያ መረጃ ያቀረበለዎት ሰው በግብግቡ መሀል የት እንደደረሰ አልገለጹልንም፡፡ የመረጃ ምንጭን መሸፈን ትክክል ስለሆነ ለምን ስለእርሱ አልጻፉም ብለን መጠየቅም የለብንም፡፡ ነገር ግን እርስዎ ያ ወዳጅዎ ያቀረበልዎትን መረጃ አፍኖ ከማስቀረት በማንም በኩል ይሁን ስለጉዳዩ አስቸኳይ ውይይት አድርገው ለዕርምጃ አወሳሰድ ቢሰለፉ ኖሮ፣ ሙከራውን ያከሸፉ ተብሎ እጅግ ከፍተኛ አድናቆት ያተርፉ ነበር፡፡ እንደ እርስዎ ከውጭ ሆኖ ሳይሆን መፈንቅሉን ካደራጁት ሰዎች መካከል ሰርጎ ገብቶ ቀደም ብሎ ዕርምጃ ያላስወሰደ አንድ ሌላ ሰው አለ፡፡ በእርስዎ ትንታኔ ውስጥ ስሙን አላነሱትም፡፡ በማክሸፉ ዙሪያ የእርሱስ ተሳትፎ እንዴት ይገመገማል? ሌሎች ደግሞ መሀል ሰፋሪ ሆነው ቆይተው ቁርጡ ሲታወቅ ተሳታፊ የሆኑ እንዳሉ ይታወቃል፡፡ መቼም የልጅ አዋቂ ያሉትን የሻምበል መንግሥቱ ገመቹ ቁርጠኛ አቋምና የላቀ ተሳትፎ ልዩ ቦታ እንደሚሰጡት አልጠራጠርም፡፡ ዝናሩን ግጥም አድርጎ ጠመንጃውን አንግቦ ሳትጠሩት ከች ያለው ጓድ ካሳ ገብሬም ሌላው ተደናቂ የአብዮቱ ወገን ነው፡፡ ስለኰሎኔል ተስፋዬ ምንም ነገር ማለት ስለማይፈልጉ የእርሱን ለሌሎች ቢተው ይሻላል፡፡ ዞሮ ዞሮ ያ ደርግን ለማስወገድ የተደረገ እንቅስቃሴ በምን፣ በማንና ለምን እንደ ከሸፈ ለታሪክም ቢሆን ቢመረመር ጥሩ ሳይሆን አይቀርም፡፡ እርስዎ ቢጽፉ ይጻፉ፣ ስላልጻፉት ግን እኔም ትንሽ ትንሽ ያወቅኋቸው ጉዳዮች ስላሉ ለአንባቢያን መወርወሬ አይቀርም፡፡ ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው በቀድሞ መንግሥት የአገርና የሕዝብ ደኅንነት ጥበቃ ምክትል ሚኒስትር፣ ከዚያም በሳዑዲ ዓረቢያ የኢትዮጵያ መንግሥት ባለሙሉ ሥልጣን አምባሳደር ነበሩ፡፡ ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እንገልጻለን፡፡

በሌተና ጄኔራል ፃድቃን ገብረ ትንሳዔ

(ክፍል አንድ)

ከ25 ዓመት በፊት ኢሕአዴግ የደርግን መንግሥት በጦርነት አሸንፎ የአገራችንን ፖለቲካዊ ሥልጣን ከተቆጣጠረ በኋላ፣ ቀስ በቀስ እያደጉ የመጡ ፖለቲካዊ ችግሮች በግልጽ ጎልተው መታየት ጀምረዋል፡፡ አሁን ገዥው ፓርቲና ፓርቲውን የሚመራው መንግሥትም የችግሮቹን መኖር አምኖ ለመፍታት እየተንቀሳቀሰ እንደሆነ መንገር ከጀመረ ሰነባብቷል፡፡ ይህ ሁኔታ ለማንኛውም የአገሩን ደኅንነትና ሰላም፣ ቀጣይነት ያለው ኢኮኖሚያዊ ዕድገትና ማኅበራዊ ብልፅግና ለሚመኝ አገር ወዳድ ዜጋ ያሳስባል፡፡ ከዚህ አንፃር የተለያዩ አስተያየቶች እየተደመጡ ነው፡፡

የትጥቅ ትግሉ ከተጠናቀቀ በኋላ ያኔ ሁኔታው በፈቀደው መሠረት በሕዝብ ተሳትፎ ሕገ መንግሥት አፅድቀን በዚህ ሕገ መንግሥት እየተመራን መጓዝ ከጀመርን  ሁለት አሥርት ዓመታት በላይ አስቆጥረናል። በእነዚህ ያለፍንባቸው ዓመታት ብዙ የተመዘገቡ ድሎች ያሉ መሆናቸው እንደተጠበቀ ሆኖ መሠራት ያለባቸው ብዙ ጉዳዮችም አሉ። በዚህ ጽሑፍ በዋናነት መሠራት በሚገባቸው ጉዳዮች በተለይ ደግሞ የአገራችን የፖለቲካ ሁኔታ የተረጋጋ፣ ለኢኮኖሚያዊ ዕድገትና ለማኅበራዊ ብልፅግና የተመቻቸ እንዲሆን ለማስቻል የፖለቲካ ሥልጣን በሰላማዊና ዴሞክራሲያዊ መንገድ ለአሸናፊ ፖለቲካዊ ኃይል እንዲተላለፍ ለማስቻል፣ አሁን ከሚታየው አለመረጋጋት አንፃር  በፖለቲካው ምን ዓይነት ሥራ ቢሠራ የተሻለ መረጋጋት ሊፈጠር ይችላል? በሚለው ጉዳይ ላይ ሐሳቤን ለማካፈል ነው።

ይህ አጭር ጽሑፍ ስድስት ክፍሎች ይኖሩታል፡፡ የመጀመሪያው ፖለቲካዊ ችግሮቹ ምንድን ናቸው? መንስዔያቸው ምንድነው? የሚለውን ጉዳይ ይዳሰሳል፡፡ ቀጥሎም ይህ አሁን የምንገኝበት ፖለቲካዊ ሁኔታ እንዴት እያደገ መጣ?  ወዴት ይወስደናል? ያሉት አማራጮች ምንድን ናቸው? የሚለው ሐሳብ ያነሳል፡፡ ከዚህ ቀጥሎ የትግራይ ሕዝብ አሁን ባለው የኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ ራሱን ምን ዓይነት ቦታ ላይ ያስቀምጣል? የሚለውን ጥያቄ በማንሳት አስተያየቴን አስቀምጣለሁ፡፡ ከዚህ በኋላ አሁን እያደገ የመጣውን ፖለቲካዊ ቀውስ የፀጥታ ኃይሎች በተለይ የአገር መከላከያ ሠራዊት እጁን በማስገባት ሊፈታው ይችላል ወይ?  በሚለው ጥያቄ ላይ ያለኝን አስተሳሰብ እገልጻለሁ፡፡ ቀጥሎም ከዚህ አሁን በግልጽ እየታየ ካለው ፖለቲካዊ ቀውስ እንዴት መውጣት ይቻላል? በሚለው ጉዳይ ላይ የሚታየኝን ሐሳብ አቀርባለሁ፡፡ በመጨረሻም ማጠቃለያ ሐሳብ ይኖራል፡፡

እንግዲህ በሐሳብ አቀራረቡ በግልጽ እንደሚታየው ይህ አሁን የምንገኝበት ፖለቲካዊ ሁኔታ እጅግ አሳሳቢ ስለሆነ በሠለጠነ መንገድ ተወያይተን ከፍተኛ ጉዳት ከመድረሱ በፊት እንፍታው፡፡ ችግሩን ለመፍታት ደግሞ በኢሕአዴግና ድርጅቱ በሚመራቸው የመንግሥት ይሁን የፓርቲ መዋቅሮች ታጥረን በምናደርገው እንቅስቃሴ ብቻ መፍትሔ ማምጣት አይቻልም፡፡ ከዚህ በላይ ከተጠቀሰው መዋቅር በተጨማሪም ከፓርቲና ከመንግሥት መዋቅር ውጪ ያሉ ፖለቲካዊ ኃይሎችና ምልዓተ ሕዝቡ በስፋትና በንቃት ሲሳተፍበት ነው በእርግጠኝነት ችግሩን መፍታት የሚቻለው ከሚል መነሻ ሐሳብ የሚነሳ ነው፡፡ ይህ ደግሞ በከፍተኛ የሕዝቦች መስዋዕትነትና ተሳትፎ የፀደቀውን ሕገ መግሥታችንን መሠረት አድርገን በሕገ መንግሥቱ የተቀመጡትን ሰብዓዊና ፖለቲካዊ መብቶችን ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ በማድረግ፣ በዚህ ማዕቀፍ ውስጥ ፖለቲካዊ ኃይሎችም ያለምንም ተፅዕኖ ያልተገደበ ፖለቲካዊ እንቅስቃሴ አድርገው በመጨረሻም በገለልተኛ ዓለም አቀፍ ታዛቢዎች ነፃ፣ ዴሞክራሲያዊና ያለምንም ተፅዕኖ የተከናወነ ምርጫ መሆኑ ተረጋግጦ የተካሄደ ምርጫ የሚሰጠንን ውጤት ተቀብለን ለመጓዝ ቆርጠን ስንነሳ ነው በሚል አስተሳሰብ ላይ ያጠነጥናል፡፡ ይህ ፖለቲካዊ ሒደት ብዙ ሥራና ጊዜ የሚጠይቅ ስለሆነ ከአሁኑ መጀመር አለበት የሚል እምነት አለኝ፡፡

በአገራችን ያለው ፖለቲካዊ ያለመረጋጋት በመጠቀምና ይህንኑ ያለመረጋጋት በማባባስ፣ ከቁጥጥር ውጪ እንዲሄድ የሚፈልጉ የውጭ ኃይሎች ሌት ተቀን እየሠሩ እንደሆነ መገንዘብ ይቻላል፡፡ ለእነዚህ የውጭ ኃይሎች ለማገልገል በመወሰን የሚንቀሳቀሱ የአገራችን ኃይሎችም አሉ፡፡ እነዚህ ኃይሎች በጋራ የሚፈጥሩትን ፖለቲካዊ ያለመረጋጋትና ከዛም ያለፈ ቀውስ መቋቋምና ማሸነፍ የምንችለው አገር ወዳድ የሆኑ ፖለቲካዊ ኃይሎች በሚያስማማቸው ፖለቲካዊ መድረክ ተገናኝተው፣ በመጀመርያ የአገራችንን ችግሮች ስናስወግድ ነው የሚል እምነት አለኝ፡፡ ይህንን ደግሞ ሕገ መንግሥቱን መነሻ በማድረግ ሊጀመር ይችላል ብዬ አምናለሁ፡፡ ይህ ቢሆን የአገር ውስጥና የውጭ ኃይሎች በቅንጅት በአገራችን ሊፈጥሩት የሚፈልጉትን ቀውስ ማሸነፍ እንችላለን፡፡ አለበለዚያ ለእነዚህ ኃይሎች ምቹ ሁኔታ ካልፈጠርንላቸው ቀውሱን ለመፍታት እየተቸገርን እንሄዳለን የሚል እምነት አለኝ፡፡

አገራችን ያለችበት ፖለቲካዊ ሁኔታ

አገራችን በአሁኑ ጊዜ እጅግ ባልተረጋጋ የፖለቲካ ሁኔታ ውስጥ ነው የምትገኘው የሚል እምነት አለኝ። መንግሥት የሚያወጣቸው መግለጫዎችም ይህንኑ ያመላክታሉ። ሰፊ የመልካም አስተዳደር ዕጦት እንዳለ፣ በግልባጩም ብልሹ አስተዳደር በተለያዩ መንግሥታዊ መዋቅሮች እንደተስፋፋ፣ የኪራይ ሰብሳቢነት ችግር ከፍተኛ እንደሆነ፣ የመንግሥት ገንዘብና ንብረት ብክነት በስፋት እንደሚታይ፣ ትልቅ ተስፋ የተጣለባቸው አገራዊ ፕሮጀክቶች በጊዜያቸው እንደማይጠናቀቁ፣ ይህ ደግሞ አገሪቱን ለከፍተኛ ችግር እያጋለጣት እንደሆነ ይገለጻል። በተለያዩ የአገራችን አካባቢዎች በተለያዩ ምክንያቶች (የማንነት ጥያቄ፣ የኢኮኖሚ ተጠቃሚነት ጥያቄ፣ የፍትሕ መጓደል፣ የመልካም አስተዳደር ዕጦት፣ ወዘተ.) በኦሮሚያ፣ በደቡብ ሕዝቦች፣ በአማራና በትግራይ የሕዝብ መነሳሳትና መንግሥት ጥያቄዎቹን እንዲፈታላቸው በሰላማዊ መንገድ እየጠየቁ ይገኛሉ፡፡

በእርግጥ እንደ አገራችን ያሉ ኋላ ቀር አገሮች የተደላደለ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እንዲኖራቸው ብዙ ፈተናዎችንና መሰናክሎችን ለማለፍ ቀላል ያልሆነ ጊዜ  እንደሚፈጅባቸው ይታመናል። ምክንያቱም የኅብረተሰቡ ማኅበረ ኢኮኖሚያዊ የዕድገት ደረጃ የሚያስቀምጠው የግድ መታለፍ ያለባቸው መሰናክሎች ስላሉ። ይህ የአገራችን የዕድገት ደረጃ የሚያስቀምጥልን ተፅዕኖ ተጨባጭ እንደሆነና በዚህ ተጨባጭ ሁኔታ ውስጥ ሁነን እየሠራን እንዳለን ታውቆ ካለንበት ሁኔታ ጋር የተጣጣሙ ፖሊሲና ስትራቴጂዎችን አውጥቶ ተግባራዊ ማድረግ ይገባል። ለዚህ ዋና መነሻ ሕገ መንግሥት ነው ብዬ አምናለሁ።

ይህ ከላይ የተገለጸው ማኅበረ ኢኮኖሚያዊ የዕድገት ደረጃ የሚፈጥረው ተጨባጭ ተፅዕኖ እንደተጠበቀ ሆኖ፣ የአገራችንን ሁኔታ ያገናዘቡ በማንኛውም ደረጃ በጣም ጥሩ ሊባል የሚችል ያኔ ሁኔታው የፈቀደው ሕዝባዊ ተሳትፎ በተደረገበት መንገድ የፀደቀ ዴሞክራሲያዊ ሕገ መንግሥት አለን። ይህ ሕገ መንግሥት ሕዝቦች ፈቅደው እንዲመሩበት ያወጡት የአገሪቱ የመጨረሻ ሕግ ነው። ሕገ መንግሥቱ መሠረታዊ የሆነ የአገራችን መንግሥት አወቃቀርና አሠራር፣ የግለሰብም ሆነ የቡድን ሰብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች በሚገባ ያካትታል። በዓለም አቀፍ ደረጃ ተቀባይነት ያላቸው ሰብዓዊና ፖለቲካዊ መብቶች ተቀባይነት አግኝተዋል። ይህ በአዲስ መንፈስ ተፈጥሮ ለነበረው የመንግሥት ግንባታ (State Building) ጥሩ መነሻ ነበር።

ሕገ መንግሥቱ በሕዝባዊ የትጥቅ ትግሉ ውስጥ አብዮታዊና ዴሞክራሲያዊ መንፈስ የተላበሰ፣ ኢሕአዴግ በሚመራው መንግሥት እንዲኖር የሚፈለገውን የመንግሥት አሠራርና ባህርይ መለከያ (Standard) ይሆናል ብለን ያስቀመጥነው የትጥቅ ትግሉ ድሎች መቋጫ ነበር እላለሁ። የኋ ኋላ ግን ኢሕአዴግ ከሌሎች ፖለቲካዊ ኃይሎች፣ በተለይ ደግሞ ከኦነግ ጋር በቅንጅት ያስቀመጠውን የመንግሥትን አሠራርና ባህሪ መለከያ ይሆናል ያለውን መተግበር እያቃተው አገሪቱ ወዳልተፈለገ መንገድ እየገባች ነው።

ከዚያ በኋላ ያለው ሁኔታም ሲታይ በርካታ አዎንታዊ ዕድገቶች ተመዝግበዋል። ሕገ መንግሥቱን መሠረት በማድረግ የአገራችን ሕዝቦች ከነችግሮቻቸውም ቢሆን ራሳቸውን በራሳቸው የማስተዳደርን ልምድ አግኝተዋል። ከዚህ አወንታዊም ሆነ አሉታዊ ልምድ ደግሞ ራሳቸውን በራሳቸው ማስተዳደርና መብታቸውን ሙሉ በሙሉ ቢጠቀሙ የሚኖረውን ጠቀሜታ ማየት ጀምረዋል። ሕገ መንግሥቱ በተግባር ላይ ሲውል እንዲሁ በጽሑፍ እንደተቀመጠው አለመሆኑና አተገባበሩ ላይ ያለውን ጉድለቶችና ችግሮች አውቀዋል። በእነዚህ ባለፉት ከሃያ በላይ ዓመታት ደግሞ በተሠራው ማኅበረ ኢኮኖሚያዊ ሥራ ኅብረተሰቡ ስለመብቱ ሕገ መንግሥቱ ሲፀድቅ ከነበረው በላይ የተሻለ ግንዛቤና ሕገ መንግሥቱ እንዲተገበር ዕውቀትና ፍላጎት አለው። በርካታ የተማረ የሰው ኃይል ተፈጥሯል። በአገሪቱ የተዘረጉ የመንገዶችና የመገናኛ አውታሮች ኅብረተሰቡ በቀላሉ እንዲገናኝ፣ ዕውቀቱና የሚያገኝው መረጃ የዳበረ እንዲሆንም አስችለውታል። ከዚህ ጋርም ከውጭው ዓለም ጋር ያለን ግንኙነትም በበርካታ ገመዶች እየተተበተበ ይበልጥ እየጠነከረ መጥቷል። ይህ ማለት የግሎባላይዜሽን ተፅዕኖ ሕገ መንግሥቱ ሲፀድቅ ከነበረው ሁኔታ የበለጠ ነው ማለት ነው፡፡

እነዚህ ሁሉ ሁኔታዎች በድምር ሲታዩ የኅብረተሰቡ በፖለቲካ ጉዳዮች ላይ ያለው አስተሳሰብ፣ ለመሳተፍ ያለው ፍላጎትና ዕውቀት ጨምሯል። በአጭር አነጋገር ዴሞክራሲያዊ ሥርዓቱ እንዲሰፋ ይፈልጋል። ቢያንስ በሕገ መንግሥቱ ዕውቅና የተሰጣቸው መብቶች ሳይሸራረፉ ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ እንዲሆኑ ይፈልጋል። ከዚህ በተቃራኒው ደግሞ መንግሥት እነዚህን በሕገ መንግሥቱ ዕውቅና የተሰጣቸው መብቶች የሚገድቡ አሠራሮችና መመርያዎች በማውጣት ዴሞክራሲያዊ ምኅዳሩን እያጠበበው ይገኛል። ይህ ሁኔታ በአገራችን ውስጥ ላለው ፖለቲካዊ ቀውስ አንድ ትልቅ ምክንያት ነው፡፡

በሕገ መንግሥቱ ዕውቅና የተሰጣቸውን ሰብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች በተሟላ መንገድ አለመተግበር፣ ይባስ ብሎም ዴሞክራሲያዊ ምኅዳሩ እየጠበበ እንዲሄድ ሁለት እርስ በርሳቸው የሚደጋገፉ ምክንያቶች አሉ ብዬ አምናለሁ። አንደኛው የፖለቲካ ሥርዓቱ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ መንግሥት በኢኮኖሚው ውስጥ ያለው ወሳኝ ድርሻ ነው፡፡ እነዚህ በመደጋገፍ የሥራ አስፈጻሚውን የመንግሥት ክፍል የውሳኔ ሰጪነት የኃይል ሚዛን ከሌሎች ክፍሎች የበለጠ እንዲያመዝን፣ በዚህም የተጠያቂነት አሠራር እንዲቀጭጭ፣ ቀስ በቀስ ደግሞ ሕዝብ መንግሥትን መቆጣጠር እየተገባው የሥራ አስፈጻሚው ሕዝብን አስፈራርቶ የፈለገውን እያደረገ የሚሄድበት ሁኔታ ተፍጥሯል። አሁን መንግሥት እየገባባቸው ላሉት የተለያዩ ችግሮች ምንጫቸው ይኼ የገዥው ፓርቲና የሥራ አስፈጻሚው አካል ገደብ የሌለው ፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊ ሥልጣንና ኃይል ነው። እነዚህን በየተራ እንያቸው፡፡

ፖለቲካዊ ሥርዓቱ

ከፖለቲካዊ ሥርዓቱ ስንነሳ የፖለቲካዊ ሥርዓቱ ዋነኛ ችግር በገዥው ፓርቲና በመንግሥት መካከል ያለው ግንኙነት ፈጽሞ ጠፍቶ ገዥው ፓርቲና መንግሥት አንድ ከመሆናቸው የሚመነጭ ነው። በተለያየ ጊዜ በብዙዎች በሙያው ጠለቅ ያለ ዕውቀት ባላቸው ሊቃውንት እንደተገለጸውና በረጅም የሰው ልጆች ታሪክ እየተረጋገጠ የመጣው የመንግሥት አወቃቀር ልምድ እንደሚታወቀው መንግሥት ሦስት ትልልቅ ክፍሎች አሉት። የሥራ አስፈጻሚው፣ የሕግ አውጪውና የሕግ ተርጓሚው ናቸው። እነዚህ አካላት የሥራ ክፍፍላቸውና የሥልጣን ዳርቻቸው በግልጽ የታወቀ፣ አንዱ አንደኛውን እየተቆጣጠረ ሕግ ባስቀመጠለት ገደብ ውስጥ ብቻ ሆኖ እየሠራ መሆኑ እየተያዩ የሚሠሩበት ሥርዓት እንዲኖር ነው ጥረት የሚያደርገው። የዳበረ ኢኮኖሚ ባላቸውና ይህንን ኢኮኖሚ መነሻ አድርገው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓታቸውን ረዘም ባለ ጊዜ የገነቡ አገሮች ታሪክ እንደሚገልጸው፣ የሥልጣን ክፍፍሉ ሥርዓት ከመንግሥት አካላት አልፎ በኅብረተሰቡም ውስጥ ይታያል። የፖለቲካ ኃይሉና የኢኮኖሚ ኃይሉ ተነፃፃሪ ነፃነት ኖሯቸው በዚህ ሥልጣን መሠረት የመንግሥቱ አወቃቀርም የተስተካከለበት አካሄድ እናስተውላለን።

አሁን በአገራችን ያለው የፖለቲካ ሥርዓትና አስተዳደር ከዚህ የተለየ ነው። የሕግ አውጪውን አንድ ፓርቲ ሙሉ በሙሉ ተቆጣጥሮታል፡፡ ይህ ፓርቲ ደግሞ በዴሞክራሲያዊ ማዕከላዊነት መርህ የሚመራ ነው። ይህ ማለት የፓርቲው አባላት በማንኛውም የመንግሥት መዋቅር ውስጥ ካሉ የፓርቲውን ፖለቲካዊ አቋም ማራመድ፣ መፈጸምና ማስፈጸም አለባቸው (በግላቸው የማያምኑበትና የማይቀበሉት ነገር ቢሆንም)፡፡ ከዚህ ስንነሳ መቶ በመቶ የሕግ አውጪውን የተቆጣጠረ ፓርቲ ለሕግ አውጪው ተጠሪ የሆኑቱን የተለያዩ ኮሚሺኖችንም ይቆጣጠራል። የተለያዩ የፖለቲካ አስተሳሰብና ጥቅሞች የሚንፀባረቁበትንና የሚንሽራሸሩበትን ፓርላማ የአንድ ፓርቲ ድምፅ ብቻ የሚያስተጋባበት መድረክ ይሆናል። በአንድ ወቅት የተመረጠ የፖለቲካ ፓርቲ ያቋቋመውን የተወሰነ ጊዜ መስተዳድር በሕጉ መሠረት እየሠራ መሆኑን መቆጣጠር ቀርቶ፣ ዋናው የመንግሥት አመራርና መዋቅር ለሥራ አስፈጻሚው እንደሚመች ያደርግለታል ማለት ነው። በፖለቲካ ፓርቲ፣ በመንግሥትና በወቅቱ መስተዳድር ያለው የሥልጣን ክፍፍልና ቁጥጥር በሙሉ ይጠፉና ሥራ አስፈጻሚው በፈለገው መንገድ ሁኔታዎች ይመቻቹለታል ማለት ነው። በአገራችን ያለው ሁኔታ ይህ ነው፡፡

ይህ ከላይ የተገለጸው ሁኔታ ኢሕአዴግ ሥራዬና ፕሮግራሜ በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነት ስላገኘ ያመጣሁት ውጤት ነው ይለናል። እዚህ ማለት የምፈልገው ኢሕአዴግ ሌሎች የፖለቲካ ፓርቲዎች እንዲመረጡ ቀስቅስ የሚለው የለም። ግን በሕገ መንግሥቱ የተቀመጡትን ሰብዓዊና ፖለቲካዊ መብቶች ሙሉ በሙሉ ተግባር ላይ የሚውሉበትን ሁኔታ እንዲፈጠር ከሌሎች ፖለቲካዊ ኃይሎች ጋር ሆኖ ይሥራ፡፡ ይህንን የሚገድቡ የተለያዩ መመርያዎችና አሠራሮችን ያስወግድ፡፡ የመጫወቻ ሜዳውን ለሁሉም ለራሱም ጭምር እኩል እንዲሆን ያድርግ፡፡ ሌሎቹን የፖለቲካ ፓርቲዎች በመመርያዎችና በሕጎች አይገድባቸው፡፡ ሕዝብ ላይ የተጫነውን በፀጥታ ኃይሎች አስፈራርቶ የማስተዳደር አካሄድ ይነሳና በፖለቲካ ፓርቲዎች ላይ የሚፈጠረው ችግር ይወገድ፡፡ እንደ ማንኛውም ፓርቲ ኢሕአዴግም የፖለቲካ ቅስቀሳውን ያካሂድ፣ በኋላም የምርጫውን ውጤት በፀጋ ይቀበልና ውጤቱን እንየው፡፡

አሁን በአገራችን ያለው የፖለቲካ ሁኔታ ተቃዋሚ የፖለቲካ ፓርቲዎች በሰላማዊ መንገድ በምርጫ ሥልጣን ከአንድ ፓርቲ ወደ ሌላ የሚሸጋገርበት ሁኔታ እጅግ በጣም ጠባብ የሆነበት፣ በመሆኑም በከፍተኛ ፖለቲካዊ ቀውስ ውስጥ የገባንበት ሁኔታ ተፈጥሯል።

በዚህ አጭር ጽሑፍ በመንግሥት (State) በጊዜው መስተዳድር (Regime) እና በምርጫ አሸንፎ ለተወሰነ ጊዜ ሥልጣን የያዘ ፓርቲ (Incumbent Party) ምንነታቸውንና በመካከላቸው ያለውን ዝምድና በሰፊው ለመግለጽ አይመችም፡፡ ሆኖም በእነዚህ አካላት መካከል ያለው ግልጽ የሥልጣን ክፍፍልና የሥራ ዝምድና ካልታወቀና ሙሉ በሙሉ ተግባር ላይ ካልዋለ አሁን አገራችን ውስጥ የሚታየውን በሕገ መንግሥት ዕውቅና ያገኙ ሰብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች ሲጣሱ የሚያስቆምና የሚቆጣጠር አካል ይጠፋል። ለተወሰነ ጊዜ ሥልጣን የያዘው ፓርቲ በሥራው ጥራት ተቀባይነት እያገኘ ዳግመኛ እየተመረጠ የሚሄድበት ሁኔታ ጠፍቶ፣ ፓርቲው ባወጣቸው አዋጆችና መመርያዎች ፖለቲካዊ ምኅዳሩን በማጥበብ ዕድሜውን የሚያራዝምበት ሁኔታ ይፈጠራል። የመልካም አስተዳደር ዕጦት፣ በሥልጣን መባለግ፣ ሙስና በግልጽ መንግሥት በሚያምንበት ደረጃ ቢታወቅም ፓርቲው (የሥልጣን ጊዜውን ለማራዘም ውስጠ ፓርቲ ቀውስ ተፈጥሮ እንዳይዳከም) በቁርጠኝነት አይዋጋቸውም። በአጠቃላይ አንድ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እየዳበረ ለመሄዱ የግድ ተፈላጊ የሆነው የቁጥጥርና የተጠያቂነት ሥርዓት በተለያዩ የኅብረተሰብ ውክልና ባላቸው ፖለቲካዊ ተቋማት የማይደረግ ስለሆነ፣ የአንድ ፓርቲ ሥራ ተደርጎ ስለሚወሰድ ለማረምም ለማስተካከልም አስቸጋሪ ሆኗል።

ይህ ሁኔታ አሁን በሥልጣን ላይ ያለውን ፓርቲ ብቻ የሚመለከት አይደለም፡፡ ሌላ ፓርቲ ሥልጣን ቢይዝም መሠረታዊ አወቃቀሩ አሁን ካለበት ካልተለወጠ ይብስ እንደሆነ እንጂ አይሻሻልም። የአንድን አገር ፖለቲካዊ ሥርዓት ማስተካከልና ዜጎቿን የሚጠቅም፣ ዜጎቹ በየጊዜው እየወደዱትና እየተደሰቱበት እንዲሄዱ የማድረግ የረዥም ጊዜ ሥራ ቅን ሐሳብ ላለው አንድ ሰው ወይም የሚበጅህን ማወቅ እኔ ብቻ ነኝ ለሚል አንድ ፓርቲ የሚተው ጉዳይ አይደለም። ዜጎች በትግላቸው በየጊዜው እያስተካከሉት፣ እንዲመቻቸው እያደረጉት የሚሠራ ጉዳይ ነው። በአገራችንም ከዚህ የተለየ ሊሆን አይገባም፣ አይችልምም።

ኢኮኖሚያዊ ሁኔታው

ሁለተኛው የኢኮኖሚ ሥርዓታችን ጉዳይ ነው፡፡ አሁን ያለው የአገራችን ኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴና ታሪካዊ አስተዳደጉ የዜጎች በመንግሥት ላይ ተፅዕኖ የመፍጠር አቅም የሌለው፣ መንግሥት በአጠቃላይ የሥራ አስፈጻሚው ክፍል ደግሞ በተለይ የፈለገውንና ያመነበትን ለማድረግ የሚከለክለው የሌለበት ሁኔታ ነው ያለው፡፡ ምንም እንኳን ከቅርብ ጊዜ ወዲህ የመንግሥት ግብር የመሰብሰብ አቅም እየተጠናከረ የመጣ ቢሆንም፣ የአገራችን ኢኮኖሚያዊ ልማት ዝቅተኛ በመሆኑ ከአገር ውስጥ የሚሰበሰበው ገቢም መጠኑ አነስተኛ ነው፡፡ መንግሥት በአገሪቱ ሥራ ለመሥራት የሚያስፈልገውን ትልቁን ገንዘብ ከውጭ አገር (በዕርዳታ ወይም በብድር አሁን ደግሞ የውጭ ቀጥተኛ ኢንቨስትመንት መልክ) ነው የሚያገኘው። ከዚህ በተጨማሪም መንግሥት ራሱ ከሚቆጣጠራቸው የልማት ድርጅቶችና ከአገር ውስጥ ገቢ በሚያገኘው ነው የሚንቀሳቀሰው። ይህ ማለት መንግሥት ሰፊ የሆነ ኢኮኖሚያዊ ነፃነት አለው ማለት ነው። ግብር ከፋዩ ኅብረተሰብ በተወካዮቹ በኩል (በፓርላማ) አድርጎ ፖሊሲዎቹን በሥራ አስፈጻሚው ላይ የመጫን ጡንቻው በጣም ደካማ ነው፡፡ የፖለቲካ ሥልጣን የያዘ ኃይል በአገሪቱ ኢኮኖሚያዊ ሕይወትም ላይ ከፍተኛ ሥልጣን አለው። በአገራችን ዋና አሠሪ መንግሥት ነው፡፡ የተለያዩ ኮንትራቶችን የሚሰጠው፣ ትላልቅ ፕሮጅክቶችን የሚያከናውነው የሥራ አስፈጻሚው ነው። የሥራ አስፈጻሚው ከፈለገ ሀብታም ያደርግሃል፣ አለበለዚያ ደግሞ በድህነት እንድትኖር ይፈርድብሃል። መንግሥት በዜጎች ኢኮኖሚያዊ ሕይወት ላይ እጅግ በጣም ከፍተኛ ተፅዕኖ አለው። ይህ በየደረጃው ያለው የሥራ አስፈጻሚው አካል ተግባር ላይ የሚያውለው ሥልጣን በዜጎች ሕይወትና በፖለቲካዊ አቋማቸውም ጭምር ከፍተኛ ተፅዕኖ አለው፡፡ በአድርባይነት ወደ ሥልጣን የሚወጣው አካል በቢሊዮኖች ላይ የሚወስን ስለሚሆን የዜጎች ሠርቶ የመጠቀም ጉዳይ በሱ ፍላጎት ሥር ይወድቅና በላብና በጥረት ሳይሆን ሎሌነት የመጠቀሚያ መሣሪያ ይሆናል።

ኑሮን አሸንፎ ለመቀጠል የፖለቲካ ጠባይን ‹‹አሳምሮ›› የመንግሥትና የፓርቲ ባለሥልጣናት የሚፈልጉትን ፖለቲካዊ ጠባይ መያዝ በሌላ አነጋገር አድርባይ መሆንን ይጠይቃል። ለዚህ ሁሉ ተብሎ የፓርቲ አባል መሆንና ከፍተኛ ደጋፊ መስሎ መታየትም ‹‹አዋጪ›› መንገድ ይሆናል። በፖለቲካዊም በኢኮኖሚያዊም እንቅስቃሴ እንደፈለገ ማድረግ የሚችል ኧረ ተው ባይ የሌለው ፓርቲና መንግሥት በአገራችን ነግሧል። በእንዲህ ዓይነት ፖለቲካዊና ኢኮኖሚምዊ ሁኔታ በመንግሥት ባለሥልጣናትና ከእነሱ ጋር በተጠጉ ተጠቃሚዎች ሙስና፣ በአቋራጭ ለመበልፀግ መሯሯጥ (ኪራይ ሰብሳቢነት የሚባለው) ብልሹ አስተዳደር መንገሥ ባህሪያዊ ይሆናል፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ በሌላው የኅብረተሰብ ክፍል ላይ ፍርኃትና አድርባይነት ቢያስከትል አይገርምም።

አሁን በዓለማችን በአጠቃላይ በአገራችን ደግሞ በተለይ አገሮች ሊከተሉዋቸው ስለሚገቡ የኢኮኖሚ ፖሊሲና አቅጣጫዎች (Developmental State VS Neo-Liberal Political Economy) አስተሳሰብ ላይ ሥነ ሐሳባዊ ክርክር በዚህ ጽሑፍ ለማድረግ አይመችም፡፡ ግን የ‹‹Neo-Libral Political Economy›› አስተሳሰብ ለአገራችን ይጠቅማል የሚል አስተሳሰብ እንደሌለኝ መግለጽ እፈልጋለሁ፡፡ መንግሥት የአገር ሉዓላዊነትና ደኅንነት በመጠበቅ ፖሊሲዎችን በማውጣትና ግብር በመሰብሰብ ብቻ ታጥሮ ይቀመጥ፣ ኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴው ለገበያ ብቻ ይተው የሚል አመለካከት የለኝም፡፡ እንደ አገራችን በመሰሉ በጣም ኋላቀርና ከፍተኛ ድህነት ባለባቸው አገሮች ብቻ ሳይሆን፣ በጣም በበለፀጉት አገሮችም መንግሥት በአገር ኢኮኖሚ ማሳደግ ላይ ከፍተኛ ድርሻ አለው። በማደግ ላይ ባሉት አገሮች ደግሞ ድርሻው ይጨምራል፡፡ ግን የመንግሥት በአገር ኢኮኖሚ ግንባታ ላይ ያለውን ድርሻ ለመወጣት ሲንቀሳቀስ በምን ዋጋ ነው የሚሠራው ነው ትልቁ ጥያቄ። የሚጠቅምህን እኔ አውቅልሃለሁ ስለዚህ የምሠራውን ዝም ብለህ ተቀበል ብለን ሕዝብን አግልለን ነው የምንሠራው?  ወይስ በሰፊ የሕዝብ ተሳትፎ አሳምነን ጥቅሙን አውቆ እየደገፈው መከፈል ያለበት መስዕዋትነት ካለ ተቀብሎ እየከፈለ፣ በሌላ አነጋገር ከሰፊ ዴሞክራሲያዊ ተሳትፎ ጋር ነው የምናካሂደው?  የሕዝብን ሰፊ ዴሞክራሲያዊ ተሳትፎ ገድለን ግን የሥራ አስፈጻሚውን ጡንቻና ኪስ አሳብጠን በሌላ አገላለጽ ለሙስናና ለብልሹ አስተዳደር ምቹ ሁኔታ ፈጥረን፣ በዚህ የተነሳ ደግሞ በአገራችን ከፍተኛ ፖለቲካዊ ችግር ፈጥረን ነው ወይ የምንተገብረው? ነው ምርጫው። አሁን እየሄድንበት ያለነው የመንግሥት በአገር ኢኮኖሚያዊ ግንባታ ላይ ያለው ሚና በጣም ከፍተኛ ዋጋ የሚያስከፍለን ይሆናል ብዬ አምናለሁ። ይህንን የመንግሥት በኢኮኖሚያዊ ግንባታ ላይ ያለው ሚና በሰፊ ዴሞክራሲያዊ ተሳትፎ ሕዝብ እየተቀበለውና እያመነበት፣ በወከላቸው ተመራጮች በኩል ደግሞ እየተቆጣጠረውና እየወሰነበት የሚካሄድ መሆን ይኖርበታል። አሁን ኢሕአዴግ በተቆጣጠረው ፓርላማ ይህንን ጉዳይ በተመለከተ የሚደረገው እንቅስቃሴ ተፈላጊውን ውጤት እንዳላመጣ ግልጽ ነው። የሥራ አስፈጻሚው አካል የፈለገውን ነገር ከማድረግ የሚያግደው ተቆጣጣሪ አካል የለም።

ይህ በሕዝብ ተቆጣጣሪነት የሚካሄድ የመንግሥት በኢኮኖሚያዊ ሕይወት ውስጥ ያለው ሚና ተግባር ላይ ሲውል ጊዜ የሚፈጅ፣ ብዙ ውጣ ውረድና ሕዝብን የማሳመን ሥራ እንደሚፈልግ፣ አንዳንዴም የሥራ አስፈጻሚው ከፈለገው ውጪ ውሳኔዎች ሊወሰኑ እንደሚችሉ ግልጽ ነው። ይህ አገር ከተረጋጋና ከተወሰነ ጊዜ በኋላ ወደ ኋላ እንዳይመለስ በቀጣይነት ግለቱን እየጨመረ የሚያድግ ኢኮኖሚና ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት መገንባት ከፈለግን መከፈል ያለበት ዋጋ ነው።

ለማጠቃለል አሁን አገራችን ያለችበት ሁኔታ የሕዝብ አመኔታ በመንግሥት ላይ በጣም ዝቅተኛ የሆነበት፣ በሕዝቦች መካከል ያለው መቀራረብና መዋደድ የቀነሰበት፣ ጥላቻ እየበረታና በግልጽ እየተነገረ የሕዝቦች የእርስ በርስ መናቆር እንዳይመጣ የሚፈራበት፣ ስለሆነም ውስጣዊ አንድነታችን በጣም የላላበት፣ የመንግሥት መዋቅር የመፈጸም አቅሙ ደካማ የሆነበት ከዚህ የተነሳም ሕዝቡ ተስፋ የቆረጠበት፣ በየአካባቢው ፖለቲካዊ ችግሮች ሲነሱ በታጠቀ ኃይል (ፖሊስና መከላከያ) የሚፈታበት፣ ሕዝቡ አሁን የሚታየው ችግር ይፈታል፣ አይፈታም፣ እንዴት ይፈታል እያለ ከፍተኛ ጥርጣሬ ውስጥ የገባበት ሁኔታ ነው ያለው፡፡

አሁን ወዳለንበት ሁኔታ እንዴት ገባን?

አገራችን አሁን ከምትገኝበት ፖለቲካዊ ሁኔታ ውስጥ እንዴት ገባን ብሎ ዕድገቱን ወደ ኋላ መለስ ብሎ ማየት ተገቢ ይመስለኛል። ከዚህ ተምረን ችግሩን ለመፍታት እንድንችል፡፡ ኢሕአዴግ በመራው የትጥቅ ትግልና ከዚያም በኋላ በነበሩት ጥቂት ዓመታት ፀረ ዴሞክራሲያዊ የሆኑ አስተሳሰቦችንና ተግባሮች አልነበሩም ባልልም፣ መሠረታዊ ባህሪው ግን ሕዝባዊና ዴሞክራሲያዊ ነበር የሚል እምነት አለኝ። የዚህ ዴሞክራሲያዊ ባህሪ መቋጫ ሕዝብ ተሳትፎ የፀደቀው ሕገ መንግሥት ነው እላለሁ።

አንድ ለሕዝቦች ዴሞክራሲያዊ መብቶች መከበር ከፍተኛ መስዋዕትነት በሚጠይቅና በመሠረቱ አብዮታዊ መሠረታዊ ለውጥ ለማምጣት የታገለ የፖለቲካ ድርጅት እንዴት ፀረ ዴሞክራሲያዊ ይሆናል የሚል ጥያቄ ሊነሳ ይችላል፡፡ በእኔ እምነት በውስጡ ፀረ ዴሞክራሲ የሆኑ ባህሪያትም የነበሩበት ግን በመሠረቱ ዴሞክራሲያዊ የነበረ የፖለቲካ ድርጅት፣ በሒደት በየጊዜው በሚወስዳቸው ፖለቲካዊ ውሳኔዎችና እንቅስቃሴዎች እየተለወጠ ፀረ ዴሞክራሲ እየሆነ ይመጣል ብዬ አምናለሁ፡፡ በተለያየ ጊዜ የፖለቲካ ድርጅቱን የሚፈታተኑ ትላልቅ ፖለቲካዊ ጉዳዮች ላይ በሚወስዳቸው አቋሞች ቀስ በቀስ የነበረበትን ቦታ እየለቀቀ ይሄዳል፡፡ ኢሕአዴግም ውስጥ የሆነው ጉዳይ ይህ ነው እላለሁ፡፡ እንደኛ አገር በመሰሉ በጣም ዝቅተኛ በሆነ ማኅበረ ኢኮኖሚያዊ የዕድገት ደረጃ ላይ ባሉ አገሮች የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታው ቅን አስተሳሰብና በጎ ፍላጎት ባላቸው ግለሰቦች ወይም የፖለቲካ ፓርቲዎች ብቻ አይሳካም፡፡ በኅብረተሰቡ ውስጥ ያሉ የተለያዩ አስተሳሰብና ፍላጎት ያላቸው፣ በኅብረተሰቡም  ውስጥ የራሳቸው ፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊ መሠረት ያላቸው ኃይሎች አስተሳሰባቸውንና ፍላጎቶቻቸውን በተደራጀ መንገድ በግልጽ አቅርበው በሚያደርጉት ሰላማዊ ትግልና የዚህ ትግል ውጤት ሆኖ ነው የሚያድገው፡፡ ታሪክ የሚነግረን ይህንኑ ነው፡፡

በአንድ አገር ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሥር እየሰደደ በቀጣይነት እያደገና እየተገነባ እንዲሄድ የሚፈልጉ መሪዎችና ፖርቲዎች ይህንን ሁኔታ አውቀው ሊገነባ ለሚፈልገው የተደላደለ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የተመቻቸ ሁኔታ መፍጠርና ማመቻቸት ሲችሉ ነው፡፡ ግለሰቦች ወይም ፓርቲዎች ትክክለኛ የመሰላቸውን አስተሳሰብና ፍላጎት ብቻ በኅብረተሰቡ ውስጥ በመጫን ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት መገንባት አይችሉም፡፡ ከዚህ አንፃር ኢሕአዴግ ሥልጣን ከያዘ በኋላ ኅብረተሰቡ ላይ መሠረት ያላቸው በተገቢው መንገድ ከተመሩና ዕድል ከተሰጣቸው ዴሞክራሲያዊ ሥርዓቱን በተደላደለ መሠረት ላይ ለማስጀመር ይጠቅሙ የነበሩ ፖለቲካዊ ክስተቶች ተፈጥረው በተገቢው መንገድ ሳንጠቀምባቸው ቀርተን፣ የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታውን በመጉዳት ተፈተዋል፡፡ በዚህ ሒደትም ኢሕአዴግ የመንግሥትን ሥልጣን ከተቆጣጠረ በኋላ ቀሰ በቀስ ፀረ ዴሞክራሲያዊ ባህርያቱ እያደጉ መጡ እላለሁ። ለዚህ አስተዋጽኦ የዳረጉ ብዙ ነገሮች ይኖራሉ፡፡ እነሱን ሁሉንም መዘርዘር አስፈላጊ አይመስለኝም። ግን የመንግሥት ሥልጣን ከተያዘ በኋላ የኢሕአዴግን ዴሞክራሲያዊነት የሚፈታተኑ ሦስት ትልልቅ ክንዋኔዎች ተፈጽመዋል። እነዚህም ክንዋኔዎች የተፈቱበት መንገድ የኢሕአዴግን ፀረ ዴሞክራሲያዊነት ያጎሉ፣ ከዚያም በላይ ተቋማዊ (Institutionalize) እንዲሆን ያስቻሉ ናቸው ብዬ አምናለሁ። እነሱም፡-

1. ከኦነግ ጋር የነበረን ቅራኔ አፈታት

2. በሕወሓት ውስጥ የተፈጠረውን የውስጠ ፓርቲ ቀውስ አፈታት

3. የ1997 ዓ.ም. ምርጫ ተከትሎ የተፈጠረው ቀውስ የተፈታበት አግባብ ናቸው። እነዚህን አንድ በአንድ እንያቸው፡፡

የደርግ መንግሥት ከወደቀ በኋላ የሽግግር መንግሥቱ ቻርተር በመሠረቱ በኢሕአዴግና በኦነግ (የኦሮሞ ነፃነት ግንባር) መካከል በተደረሰበት ስምምነት ፀደቀ፡፡ ጊዜያዊ የሽግግር መንግሥትም በዚሁ ስምምነት መሠረት ተመሠረተ። ከተወሰነ ጊዜ በኋላ በኢሕአዴግና በኦነግ መካከል በተፈጠረው አለመግባባት ኦነግ ከመንግሥት ወጣ፣ ውጊያዎቹም ተካሄዱ። በዚህ ሒደት ጥፋቱ የማን ነበር? የሚለውን ጥያቄ ለታሪክ እንተወውና ይህ ክስተት ግን በኢትዮጵያ ሊመሠረት ይችል የነበረውን የኃይል ሚዛን መሠረት ያደረገ ውስጣዊ የቁጥጥርና የተጠያቂነትን አሠራር ለመመሥረት የሚያስችል  ዕድል እንድናጣ በማድረግ፣ የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታውን ሒደት በከፍተኛ ደረጃ ጎድቷል የሚል እምነት አለኝ። ኦነግ የራሱ ችግሮችና ስህተቶች የነበሩት ቢሆንም፣ በወቅቱ ግን የኦሮሞን ሕዝብ ፍላጎትና ስሜት የሚያንፀባርቅ የፖለቲካ ኃይል ነበር።

ከዚህ በላይ ደግሞ ከኢሕአዴግና ይህ ድርጅት ከሚመራበት አስተሳሰብ፣ የፖለቲካ  እምነትና ባህል ወጣ ያለ በራሱ መንገድ የተፈጠረ ስለነበረም ኢሕአዴግ ውስጥ የነበረውን ስብስብ የመገዳደር (Challenge) አቅምም ፍላጎትም የነበረው ድርጅት ነበር። ይሁን እንጂ ኦነግ ደግሞ ብቻውን ኢትዮጵያን እንደፈለገ ማድረግ የሚችል የፖለቲካ ኃይል አልነበረም። ይህ ሁኔታ በሚገባ ቢያዝ ኖሮ ጤናማ የሆነ የቁጥጥርና የተጠያቂነት ሥርዓት ለመገንባት፣ የሥራ አስፈጻሚ የሆነው የመንግሥት አካልን የኃላፊነትና የተጠያቂነትን አሠራርን የምንቆጣጠርበት የፖለቲካ ሥርዓት የመመሥረት ዕድሉ የሰፋ ነበር የሚል እምነት አለኝ። ይህ አካሄድ ችግሮች አይኖሩበትም ነበር ለማለት ሳይሆን፣ የተፈጠረው ሁኔታና የተፈታበት መንገድ ግን ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓቱን ማጥበብ ላይ ቀላል ያልሆነ ድርሻ ነበረው እላለሁ።

ከሕገ መንግሥቱ መፅደቅና በምርጫ የቆመ መንግሥት ከተመሠረተ በኋላ፣ በኢሕአዴግ ውስጥ በፓርቲና በመንግሥት ምን ዓይነት ግንኙነት መኖር ይገባዋል የሚል ሐሳብ እየተብላላ እያለ ኤርትራ ወረረችን። ይህ ወረራ በኢሕአዴግ ውስጥ በተለይ በሕወሓት ውስጥ መታየት ጀምሮ የነበረውን የሐሳብ ልዩነት አጉልቶ አወጣው፡፡ ከኤርትራው ጦርነት በኋላ በ1993 ዓ.ም. በሕወሓት ውስጥ የተፈጠረው መከፋፈልና ይህ መከፋፈል የተፈታበት መንገድ ሌላ በዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ላይ ከፍተኛ ጥቁር ጠባሳ ያስቀመጠ ፖለቲካዊ ክስተት ነበር። የክፍፍሉ አጀንዳዎች ምን ምን ነበሩ?  የትኛው ወገን ትክክለኛ?  የትኛውስ ስህተት ነበር?  የሚለው አሁንም ለታሪክ እተወዋለሁ። አጀንዳው ምንም ይሁን ምን መከፋፈሉን ለመፍታት የተወሰደው ዕርምጃ የድርጅቱን ሕገ ደንብ የጣሰ፣ ድርጅት ፈረሰ በሚል ማስፈራርያ የውስጠ ፓርቲ ዴሞክራሲያዊ ሕይወትና አሠራርን በመጣስ ገደል ውስጥ የከተተ ክስተት ነበር። ጉዳዩ በሕወሓት ውስጥ የነበሩ በፖለቲካው ከፍተኛ ሚዛን የነበራቸው ሰዎች ለምን ወጡ አይደለም። አወጣጣቸው የውስጠ ፓርቲ ዴሞክራሲን ያልተከተለ፣ የተወሰነ ኃይል ሌላውን ክፍል ከውስጠ ፓርቲ አሠራር ውጭ የፀጥታ ኃይሎች ተጠቅሞ ያባረረበት አሠራር ነበር። ይህንን ተከትሎም ከፓርቲው ከወጡ ሰዎች ውስጥ በጣም በሚገርም ፍጥነት የአገር ፓርላማ ተስብስቦ ችግር ሊፈጥሩ ይችላሉ ተብለው የተጠረጠሩትን ሰዎች ወህኒ ቤት ለማሰርና እዚያም ለማቆየት የሚያስችል ሕግ በአንድ ቀን ወጣ፡፡ በፍርድ ቤት በዋስ የተለቀቀው ስዬ አፍታ ሳይቆይ ወደ እስር ቤት ተወረወረ።

ይህ ዕድሜያቸውን ሙሉ በትግል ያሳለፉ፣ በድርጅቱና በመንግሥት የኃላፊነት ቦታ የነበሩ ትላልቅ ሰዎች ግማሹ ወደ ወህኒ ግማሽ ወደ መንገድ ተወረወሩ። አንድ የፖለቲካ ድርጅት በውስጡ ራሱ ያስቀመጠውን የውስጠ ፓርቲ ዴሞክራሲያዊ አሠራር በምንም ምክንያት ይሁን ራሱ ካፈረሰ ከዚያ በኋላ ማቆሚያ የለውም። እነዚህ ከላይ የተገለጹት ሰዎች የውስጠ ፓርቲ ዴሞክራሲ በሚፈቅደው መሠረት መብታቸውን ያላስጠበቀ፣ ቢሳሳቱም ይህንን ችሎ በዴሞክራሲያዊ መንገድ የማይፈታ ድርጅት ለተቀረው የኅብረተሰብ ክፍል ዴሞክራሲያዊ መብት ያስጠብቃል ብሎ ማሰብ ለኔ ዘበት ነው የሆነብኝ።

በዚህ ክስተትም በተቀረው የፓርቲው አባልና ሰፊው ኅብረተሰብ ላይ ፍርኃትን ነው የለቀቀው። እነዚህን ሰዎች ፀረ ዴሞክራሲያዊ በሆነ መንገድ የቀጣ ድርጅት ለሌላው ታችኛው ካድሬና የመንግሥት ባለሥልጣን ምንም ደንታ ሊኖረው እንደማይችል በጣም ግልጽ የሆነ መልዕክት ተላለፈ። ሰውን አስፈራርቶ መግዛት እንደ መንግሥት ፖሊሲ ግልጽ ሆኖ ወጣ። ከማኅበራዊ ኑሮ ጋር ተያይዞ ከቦታቸው የተነሱት የሕወሓትና የመንግሥት ባለሥልጣናትን መጠየቅ ራሱ ከፍተኛ ቅጣት የሚያስከትል ጥፋት ሆነ። ኧረ ይኼ ነገር አፈታቱ ትክክል አይደለም ጀግኖቻችን አላግባብ እያዋረዳቹህ እኛንም እንደ ሕዝብ ኃፍረትና ፍርኃት እያላበሳቹሁን ነው ብለው ለጠየቁ የኅብረተሰብ ክፍሎች ከባድ ማስጠንቀቂያ ደረሳቸው። ይህ ሁኔታ በሕወሓት ላይ ብቻ የታጠረ አልነበረም፡፡ በተለይ በኦሕዴድና በደኢሕዴን ላይ ኢዴሞክራሲያዊ ዕርምጃው በተመሳሳይ ሁኔታ ቀጠለ። በኢሕአዴግ ውስጥ ለየት ያለ ሐሳብ ማቅረብ እንደ ነውር የሚታይበት ሁኔታ ተፈጠረ። ከዚህ ከፍተኛ ፍርኃትና ሌሎች ፍላጎቶች የሚመነጭ አድርባይነት (Opportunism) እና ሙስና በፓርቲው ካድሬ ውስጥ በሰፊው ተዛመተ።

ከዚህ ጊዜ በኋላ የሕወሓት/ኢሕአዴግ ባህሪይ የነበረውና የድርጅቱን ዴሞክራሲያዊ ባህርይ መጠበቅ ላይ ቀላል ያልሆነ አስተዋጽኦ የነበረው የጋራ አሠራር መርህ (Collective Leadership) አንድ ሰው የፈለገውን በሚወስንበት አሠራር ተተካ፡፡ በፓርቲው ውስጥና በሠራዊት ከትጥቅ ትግሉ ወቅት ጀምረው በትግል የቆዩ ነባር ካድሬዎችና የሠራዊት አባላት የራሳቸው ሰብዕናና አቋም ያላቸው እየተመነጠሩ ተባረሩ፣ ወይም ራሳቸውን አገለሉ፡፡ እንደኔ አመለካከት ይህ ክስተት ሌላው የውስጠ ፓርቲ ዴሞክራሲን ገደል በመክተት የዴሞክራሲ ምኅዳሩን ያጠበበ ፖለቲካዊ ክስተት ነበር፤ አሁን ለደረስንበት ሁኔታም ከፍተኛ አስተዋጽኦ አድርጓል።

በመቀጠልም ኢሕአዴግ የውስጠ ፓርቲውን ችግር ፈትቼያለሁ ባለበትና ለኅብረተሰቡም ለዓለም ሕዝብም ዴሞክራሲያዊ መልክ ለማሳየት በመፈለግ የ1997 ዓ.ም. ምርጫን ትንሽ ከፈት አደረገ። ሰፋፊ ክርክሮች ተደርገው ምርጫው ተካሄደ። በዚህ ምርጫ ተቃዋሚዎች ከዚህ ቀደም ታይቶ የማይታወቅ የድጋፍ መጠን አገኙ፡፡ በተለይ በርዕሰ ከተማዋ አዲስ አበባ ሙሉ በሙሉ አሸነፉ። ኢሕአዴግ ያልጠበቀውና ያልተዘጋጀበት የፖለቲካ ክስተት ነበርና እጅግ ተደናገጠ። ተቋዋሚዎቹም የተስማሙበትና ግልጽ የሆነ የፖለቲካ ስትራቴጂ የነበራቸው አይመስልም።

ተቃዋሚዎች የአገሪቱን ፖለቲካዊ ሥልጣን በአጠቃላይ ለመቆጣጠር ፍላጎት በማሳየት በጠቅላላው ምርጫ አሸንፈናል አሉ፡፡ ትክክለኛ ቁጥሮቹን እኔ አላውቃቸውም፡፡ ግን ኢሕአዴግ ባመነበት ደረጃ እንኳን ተቀብለው በሰላማዊ መንገድ ቢሳተፉ ምናልባት አሁን የኢትዮጵያ የፖለቲካ ሁኔታ የተለያየ ይሆነ ነበር ብዬ አምናለሁ፡፡ አዲስ አበባን ሙሉ በሙሉ ማስተዳደር በፖለቲካዊ ሥርዓቱ ላይ ያለው ጫና በጣም ትልቅ ነው፡፡ ከዚያ በተጨማሪም በፓርላማው ውስጥ እስከ ከ1/3 ድምፅ በላይ አግኝተዋል ተብሎ ታምኖበት ነበር፡፡ እነዚህ ሁለቱ ተደምረው በኢሕአዴግ የሚመራው የሥራ አስፈጻሚ የፈለገውን ማድረግ የማይችልበት ሁኔታ ይፈጠር ነበር፡፡ ቀደም ብሎ እንደተገለጸው በራሳቸው መንገድ የመጡ፣ የኅብረተሰቡ ድጋፍ ያላቸው ፖለቲካዊ ኃይሎች ስለነበሩ በሕግ አውጪው አካል የሚደረጉ ውይይቶች የተለያዩ ሐሳቦችንና አማራጮችን የሚያቀርቡ፣ ኅብረተሰቡ ይህንን እንዲያውቅ ለቀጣይ ምርጫ ደግሞ ቀላል ያልሆነ ትምህርት እንዲቀስም በዕውቀት ላይ የተመሠረተ ምርጫ እንዲያደርግ ይረዳው ነበር፡፡ ውሳኔዎችም ካላቸው ጠቀሜታ አንፃር እየተመዘኑ የሚወሰኑበት ሁኔታ ይፈጥር ነበር፡፡ ይህ ክስተት በድርድር ቢፈታ ኖሮ ዴሞክራሲያዊ ሒደቱን በከፍተኛ ደረጃ ይጠቅም ነበር ብዬ አምናለሁ፡፡

ከዚህ ከ1997 ዓ.ም. ምርጫ ጋር ተያይዞ የሚነሳ አንድ መጥፎ ጠባሳ አለ፡፡ ይኸውም በምርጫ እኔ አሸንፊያለሁ እኔ አሸንፊያለሁ በሚል የተሟሟቀ ክርክር ውስጥ፣ ቅንጅት በግልጽ በአደባባይ ዘረኛ የሆነ ፕሮፓጋንዳ ማስፋፋት ጀመረ፡፡ ውስጥ ለውስጥ በተደራጁ ኃይሎችም ይህንን ፀረ የትግራይ ተወላጆች የሆነውን ዘመቻቸውን አስፋፋው፡፡ ይህንን ዘረኛ አስተሳሰባቸውን በተገቢው መንገድ አላስተባበሉም፡፡ ኢሕአዴግ ደግሞ ይህንን አድኃሪ ዘረኛ ፕሮፓጋንዳ አስተጋባው፡፡ ሊፈጁህ ነው፣ የሩዋንዳ ዓይነት መገዳደል ይከሰታል ማለት ጀመረ፡፡ ይህ ሁኔታ ኅብረተሰቡ ፖለቲካዊ ጉዳዮችን በትክክለኛ መንገድ ሳይሆን የፖለቲካ ኃላፊዎች በሚፈልጉት መንገድ እንዲያይ አደረገው፡፡ ቢያንስ የትግራይ ተወላጅ የሆነውን አስደነገጠው፡፡ ይህ ለፀረ ዴሞክራሲያዊ ኃይሎች ምሽጋቻውን ለማጠናከር ጠቀማቸው፡፡ ይህ መጥፎ የፖለቲካ ጨዋታ የፈጠረው ጠባሳ አሁንም ድረስ ሙሉ በሙሉ አልሻረም፡፡ አሁንም እንደ መጠቀሚያ መሣሪያ ይነሳል፡፡

በዚህ ሁኔታ ኢሕአዴግ ከተቃዋሚዎች የሚሰነዘርበትን ተቃውሞ መቋቋም የቻለው በመቶዎች የሚቆጠር የሰው ሕይወት በመግደል ነው። የተቃዋሚ ፖለቲካ ፓርቲ አመራሮችና አባላትም ወህኒ ወረዱ። በዚህ ሒደትም ሁለት ግልጽ የሆኑ መልዕክቶች ተላለፉ። አንድ የፖለቲካ ሥልጣን እንዲሁ በቀላሉ በምርጫ አሸንፌያለሁ ስለተባለ እንደማይሰጥ። ሁለት የመንግሥትን ሥልጣን የተቆጣጠረው አመራር ሥልጣኑን በሰላማዊና ዴሞክራሲያዊ መንገድ ለመጋራት ያሸነፈን የፖለቲካ ኃይል በሰላማዊ መንገድ ማስተናገድ ሳይሆን፣ የፀጥታ ኃይሎችን ተጠቅሞ እንደሚያጠፋ ግልጽ ሆነ። የኢሕአዴግ መንግሥት በፖለቲካዊ አስተሳሰብ ብልጫና ይህ ብልጫ የሚያስገኝለትን የኅብረተሰብ ድጋፍ ሳይሆን የመንግሥት ሥልጣን በመቆጣጠሩ የሚያገኘው የፀጥታ ኃይሎች ድጋፍ በሥልጣን መቆየት መወሰኑን ግልጽ አደረገ።

ይህ ክስተት በፓርቲው ብቻ ታጥሮ የነበረውን ፍርኃትና አድርባይነት ወደ ጠቅላላ ኅብረተሰቡ እንዲጋባ አደረገ፡፡ መንግሥትን በተለይ የፀጥታ ኃይሎችን ፈርቶ ተሸማቆ እነሱ መስማት የሚፈልጉትን እየተናገሩና እነሱን እያስደሰቱ መኖር ‹‹አዋጭ›› የፖለቲካ ባህርይ ሆነ። ከዚህ እየተነሱም ኃላፊዎች የሚፈልጉትን የፖለቲካ አቋም፣ ቃላት ሳይቀይሩ አለቆችን ለማስደሰት መደጋገም ከፓርቲው አልፎ ወደ ኅብረተሰቡ በስፋት ገባ። ገዥውን ፓርቲ ፈርቶና ‹‹ፀባይን አሳምሮ›› በአድርባይነት መኖር ዋነኛው የፖለቲካ ‹‹ጥበብ›› ሆነ፡፡

በመሆኑም ከላይ የተገለጹት ሁኔታዎች እርስ በርሳቸው እየተደጋገፉ በኢሕአዴግ የሚመራው መንግሥት ራሱ የፖለቲካ ድርጅቱ በመሪነት ያፀደቀው ሕገ መንግሥት ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ ለማድረግ ባልቻለበት ሁኔታ፣ ሕገ መንግሥቱን የሚገድቡ የተለያዩ ሕጎችን በማውጣትና በፀጥታ ኃይሉ ሥልጣን ላይ ለመቆየት የሚችሉበት ደረጃ ላይ ተደርሷል። በእኔ እምነት ጨቋኞች ሕዝቡን ጨቁነን እንገዛለን የሚል ግልጽ የፖለቲካ ውሳኔ ወስነው የጭቆና ሥርዓት አይዘረጉም። በኢሕአዴግ ውስጥ ያለው ሁኔታ በንግግር እኛ እናውቅልሃለን፣ ለሕዝብ ጥቅም ቆመናል እየተባለ በተጨባጭ ሒደቱ ግን ሕዝብን እያስፈራሩና እየጨቆኑ መግዛት ሆኗል። (ተከታዩ ክፍል በሚቀጥለው ሳምንት ይቀርባል)

ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው የኢሕአዴግ ነባር ታጋይና የጦር ኃይሎች ጠቅላይ ኤታ ማዦር ሹም የነበሩ ሲሆን፣ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው   tsadkanbayru@yahoo.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

በሌተና ጄኔራል ፃድቃን ገብረ ትንሳዔ

(ክፍል ሁለት)

ባለፈው ሳምንት ዕትም አገሪቱ ስላለችበት አጠቃላይ ፖለቲካዊ ሁኔታ፣ የፖለቲካዊ ሥርዓቱን አሳሳቢ ገጽታዎች፣ የኢኮኖሚ ሥርዓቱን ተግዳሮቶች፣ አገሪቱ አሁን ያለችበት ሁኔታ ውስጥ ለምን እንደገባች፣ በአጠቃላይ የተዘረዘሩት ጉዳዮች እርስ በርሳቸው እየተደጋገፉ በኢሕአዴግ የሚመራው መንግሥት በመሪነት ያፀደቀውን ሕገ መንግሥት ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ ማድረግ የማይቻልበት ሁኔታ ላይ መደረሱ ተገልጿል፡፡ በዚህ የመጨረሻ ክፍል ተጨማሪ ችግሮችና የመፍትሔ ሐሳቦች  ተዳሰዋል፡፡

ሆኖም ይህ ከላይ የተገለጸው ሁኔታ ረጅም መቆየት ስለማይችል ኅብረተሰቡ ከሚሸከምው በላይ ስለሆነበት፣ የመንግሥት አስፈጻሚው አካል በኅብረተሰቡ ላይ የሚፈጽመው በደል ስለበዛበት፣ ከዚሁ ጋርም የኑሮ ውድነቱ፣ ሥራ አጥነቱ፣ ለችግሮቹ መፍትሔ ሊሆኑ የሚችሉ ግልጽ አቅጣጫዎች አለማየቱ ጋር ተቀላቅሎ የኢሕአዴግ መንግሥት በምርጫ መቶ በመቶ አሸንፌያለሁ ባለበት ማግሥት፣ በከፍተኛ የሕዝብ ተቃውሞና ሌሎች ፖለቲካዊ ቀውስ ውስጥ ገብቷል። ይህ ሁኔታ ደግሞ ቢያንስ ችግሮቹ የሚገለጹበትን መልክ በማንሳት በግልጽ ችግር አለብኝ እንዲል አስገድዶታል። ከላይ ከተጠቀሰው ፖለቲካዊ ሁኔታ ተነስቼ አገራችን ኢትዮጵያ ውስጥ ሊከሰቱ የሚችሉ ሦስት ቢሆኖች (Scenarios) ያሉ ይመስለኛል። እንደሚለከተው ቀርበዋል፡፡

አንደኛ ቢሆን፡- አገሪቱ ከውስጥ የሕዝብ ጥያቄ በሚፈጠረው ብጥብጥና ምናልባት የውጭ ኃይሎች ጣልቃ ገብነትና የኃይል ጫና ተጨምሮበት መንግሥት መቆጣጠር ከሚችለው በላይ ሁኖ የመንግሥት መፈራረስና ሁከት ሊመጣ ይችላል። ይህ አማራጭ የመከሰት ዕድሉ አነስተኛ እንኳን ቢሆን እንደ አንድ ሊሆን የሚችል ጉዳይ ታይቶ እንዳይከሰት መሥራት ያስፈልጋል። የመሆን ዕድሉ ግን ዜሮ አይደለም። ባለፈው በኦሮሚያ ተፈጥሮ የነበረው የሕዝብ አመፅ በመንግሥት መዋቅር ላይ በተለይ በክልሉ መንግሥታዊ መዋቅር ላይ ፈጥሮት የነበረ ጫና በጣም ከፍተኛ ነው። በፌዴራል መንግስት የፀጥታ ኃይሎች ጣልቃ ገብነት ነው አመፁ የቆመው። አመፁ በስፋትም በጊዜም ቢቀጥል ኖሮ በተጨማሪም ሌሎች ተጓዳኝ የሕዝብ አመፆች ቢነሱ ኖሮ፣ በማዕከላዊ መንግሥት ላይ ሊፈጠር ይችል የነበረውን ችግር መገመት አይከብድም።

ሁለተኛ ቢሆን፡- ረዘም ላለ ጊዜ አሁን ባለው ቀውስ ውስጥ መቆየት ነው። ይህ ከሁሉም አማራጮች የመሆን ዕድሉ የላቀ ነው። አሁን በሥልጣን ላይ ያለው ገዥ ፓርቲ በጠቅላላም ሆነ በተወሰነ ክፍሉ መጠነኛ ለውጦችን በውስጡ በማድረግ በግልጽ ያመነበትን የመልካም አስተዳደር ዕጦትና ሙስና ቴክኒካዊ፣ አስተዳደራዊ ትርጉም በመስጠት በዚህ ዓይነት ማዕቀፍ ውስጥ በመሆን ለመፍታት በመሞከር፣ የተወሰነ ጊዜ የጣላቸውን የሥራ ኃላፊዎችን በማስወገድ ከቀውሱ ለመውጣት ጊዜ ለመግዛት በመፈለግ የሚፈጠር ሁኔታ ሊመጣ ይችላል። አሁን በሥልጣን ላይ ያለው ገዥ ፓርቲ በተፈጥሮ ሊያደላበት የሚችል የመጀመርያ ምርጫው የሚሆን በመሆኑ የመከሰት ዕድሉ የሰፋ አማራጭ ነው። ይህ አማራጭም ችግሩን ለተወሰነ ጊዜ ሊያዘገየው እንደሆነ እንጂ አይፈታውም።

ለተወሰነ ጊዜ በማዘግየት ችግሩ ይበልጥ ሥር እየሰደደ በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት ያለውም ዕድል እየጠበበ እንዲሄድ ያደርጋል። በዚህ ጊዜም በአገሪቱ ያለው ቀውስ እየተባባሰ ከመሄዱም በላይ፣ በመጨረሻም በጣም አውዳሚ በሆነ መንገድ ችግሩን ለመፍታት ለሚፈልጉ ኃይሎች የተመቻቸ ሁኔታ ይፍጥርላቸዋል። ስለሆነም ፈጥኖ የሚታየው የመፍትሔ አቅጣጫ የመሆን ዕድሉም የሰፋ አማራጭ ሆኖ ሳለ አገሪቱን አሁን በሚያስከፍለው ዋጋ፣ ይህ ኋላ በሚያስከትለው ነውጥ እጅግ የከፋው ነው፡፡ ይህ ሁኔታ እስካሁን ድረስ የተመዘገቡትን ድሎች ጠራርጎ ያጠፋል፡፡ አገሪቱን ወደኋላ ይመልሳል ብቻ ሳይሆን፣ ቀጥሎ የሚመጣውም ምን ዓይነት ሥርዓት እንደሆነ መተንበይና መገመት አይቻልም፡፡ እነዚህ ሁለት አማራጮች በጊዜ ሊለያዩ ካልሆነ በስተቀር በጣም ተመሳሳይ ናቸው። በራሳቸው መንገድ የሚከሰቱም ስለሆኑ እንዳይከሰቱ ምን እናድርግ በሚለው ሐሳብ ላይ ካልሆነ በእነሱ ላይ ብዙ መናገር አይቻልም።

ሦስተኛ ቢሆን ሰላማዊ፡- ሥርዓት ያለውና በንቃት የሚመራ ለውጥ መጀመር ነው። ይህ ማለት አሁን በአገራችን ፖለቲካዊ ቀውስ እንዳለ በማመን ይህንን ቀውስ ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱን ተከትለን በሰፊ የፖለቲካዊ ኃይሎችና የምልዓተ ሕዝቡ ተሳትፎ ለመፍታት የሚያስችል ፖለቲካዊ ሒደት መጀመር ነው። ይህ አማራጭ ከላይ የተገለጹትን ሌሎች ቢሆኖች እንዳይከሰቱ ለማድረግ ያስችላል። በመሆኑም በአገራችን የወደፊት ዕድል ያገባናል የምንል ዜጎች በሙሉ ተንቀሳቅሰን ዕውን እንዲሆን ማድረግ አለብን የሚል እምነት አለኝ። የዚህ ፖለቲካዊ ሒደት ዓላማና እንዴት ሊፈጸም ይችላል የሚለው ሐሳብ መጨረሻ ላይ እመለስበታለሁ።

የትግራይ ሕዝብ

በአገራችን ኢትዮጵያ በአጠቃላይ ስላለው የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ጉዳይ ስናነሳ የትግራይን ሕዝብ ለብቻ ነጥሎ ማንሳት ለምን አስፈለገ? የሚል ጥያቄ ሊነሳ ይችላል። ተገቢ ጥያቄ ነው። እዚህ ላይ ማንሳት የምፈልገው ጉዳይ የትግራይ ሕዝብ በታሪኩ ራሱን ኢትዮጵያ ለምትባለው አገር መመሥረትና በታሪኳ ውስጥ በተለያዩ ውድቀቶችም ሆነ ድሎች ዋና ተዋናይ አድርጎ ነው የሚያስበው። ከዚህ ውጪ በሌላ መንገድ አያስብም። አሁንም ችግሮችን ስናነሳና መፍትሔ ስንፈልግ በዚህ በታሪክ ሲወርድ ሲዋረድ የመጣው አስተሳስብ ውስጥ ሁነን ነው። የትግራይ ሕዝብ ለብቻው የሚያስበው መፍትሔ አልነበረም፣ የለም። አሁን ባለው ከላይ የተገለጸው የአገራችን የፖለቲካ ሁኔታ ተነስተን መፍትሔ ስናፈላልግ የትግራይ ሕዝብ ምን ማድረግ ይጠበቅበታል? አሁን ባለው የፖለቲካ ሁኔታ ራሱን እንዴት ያስቀምጣል? ለሚለው ጥያቄ መፍትሔ ሲፈለግ ለትግራይ ሕዝብ ብቻ የተለየ ከዚያ አንፃር ብቻ የተቃኘ ሳይሆን፣ በኢትዮጵያ ውስጥ ዴሞክራስያዊ ሥርዓት ለማስፈን፣ ከዚህ ሥርዓትም እንደማንኛውም የኢትዮጵያ ሕዝቦች እኩል ተጠቃሚ እንዲሆን በማሰብ ነው።

የትግራይ ሕዝብ ይህ አሁን ያለውን የፖለቲካ ሥርዓት ለማምጣት ከሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦች ጋር በመሆን ታግሎ ከፍተኛ ዋጋ ከፍሎ ያመጣው ነው። በመሆኑም እስካሁን ድረስም ሆነ ለወደፊትም ሥርዓቱን ለሕዝብ ጥቅም እንዲውል ከማድረግ አንፃር ያለው ድርሻ ከፍተኛ ነው። በተለይ ደግሞ እንደ ሕዝብ በዘለቄታው ጥቅሙ የሚከበርለት በሕገ መንግሥት ላይ የተመሠረተ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሲገነባ ስለሆነ። አሁን በትግራይ ወጣቶችና ጉዳዩ ያሳስበናል ብለው የሚያምኑ የትግራይ ተወላጆች ቀደም ብሎ በተነሳው ጥያቄ ላይ ግልጽ የሆነ ሐሳብ የለም፡፡ በመሀል አገር ከሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦች በትግራይ ተወላጆች ላይ ጥላቻ ይንፀባረቃል። የትግራይ ሕዝብ በሥርዓቱ እላፊ ተጠቃሚ እንደሆነ ተደርጎ ይወራል፣ ይታያል። ተጨባጭ ሁኔታው ደግሞ ከዚህ የተለየ ነው። በእርግጥ ሁኔታውን ሕዝብን በማጣላት እንጠቀማለን ብለው የሚመኙ ፀረ ዴሞክራሲ ኃይሎች ያራግቡታል። እነዚህን ኃይሎች ካሰቡትና ከተመኙት ውጪ ማሳመን አይቻልም። ግን ደግሞ በተጨባጭ የሕዝቦች መራራቅ አለ። ይህ ለምን መጣ? እንዴት እንፍታው? ብሎ ማሰብና መወያየት ተገቢ ነው።

ከዚህ በተጨማሪም የትግራይ ተወላጅ በመሆኔና ከዚህ ሕዝብ ጋር በተለያዩ ሁኔታዎች ሁኜ ስለታገልኩና ስላታገልኩ ሁኔታውን በተሻለ አውቀዋለሁ፡፡ ስለዚህ የሚታየኝን ሐሳብ የማቅረብና ቢያንስ ይህ አሳሳቢ ጉዳይ የኅብረተሰቡ አጀንዳ ሆኖ እንድንወያይበት፣ ሐሳብ እንድንለዋወጥበት ማድረግ ይገባል ብየ ስላመንኩበት ነው።  አሁን ባለችው ኢትዮጵያ የትግራይ ሕዝብ የሚኖረው ድርሻና የሚጫወተው ሚና ምን መሆን አለበት? የትግራይ ሕዝብ የሥልጣን ዘመኑን በፀጥታ ኃይሎች ድጋፍ የሚያራዝም፣ በየጊዜው ከሕዝብ እየተነጠለና በሕዝብ እየተጠላ የሚሄድ የፖለቲካ ሥርዓት ጠባቂና ተከላካይ ነው መሆን ያለበት? ወይስ ሌላ ምርጫ አለው? የትግራይ ሕዝብ አሁን ባለው የኢትዮጵያ የፖለቲካ ሁኔታ የሚወስደው የፖለቲካ አቋም ምን ይሁን? ብሎ መጠየቅ ይገባል። ለሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦችስ ሕገ መንግሥታዊ መብታቸውን የሚጥስ ፖለቲካዊ ሥርዓት ጠባቂ ተደርጎ የተለየ ጥቅም የሚያገኝ ጠላት ተደርጎ ነው መታየት ያለበት? ወይስ በዴሞክራሲና በእኩልነት ላይ ለተመሠረተ የሕዝቦች አንድነት፣ ለሕዝቦች መብት መከበር፣ ለትክክለኛ ፍትሕና ለፍትሐዊ ኢኮኖሚያዊ ተጠቃሚነት በፊታውራሪነት የሚታገል ሕዝብ ተደርጎ ነው መታየት ያለበት? ብለን እየጠየቅን መልሱን መፈለግ ይኖርብናል።

ወደ ዝርዝር ጉዳይ ከመግባቴ በፊት በሕወሓት መሪነት የተካሄደው የትጥቅ ትግልና ይህ ትግል ያስመዘገበው ድል ዴሞክራሲያዊ፣ አብዮታዊና ትክክለኛ ነበር የሚል እምነት አለኝ። ደርግን የመሰለ ፀረ ዴሞክራሲ አፋኝ መንግሥትን ታግሎ መጣል ዴሞክራሲያዊም አብዮታዊም ነበር። ለጭቁን ሕዝቦች መብት መረጋገጥ የተደረገ ትግል ዴሞክራሲያዊ ካልሆነ ዴሞክራሲያዊነት ምን ሊሆን ነው? ስለሆነም በሕወሓት መሪነት በተደረገው ትግል በተለያዩ ደረጃዎች በተራ ተዋጊነትም በከፍተኛ አዛዥነትም ቦታ ላይ ሆኜ መሳተፌን እኮራበታለሁ። እነዚያን ጀግኖች እየመሩ የእነሱን ጥረት እያስተባበሩ ለድል መብቃት በታሪክ መታደል ነው እላለሁ፡፡ ይህ ማለት በተለያዩ አጋጣሚዎች እንደገለጽኩት ሕወሓት የአማልክት ስብስብ ነበር፣ ስህተት አልነበረውም፣ ችግሮች አልነበሩም ማለቴ አይደለም። በድምር ሲታይ የደርግን ሥርዓት ለማሸነፍና ለመጣል በተደረገው ትግል ውስጥ ዴሞክራሲያዊና አብዩታዊ ባህሪው ከሁሉም በየጊዜው ሲያጋጥሙ ከነበሩ ችግሮች ያመዘነና የበለጠ ነበር። ስለሆነም ነው በአሸናፊነት የዘለቀው የሚል እምነት አለኝ።

የትግራይ ሕዝብ የደርግን ጨቋኝ ሥርዓት ለመጣል ከፍተኛ ዋጋ ይክፈል እንጂ፣ ከሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦች እላፊ ጥቅም ለማግኘት አልተመኘም፣ በተጨባጭም አላገኘም። በፌዴራል መንግሥት በርከት ያሉና ወሳኝ የሚባሉ የሚኒስቴር ቦታዎችን መያዝና በዚህ ሳቢያ ከእነዚህ ሰዎች ጋር ባላቸው ቅርበት የተወሰነ ጥቅም የሚያገኙ የትግራይ ተወላጆች ካሉ፣ የትግራይ ሕዝብ የእላፊ ጥቅም ማግኘት ማስረጃዎች ተደርገው መወሰድ አይችሉም። ይባስ ብሎ በራሱ ጥረት ብዙ ችግሮችን ተቋቁሞ በኢኮኖሚው ረገድ ደህና የተራመደውም፣ በእነዚህ ከመንግሥት ባለሥልጣናት ጋር ተጠግተው ጥቅም ከሚያገኙት ጋር እየተደመረ እንዲታይና  የሌሎች ሕዝቦችን አሉታዊ ስሜት ማነሳሻም እየሆነ ነው። ይህ ሁኔታ ደግሞ የአገሪቱ ሕግ በሚፈቅደው መሠረት ሥራውን ሠርቶና ሀብት አፍርቶ ለመኖር የሚፈልገውም የትግራይ ተወላጅ ቀላል ያልሆነ ሥጋት ውስጥ ከቶታል፡፡ ይህ መሆን የሌለበት ጉዳይ ነው።

የትግራይ ሕዝብ ከሌሎች ሕዝቦች የተለየ እላፊ ጥቅም አልፈለገም ሲባል፣ ለሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦች የሚሰጠው መብትና ሕጉ በሚፈቅደው መሠረት ሠርቶ መበልፀግ ሰብዓዊና ፖለቲካዊ መብቶች በሚገባ ተከብረውለት መኖር ደግሞ ማንም ሊከለክለውና ሊነጥቀው አይገባም፡፡ በእኩልነትና በመፈቃቀድ ሕዝቦች መብቶቻቸው ተጠብቀውላቸው ተከባብረው የሚኖሩባት አገር እንድትሆን ነው ያ ሁሉ ዋጋ የተከፈለው። ይህንን ደግሞ ከሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦች ጋር በመሆን ሊጠብቀው ይገባል፡፡  ድርሻውን የሚነጥቀው ኃይል እንዲኖር አይፈቅድም። ከላይ የተቀመጡትን ሐሳቦች መነሻ በማድረግ በእኔ አመለካከትና እምነት የትግራይ ሕዝብ የሰብዓዊና የፖለቲካዊ መብቶች በእኩልነትና በመፈቃቀድ ላይ የተመሠረተ የሕዝቦች አንድነት በፍትሕ ላይ ለተመሠረተ የሕዝብ መብት ጥበቃ፣ ይህንን መሠረት አድርጎ የሚመጣ ኢኮኖሚያዊ ብልፅግናና ማኅበራዊ ልማት ለማምጣትና እነዚህ መብቶች ስፋትና ጥልቀት ኖሯቸው ተግባር ላይ እንዲውሉ የሚታገል መሆን አለበት እላለሁ። እነዚህ በሕገ መንግሥቱ የሠፈሩ መብቶች ሳይሸራረፉና ሳይገደቡ ሙሉ በሙሉ ተግባራዊ እንዲሆኑ፣ ጊዜው ሲፈቅድ ደግሞ ስፋትም ጥልቀትም እንዲኖራቸው በመታገልና ተግባር ላይ እንዲውሉ በማድረግ ነው እንደ ሕዝብ ጥቅሙ የሚከበረው፡፡ ከዚህ ውጪ ግን በተወሰነ ታሪካዊ አጋጣሚ ሥልጣን ላይ የወጡ ከሱ የፈለቁ መሪዎችን የሥልጣን ዕድሜ ለማራዘም ሲባል፣ መንግሥታዊ መብቶችን የሚገድቡ ሕጎችና መመርያዎችን መደገፍ የለበትም እላለሁ፡፡

የትግራይ ሕዝብ ሰብዓዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶቹ ተጠብቀውለት ከሌሎች የኢትዮጵያ ሕዝቦች ጋር በጋራ፣ በእኩልነትና በመፈቃቀድ ላይ በተመሠረተ ፅኑ አንድነት እንዲኖር ዋናው ዋስትናው ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓትና የራሱ የትግራይ ሕዝብ ጥንካሬ ናቸው። ሕገ መንግሥቱን የትግራይ ሕዝብ ሊጠብቀውና ተግባር ላይ እንዲውል የሚፈለገውን ያህል የኦሮሞ፣ የአማራ፣ የአፋር፣ የሶማሌ፣ በአጠቃላይ ሁሉም የኢትዮጵያ ሕዝቦች ሳይሸራረፍና ሳይገደብ ተግባር ላይ እንዲውል ይፈልጋሉ። ዋናው ዋስትናችን ደግሞ ይህ ነው። ከዚህ በተጨማሪም የትግራይ ሕዝብ በፌዴራል መንግሥት የሚኖረንን ድርሻ በተገቢው መንገድ እየተወጣን፣ ከዚህ ጋር ጎን ለጎን በትግራይ ውስጥ የአገሪቱ ሕግና አቅማችን የፈቀደልንን ያህል የትግራይ ክልል በሕዝቡ ጥረትና ብቁ አመራር በመስጠት፣ የኢኮኖሚያዊ ዕድገትና ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት የሰፈነበትን እንዲሆን ማድረግ ይጠበቅብናል። ይህ ሌላው ተጨማሪ ዋስትናችን ነው።

የመከላከያ ሠራዊት ሚና

እ.ኤ.አ. ከግንቦት 17 እስከ 21 ቀን 1993 ኢሕአዴግ አገሪቱን ከተቆጣጠረ ከሁለት ዓመት በኋላ አዲስ አበባ ላይ አንድ ትልቅ ሲምፖዚየም ተዘጋጅቶ ነበር፡፡ ይህ ሲምፖዚየም የመወያያ አጀንዳው በሚቀረፀው ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓት ላይ ሰፊ ውይይት ማካሄድ ነበር፡፡ ሲምፖዚየሙ “Symposium on the Making of the New Ethiopian Constitution” ተብሎ ነበር የተሰየመው። በዓለም አቀፍ ደረጃ እጅግ ከፍተኛ ዝና የተጎናፀፉ ምሁራን ከተለያዩ አገሮች መጥተው በዚህ የአራት ቀናት ሲምፖዚየም በጣም ጥልቀት ያላቸው ሐሳቦችን በተለያዩ መስኮች አቅርበዋል። በዚህ ሲምፖዚየም እኔም በኢትዮጵያ የሚመሠረተውን ሠራዊት በተመለከተ ሐሳብ እንዳቀርብ ተጋብዤ ነበር። በስምፖዚየሙ ተገኝቼ ሐሳቡን አቅርቤያለሁ። ይህ ጽሑፍ ሲቀርብ እንደ የግል አስተያየት ሆኖ ቢቀርብም በወቅቱ ከመለስ ጋር በስፋት ተወያይተንበታል፡፡ ይህ ማለት በጽሑፍ የቀረቡት ሐሳቦች አሠራሩን ተከትለን የድርጅት አመራር ውሳኔ አልተሰጠበትም እንጂ፣ የድርጅቱ የኢሕአዴግን በሠራዊት ግንባታ ላይ የነበረውን መሠረታዊ አስተሳሰብ ያንፀባርቅ ነበር ማለት እችላለሁ፡፡ በኋላም በዚህ በቀረበው ጽሑፍ ውስጥ ያሉትን ዋና ዋና ጉዳዮች እንደ መመርያ ልንጠቀምባቸው ሞክረናል።

በሲምፖዚየሙ በቀረበው ጽሑፍ ከፍተኛ ጠቀሜታ ያላቸው ሐሳቦች ተሰንዝሯል። ያኔ አሁን ‹‹Security Sector Reform›› (SSR) እየተባለ የሚጠራውና እጅግ ከፍተኛ ተቀባይነት ያገኘው አስተሳሰብ ገና ሳይታወቅና ስምም ሳይወጣለት፣ በመሠረቱ ይህ አስተሳሰብ የሚመራባቸው አንኳር አንኳር ሐሳቦችን ለሠራዊት ግንባታ ሒደት ልንመራባቸው እንደሚገባ አስቀምጠን ነበር። ሁሉንም እነዚህ አስተሳሰቦች እዚህ መድገም አስፈላጊ አይደለም። በዚያ ጽሑፍ እንደ ማጠቃለያ ሆኖ የተቀመጠን አንድ ዓረፍተ ነገር ግን እዚህ መጥቀስ አሁን ሠራዊታችን እንደዚያ ነው ያለው ወይ? ብሎ ለመጠየቅ ተገቢ ስለመስለኝ እጠቅሰዋለሁ። ‹‹We must create a citizen’s army. We must create a military which is loyal to and a servant of the people and which cannot be miss-directed to serve the interest of an elite or of those who might abuse their power. We must create an army which belongs to the people.›› ያኔ አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ አስተሳሰባችን ገና ሳይበከል እያለ ነው ያስቀመጥነው፡፡ አሁንስ ምን ዓይነት ሁኔታ ነው ያለው?  

እኛን መሰለ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ለመገንባት ሽግግር በሚደረግበት ኢኮኖሚው ኋላቀር የሆነና ብዝኃነት በበዛበት አገር የሚገነባ የአገር መከላከያ ሠራዊት፣ ለሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱ ግንባታ አጋዥ እንዲሆን ከተፈለገ ከማንኛውም የፓርቲ፣ የጎሳ፣ የሃይማኖትና የፖለቲካዊ ወገንተኛነት በፀዳ መልኩ ሥራው መሠራት ይኖርበታል። ይህ መርህ ከተጣሰና ሠራዊቱን እንደ ተቋም በሚመሩት መሪዎች ወገንተኛ በሆነ ፖሊቲካ ውስጥ የሚገባ ከሆነ፣ የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ያሰናክላል ብቻ ሳይሆን ለአገር ውድቀትና ብተና ምክንያት ይሆናል። የአገር መከላኪያ ሠራዊት በአገሪቱ በሚደረጉ ፖሊቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊና ማኅበራዊ ጉዳዮች ጣልቃ እየገባ ተፅዕኖውን የሚያሳርፍ ከሆነ በሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱ ላይ የሚኖረው አሉታዊ ተፅዕኖ ከባድ ይሆናል። ለዚህ ነው የሠራዊት አጠቃላይ አቅም በሲቪል መዋቅሩ ካሉት ሌሎች አካላት የበለጠ እንዳይሆን ጥንቃቄ መደረግ ያለበት። የሠራዊት ቁጥር አስፈላጊ ከሆነ በላይ እንዳይበዛ፣ በጀቱ ከአገሪቱ አቅም ጋር ተመጣጣኝ እንዲሆን፣ የገንዘብ አወጣጡና ደረጃው ቁጥጥር እንዲደረግበት፣ በሕዝብ በተመረጡ በሲቪል ባለሥልጣናት ሙሉ ቁጥጥር ውስጥ እንዲገባ፣ ወዘተ የሚደረገው።

እዚህ አንድ ማንሳት የምፈልገው ጉዳይ አገርን በኢንዱስትሪ ዕድገት ለማፋጠን የሚደረገው እንቅስቃሴ በዋናነት በጄኔራሎች የሚመራበት መንገድ አይገባኝም፡፡ በተለምዶ ሜቴክ እየተባለ የሚጠራው አደረጃጀት በአገሪቱ ያሉትን የኃይል ማመንጫ፣ የስኳር ፋብሪካ፣ የባቡር ሐዲድ ሥራዎች፣ እንዲሠራ ኃላፊነት ተሰጥቶታል፡፡ እነዚህ ሥራዎች አገር ውስጥ ቢሠሩ ጥሩ ነው፡፡ ግን ለምን በጄኔራሎቹ ቁጥጥር ሥር ይሆናሉ? በአገር መከላከያ ውስጥ የሚገኝ ቴክኒካዊ ብቃት ካለ ታንክን፣ አውሮፕላን፣ ተሽከርካሪዎችን፣ የመገናኛ መሣሪያዎችን፣ ወዘተ. ይጠግን ብቃት ካለውም ይፈብርክ፡፡ ከዚህ በላይ ብቃታቸው ተፈላጊ የሆኑ የሠራዊት አባላት ካሉም በሲቪል መዋቅሩ ውስጥ ገብተው ሥራውን ይሥሩ፡፡ ምንም እንኳን በሕግ ራሱን የቻለ አወቃቀር ያለው ቢሆንም፣ አሁን ከአገር መከላከያ ጋር ያለው ቁርኝት ግን አላስፈላጊ ነው እላለሁ፡፡ ይህ ግዙፍ በጀት ያለው አደረጃጀት በሕግ አውጭው አካል ተጠያቂ እንዳይሆን የአገር የብሔራዊ ደኅንነት ጉዳይ እየተባለ የሚሸፋፈን ነገር እንዲኖር ስለዚህም ተጠያቂነት የሌለው ብክነት እንዲፈጠር ሁኔታዎችን ያመቻቻል፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ሥራ በመስጠትና በመከልከል በአገሪቱ ፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች ላይ መቅረት ይችል የነበረ አላስፈላጊ ተፅዕኖ ፈጣሪ ይሆናል፡፡ ይህ በድምር ደግሞ የአገር መከላከያው ተቋም በአገሪቱ ፖለቲካዊ ሕይወት ውስጥ ያለውን አሉታዊ ተፅዕኖ ይጨምራል፡፡ እንደ መርህ ግን ወደ ተደላደለ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት በሚደረግ ሽግግር የአገር መከላከያ ኃይል በጠቅላላው በኅብረተሰቡ ውስጥ ያለውን አላስፈላጊ ተፅዕኖ የመፍጠር አቅም መቀነስ ነው መሆን ያለበት፡፡ አሁን በአገራችን ያለው ሁኔታ ይህንን መርህ የተከተለ አይደለም፡፡    

አንድ አገር ሉዓላዊነቱን ጠብቆ ሕዝብ በመረጠው ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓትና የአኗኗር ዘይቤ ያለምንም የውጭ ኃይሎች ተፅዕኖ እንዲመራ በማስቻል የአገር መከላከያ ሠራዊት እጅግ ከፍተኛ ድርሻ ያለውን ያህል፣ ከዚህ በላይ መስመር አልፎ በአገሪቱ ውስጣዊ ፖሊቲካዊና ኢኮኖሚያዊ ሕይወት ጣልቃ እየገባ ተፅዕኖ የሚያሳድርና ለመምራት የሚከጅል ከሆነ ደግሞ፣ በሕገ መንግሥታዊ ሥርዓት ግንባታ ላይ ከፍተኛ አሉታዊ ተፅዕኖ ይኖረዋል። በሕገ መንግሥት የዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ግንባታ ላይ ያለ አገር ይህንን ከሠራዊት ሊመጣ የሚችለውን አሉታዊ ተፅዕኖ መቃወምና መቆጣጠር ይገባዋል። ይህ ካልሆነ በሥርዓቱና በአጠቃላይ የአገሪቱ ቀጣይ ህልውና ላይ ከፍተኛ አደጋ ሊደቅን ይችላል። ከዚህ ጋር ተያይዞ በተለይ አንዳንድ ዘረኛ የሆኑ አስተሳሰቦች ጎላ ብለው ሲነገሩና በአገራችን የሕዝቦች መነሳሳት ሲበራከት የትግራይ ተወላጆች፣ የፀጥታ ኃይሉ በአጠቃላይ፣ የመከላከያ ኃይሉን ደግሞ በተለይ እንደ መከታ የማየት አዝማሚያ ይደመጣል። በነሱ አነጋገር መከላክያ ተጠናክሮ የሕዝብ መነሳሳቱን እንዲቆጣጠርና አገሩን ‹‹እንዲያረጋጋ›› ፍላጎታቸውን ይገልጻሉ። ይህ የተለየና የተሻለ አማራጭና የመፍትሔ ሐሳብ ከማጣትና በችግሩ ከመጨነቅ የሚመጣ ይመስልኛል፡፡ ግን ደግሞ ችግሩን ያባብስ እንደሆነ እንጂ አይፈታውም፡፡ በመከላክያ ኃይል ጣልቃ ገብነት የሚጠበቅ የትግራይ ሕዝብ መብት ሆነ ጥቅም የለም። ቀደም ብሎ የነበሩ ገዥ መደቦች የፈጸሙትን ስህተት ለመፈጸም ከቃጣን ደግሞ አንችለውም። እነሱን እንኳን ከትግራይ ሕዝብ የበዛ ሕዝብ፣ የበለጠ ሀብት፣ የተሻለ ተሞክሮ፣ የተሻለ የተማረ የሰው ኃይል ይዘው አልቻሉትም፡፡ ምክንያቱም አስተሳሰቡ አድኃሪ ስለሆነና ሕዝብ ለመጨቆን የሚቃጣ ስለሆነ አይቆምም።

ከላይ የሚታዩት የሠራዊት አዛዞች የትግራይ ተወላጆች በርከት ብለው ቢታዩም ሠራዊቱ የኢትዮጵያ ሕዝቦች ስብጥር ነው። በዚህ አካል ውስጥ ወገንተኛ የሆነ ፖለቲካዊ አቋም ከተያዘ ራሱን ተቋሙን ከውስጥ ለማፍረስ እንደወሰነ መታወቅ አለበት። በተቋሙ ውስጥ ያሉት አባላት የሁሉም የኢትዮጵያ ሕዝቦች ልጆች ስለሆኑ በየብሔር ብሔረሰቦቻቸው ተከፋፍለው ተቋሙ ይፈረካከሳል። ይህ ደግሞ ሰበቡ እጅግ ከፍተኛ ነው። የአገር መከላክያ ሠራዊት የአንድን አገር ሉዓላዊነት ጠብቆ አንድ አገር እንዲሠራ ከሚያስችሉት ተቋማት ዋናው ምሰሶ ነው። በእዚህ ተቋም ውስጥ የሚመጣ መፈረካከስ አገሪቱን በሙሉ ይዞ ነው የሚፈረካከሰው። ስለዚህ ከፍተኛ ጥንቃቄ ይጠይቃል። ዋነኛው የጥንቃቄ ዕርምጃ ደግሞ እንደ ተቋም ወደ ወገንተኛ ፖለቲካ (የብሔር፣ የፓርቲና የሃይማኖት፣ ወዘተ.) አለመግባት ነው። ሕገ መንግሥታዊ ተልዕኮውን ብቻ መፈጸም ነው። ስለዚህ የመከላከያ ኃይል በማጠናከር ፖለቲካዊ ጫዋታ ውስጥ እንዲገባ ማሰብ በእሳት እንደመጫወት መሆኑ መታወቅ አለበት።

ከዚህ በተጨማሪ ግን እንዲያው ድንገት ይህ ጉዳይ ተሳክቶ ሠራዊቱ አገሪቱን ለጥቂት ጊዜ ቢያረጋጋ፣ ውለታ ፈጽሜያለሁ የሚለው ሠራዊት ወይ ራሱ ንጉሥ ይሆናል (ደርግ እንዳደረገው) ወይም አንጋሽ ይሆንና የአገሪቱን ፖለቲካ ወታደሮቹ በሚፈልጉት መንገድ ያምሱታል። የፈለጉትን ይሰቅላሉ፣ ያልፈለጉትን ያወርዳሉ፤ በዚህ ሒደት አገር ሰላም፣ መረጋጋት፣ ኢኮኖሚያዊ ዕድገት የሚባል ነገር ታጣለች። ወታደሮቹ እንደፈለጉ ይፈነጩባታል። ይህ ደግሞ አሥርት ዓመታት ወደ ኋላ መመለስ ነው። ይህን የሚመኝ ንፁህ ህሊና ያለው ዜጋ ያለ አይመስለኝም። በአጠቃላይ በፀጥታ ኃይሎች ጣልቃ ገብነት የሚፈታ የፖለቲካ ችግር በኢትዮጵያ ውስጥ የለም። የፀጥታ ኃይሎች በተለይ የአገር መከላክያ ሠራዊት ጥሩ ውጤት የሚያመጣው የትክክለኛ ፖለቲካ ተቀጥያ፣ የትክክለኛ ፖለቲካ ማስፈጸሚያ ሆኖ ሲያገለግል ነው። በአጭሩ ሕገ መንግሥቱ ያስቀመጠለትን ተልዕኮ ሲፈጽም ብቻና ብቻ ነው። ይህ ደግሞ በብዙ በዚህ ጉዳይ ከፍተኛ ምርምር ያደረጉ ሊቃውንት ተነግሮ ያደረ ጉዳይ ነው።

የመፍትሔ ሐሳቦች

ከላይ እንደተገለጸው አገራችን በከፍተኛ ፖለቲካዊ ቀውስ ውስጥ ነው ያለችው፡፡ ይህ ቀውስ ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱን መሠረት በማድረግ፣ በሰላማዊ መንገድ መፍታት የሚያስችል ፖለቲካዊ ሒደት በቅርብ ጊዜ ካልተጀመረ አገራችን እንደ አንድ ህልውናውና ሉዓላዊነቱን የጠበቀ አገር ለመቀጠል አዳጋች በሚሆንበት ሁኔታ ላይ እንደርሳለን የሚል እምነት አለኝ፡፡ የዚህ አሁን አገራችን የምትገኝበት ፖለቲካዊ ሁኔታ ዋናው ምክንያት ደግሞ በትንሹ በሕገ መንግሥቱ የተቀመጡትን ሰብዓዊና ፖለቲካዊ መብቶች መተግበር አለመቻል ነው፡፡ መፍትሔውም ሰፊ ዴሞክራሲያዊ ፖለቲካዊ ሁኔታ በመፍጠር መጀመር አለበት፡፡ በሕገ መንግሥቱ ዕውቅና የተሰጣቸውን ዴሞክራሲያዊ መብቶች ተግባር ላይ በማዋል የሚጀመር ፖለቲካዊ ሒደት ዋና ዓላማው ዴሞክራሲያዊ ምኅዳሩን በማስፋት ሕዝብ በመንግሥት ላይ ሊኖረው የሚገባውን የመቆጣጠር አቅም መጨመር፣ ተዓማኒነት ያለው አስተዳደር መመሥረትና፣ ከዚያም በኋላ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓቱ ጥልቀትና ስፋት እየጨመረና እየጎላ የሚሄድበትን መደላድል ማመቻቸት ይሆናል፡፡

አሁን አገራችን ካለችበት ቀውስ ለመውጣት በሕገ መንግሥቱ የተረጋገጡትን ሰብዓዊና ፖለቲካዊ መብቶችን ያለምንም መሸራረፍ ተግባር ላይ በማዋል ሁሉም ፖለቲካዊ ኃይሎች ያለምንም ተፅዕኖ በሰላማዊ ፖለቲካዊ ውድድር የሚሳተፉበትን ሁኔታ በማመቻቸት መጀመር አለበት፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ኅብረተሰቡ በሲቪክ ማኅበራት ሆነ በተናጠል በየግሉ በሚያደርገው ሰፊ ተሳትፎ፣ አሁን አገራችን ያለችበትን ፖለቲካዊ ቀውስ በሚገባ እንዲገነዘብ በማድረግ ፖለቲካዊ ተሳትፎውን ከፍ ማድረግ ይገባል፡፡ በሒደትም ሕዝብ በመንግሥት አሠራር ላይ ያለውን ተፅዕኖ የሚያሳድግበት፣ በሰፊ የሕዝብ ተሳትፎ በሚመሠረት ፖለቲካዊ ሥርዓትም ይበልጥ መተማመን የሚፈጠርበት፣ ቅሬታዎቹንና የሚያያቸውን ጉድለቶች ሳይሸማቀቅ የሚወያይበት፣ ከዚህ እየተነሳም መፍትሔ የሚያቀርብበት ፖለቲካዊ ሁኔታ መፍጠር አለበት፡፡ ከዚህ ጋር ጎን ለጎን ኅብረተሰቡ ፖለቲካዊ አስተሳሰቡን ከሚስማማውና የአገራችንን ፖለቲካዊ ችግሮች መፍታት ይችላል ብሎ ከሚያምንበት ፖለቲካዊ ፓርቲ ሥር በእምነት የሚደራጅበት ሁኔታ መመቻቸት አለበት፡፡ ይህ ሒደት በጊዜ እየተጠናከረ፣ ሰላማዊና ዴሞክራሲያዊ በሆነ አግባብ ችግሮችን በመፍታት ቀውሱን ማስወገድ የሚቻልበት ሁኔታ እየጎላ መምጣቱን የሚያይበት፣ በመሆኑም በኅብረተሰቡና በፖለቲካዊ ኃይሎች መካከል መተማመን እየጠነከረ የሚሄድበት ሁኔታ መፍጠር ይገባል፡፡

በመጨረሻም ጊዜውንና ሕግን ጠብቆ በሚደረግ ነፃ፣ ዴሞክራሲያዊ፣ ምልዓተ ሕዝቡን ያሳተፈና ተዓማኒነት ያላቸው ዓለም ዓቀፋዊ የምርጫ ታዛቢዎች የተሳተፉበት ምርጫ በማካሄድ ኅብረተሰቡ የሚፈልገውን የፖለቲካ ፓርቲ እንዲመርጥ ማስቻል ይገባል፡፡ የፖለቲካዊ ኃይሎችም በዚህ ሒደት የሚገኝን የምርጫ ውጤት በፀጋ የሚቀበሉበት፣ ይህንን ተግባራዊ ለማድረግም የሚስማሙበት ሁኔታ መፈጠር አለበት፡፡

ይህንን ሰፊ እንቅስቃሴ የሚጠይቅ በመጨረሻም በሚቀጥለው የምርጫ ዘመን የሚቋጭ ፖለቲካዊ ሒደት ለማስፈጸም በአገራችን ካሉት የተለያዩ ፖለቲካዊ ፓርቲዎች ተስማምተው የሚያቋቋሙት ይህንን ሒደት የሚመራ መዋቅር መፈጠር አለበት፡፡ ይህ ከፖለቲካ ፖርቲዎች ጋር በመስማማት የሚፈጠር ዓላማው ከላይ የተገለጹትን ሁኔታዎች ማሳካት የሆነ አካል፣ ከመንግሥት የዕለት ተዕለት ሥራ ተለይቶ ዋናው ሥራው አሁን ያለውን ቀውስ በመፍታት ከላይ የተገለጸውን ምርጫ ማካሄድ ይሆናል፡፡ በዚህ ወቅት መንግሥታዊ መዋቅሩ የመንግሥት የዕለት ተዕለት ሥራ ሳይስተጓጎል ሲደረግ እንደነበረው ሥራውን ይቀጥላል፡፡ ይህ ሒደት የታለመለትን ግብ እንዲመታና በተሳካ ሁኔታ እንዲጠናቀቅ በፍጥነት እስከ መጪው ምርጫ ድረስ ከፍተኛ የፖለቲካ ሥራ መሠራት አለበት ብዬ አምናለሁ።

እነዚህ ከላይ የተቀመጡትን ዓላማዎችና የመፍትሐረ ሐሳቦች ተግባራዊ ለማድረግ ከመናገርና ከመጻፍ የዘለለ በርካታ ተጨባጭ ሥራዎች መሠራት እንዳለባቸው ግልጽ ይመስለኛል፡፡ ይህንን ሰፊ ሥራ በተለያዩ ሙያዎች (Disciplines) ዕውቀት ያላቸው ሰዎች መጀመሪያ ሐሳቡን በአግባቡ አደራጅተው ቢያስቀምጡትና ከዚህ የተነሳ ዝርዝር ዕቅድ መጥቶለት ቢተገበር የበለጠ ውጤት ይኖረዋል፡፡ ይህ የሚታሰበው እንቅስቃሴ ገዥው ፓርቲና እሱ የሚመራው መንግሥትም ችግሮቹን በግልጽ እየተናገረና  የመፍትሔ ፍላጎት ያለው መሆኑን እየገለጸ ስለሆነ፣ በውስጡ ያሉትን ችግሮች (ችግሮቹን ለመፍታት የሚደረገውን እንቅስቃሴ የማይቀበሉ ኃይሎች እንደሚኖሩ ግልጽ ስለሆነ) ፈትቶ የችግሩ መፍትሔ አካል ይሆናል ከሚል ይነሳል፡፡

የመፍትሔ ሐሳቦች አጠቃላይ ባህሪ ገዥው ፓርቲና ሌሎች የፖለቲካ ኃይሎች በጋር በሕገ መንግሥቱ የተቀመጡትን መብቶች በሙሉ ሳይሸራረፉ ተግባራዊ ለማድረግ የሚያስችል ሁኔታ መፍጠር ይሆናል፡፡ የተጠቀሰውን ሁኔታ ለመፍጠር ምን መደረግ አለበት? የሚለው ሐሳብ የፖለቲካ ኃይሎች ራሳቸው በሚያደርጉት ምክክርና ድርድር ዝርዝር አካሄዱ የሚወሰን ቢሆን ይመረጣል፡፡ ይህ እንደተጠበቀ ሆኖ አንዳንድ መታየት ያለባቸውን ጉዳዮች ለመጠቆም ግን እንደገና መታየት ያለባቸው ሕጎች ይኖራሉ፡፡ ለምሳሌ የምርጫ ሕግጋት፣ የሰላማዊ ሠልፍ፣ የሚዲያ የፓርቲ ምዝገባ፣ ወዘተ. በጠቅላላ ሕዝቡን አደራጅቶ፣ በነፃ ሐሳቡን ገልጾ፣ የፈለገውን የፖለቲካ ፓርቲ ተቀላቅሎ በፍላጎቱ እንዲመርጥ፣ ፓርቲዎቹም ሐሳባቸውን ተገቢው መንገድ በመንግሥት ሚዲያም ጭምር ያለ ተፅዕኖ እንዲገልፁ፣ ከሕግ አንፃር ሁኔታዎችን ማመቻቸትና ተግባር ላይ እንዲውሉ ማድረግ፣ መልሶ መደራጀት ያለባቸው አካላት ይኖራሉ፡፡ ለምሳሌ የምርጫ ኮሚሽን፣ የሰብዓዊ መብቶች ኮሚሽን፣ የመንግሥት ሚዲያ ቦርድ፣ ወዘተ፡፡ የጠቅላላ እንቅስቃሴው ውጤት የሚለካው በኅብረተሰቡ ውስጥ ከፍተኛ የመተማመን (Confidence Building) መንፈስ በመፍጠር ኅብረተሰቡ በፖለቲካዊ ሒደት ትልቅ ተስፋ እንዲያሳድር በማድረግና በመጨረሻም ነፃና ዴሞክራሲያዊ ምርጫ ተካሂዶ ውጤቱ ተዓማኒነት ያለው ሆኖ እንዲጠናቀቅ በማስቻል ነው፡፡

በዚህ ሒደት የፀጥታ ኃይሎች እንደ ሌሎቹ የመንግሥት የሥራ አስፈጻሚ አካላት በማንኛውም ፖለቲካዊ እንቅስቃሴ ውስጥ ከመግባት ሙሉ በሙሉ መቆጠብ ይኖርባቸዋል፡፡ ዋናው ሥራቸው የአገር ዳር ድንበርና ሉዓላዊነት ማስጠበቅ ይሆናል፡፡ ከዚህ በተጨማሪም የፖለቲካ ኃይሎች በጋራ መድረካቸው የተሰማሙበትን ማንኛውም የፖለቲካ እንቅስቃሴ ማንኛውም የታጠቀ ኃይል (የመንግሥት ሆነ የፖለቲካ ኃይሎች የሚያሰማሩት) የሕዝቡን ዴሞክራሲያዊ እንቅስቃሴ ለመገደብ ወይም የእንቅስቃሴውን ውጤት በአንድ ወይም በሌላ መልኩ ተፅዕኖ ለመፍጠር የሚደረግ እንቅስቃሴ መቆጣጠር አለባቸው፡፡  

ማጠቃለያ

በእኔ አመለካከት አገራችን ለመፍታት አስቸጋሪ ወደሆነ ፖለቲካዊ ቀውስ ልትገባ ትችላለች። ከዚህም አልፎ እንደ አንድ ሉዓላዊነቷን ያስጠበቀች አገር ለመቀጠል የማትችልበት ደረጃ ልትደርስ ትችላለች ብዬ አስባለሁ። ይህንን ለማስቀረት የሚያስችል የመሰለኝን ሐሳብ አቅርቤያለሁ፡፡ የእኔ ሐሳብ ብቻ ነው ትክክል የሚል አቋም የለኝም። ጉዳዩ እጅግ አሳሳቢ ስለሆነ በሠለጠነ መንገድ የመንደር ስድቡንና አሉባልታውን አስቀርተን በጉዳዩ ላይ እንነጋገርበት የሚል ሐሳብ አለኝ። ችግር መኖሩን መንግሥት በግልጽ ያመነበት ስለሆነ ችግሩን መደበቅ አይቻልም። የችግሩ መንስዔዎች ምንድን ናቸው? እንዴትስ ይፈታሉ? በሚለው ሐሳብ ላይ ደግሞ የተለየ አስተሳሰብ ካለ (የመንግሥት፣ የገዥው ፓርቲም ሆነ የሌላ የፖለቲካ ኃይል) እንስማው። በአጠቃላይ አሁን አገራችን በምትገኝበት ሁኔታ ላይ ያለፍርኃት ሙሉ ዴሞክራሲያዊ መብታችንን ተጠቅመን እንወያይበት።

በእኔ አመለካከት ይህ አሁን የሚታየው ፖለቲካዊ ችግር ከፖለቲካዊ ሥርዓቱ አወቃቀርና ከኢኮኖሚ ሁኔታው የሚነሳ ስለሆነ ሥርዓታዊ (Systemic) ነው የሚል እምነት አለኝ። ስለሆነም ነው ኢሕአዴግ ችግሩን እያየና እያወቀው እየተነጋገረበት እያለም ለመፍታት ያስቸገረው ብዬ አምናለሁ። ለወደፊትም በገዥው ፓርቲ መዋቅርና ገዥው ፓርቲ በቀየሰውና በሚመራው የሕዝብ እንቅስቃሴ ብቻ አይፈታም የምለው። ከገዥው ፓርቲ፣ ገዥው ፓርቲ ካዋቀረው መዋቅርና እሱ ከሚመራው የሕዝብ እንቅስቃሴ በተጓዳኝና እኩል፣ እንደሱ ሌሎች የፖለቲካ ኃይሎች ሕገ መንግሥቱን መሠረት አድርገው የሚያደርጉት ሰፊ ፖለቲካዊ እንቅስቃሴ ተጨምሮበት ነው ችግሩን መፍታት የሚቻለው የሚል እምነት አለኝ። የዚህ ሁሉ መቋጫው ደግሞ ነፃ፣ ፍትሐዊና በገለልተኛ ዓለም አቀፍና አገራዊ ታዛቢዎች የተመሰከረለት ምርጫ በማካሄድ ሕዝብ የመረጠው መንግሥት ሲመሠረት ነው ጉዳዩ ቀስ በቀስ እየተፈታ የሚሄድ ብዬ አምናለሁ። ሕዝብ መንግሥትን በተለይ የሥራ አስፈጻሚውን መቆጣጠር ሲችል ነው አሁን እየታዩ ያሉ ችግሮች የመፍትሔ መንገድ የሚበጀላቸው ብዬ አምናለሁ።

ዴሞክራሲና ነፃ የሕዝብ ምርጫ በአንድ ወቅት ሥልጣን ላይ ያለን ፓርቲ ፍላጎትና ምኞት ማሳኪያ መሣሪያዎች አይደሉም። ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት እፈልጋለሁ ብሎ ያመነ ፓርቲ ከዚህ ጋር አብሮ ሕገወጥ በሆነ የጉልበት መንገድ እኔን ብቻ እንጂ ሌላውን ፓርቲ እንዳትመርጥ ማለት የለበትም። ሕገ መንግሥታዊና ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ሒደት ነው፡፡ ውጤት ደግሞ በሕዝብ ፍላጎት የሚወሰን ነው። በአንድ ወቅት በሥልጣን ላይ ያለ ፓርቲ የዴሞክራሲያዊ ሒደት ውጤት ማሸንፍም መሸነፍም መሆኑ አውቆ፣ አምኖ ተቀብሎ መሄድና በዚህ መንገድ መሥራት አለበት። አንድ ፓርቲ ‹‹ዘለዓለም›› በሥልጣን ላይ ለመቆየት የሚመኝ ከሆነ አስተማማኙ መንገድ ሕገ መንግሥታዊ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት አይደለም።

ከአዘጋጁ፡- ጸሐፊው የኢሕአዴግ ነባር ታጋይና የጦር ኃይሎች ጠቅላይ ኤታ ማዦር ሹም የነበሩ ሲሆን፣ ጽሑፉ የእሳቸውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እየገለጽን ጸሐፊውን በኢሜይል አድራሻቸው   tsadkanbayru@yahoo.comማግኘት ይቻላል፡፡ 

በተክለ ብርሃን ገብረ ሚካኤል

እሑድ ሐምሌ 17 ቀን 2008 ዓ.ም. በወጣው የሪፖርተር ጋዜጣ ዕትም ሌተና ጄኔራል ፃድቃን ገብረ ትንሣኤ ‹‹የአገራችን ፖለቲካዊ ሁኔታና የመፍትሔ ሐሳቦች›› በሚል ርዕስ ያቀረቡትን ጽሑፍ በጥሞናና በተመስጥኦ ነው ያነበብኩት፡፡ በመጀመሪያ አንድ ወታደራዊ መኮንን ባለከፍተኛ ማዕረግ ቢሆንም፣ የእዚህን ያህል የጠለቀ የፖለቲካና የኢኮኖሚ ዕውቀት ይኖረዋል ብዬ ባለመገመቴም ሊሆን ይችላል፤ በዚህ ረገድ ያላቸውን በሳል ዕውቀት ሳላደንቅ አላልፍም፡፡ ሁለተኛ ጄኔራሉ ሐሳባቸውን በተሟላ ፍሰትና የቋንቋ ጥራት ማቅረብ እንደሚችሉ በአድናቆት ተገንዝቤያለሁ፡፡

ይህን ካልኩ በኋላ ጄኔራሉ ያነሷቸው አንኳር ነጥቦች ወሳኝ ቢሆኑም፣ አዲስ አይደሉም፡፡ ኢሕአዴግ ፓርቲም፣ መንግሥትም፣ የዳኝነት ሥርዓትም ሆኗል፡፡ በሕግ አውጪው፣ በሕግ ተርጓሚውና በሕገ አስፈጻሚው መካከል ሊኖር የሚገባው ልዩነት መደብዘዝ ብቻ ሳይሆን ጨርሶ ጠፍቷል ነው የሚሉት፡፡ ጄኔራል ፃድቃን ትክክል ናቸው፡፡ ግን ይህ ትችትና ወቀሳ አዲስ አይደለም፡፡ በተመሳሳይ ኢሕአዴግ ችግሮች ሲፈጠሩበት በረሃና ጫካ በነበረበት ጊዜ (በተለይ ሕወሓት) ያደርግ እንደነበረው በዴሞክራሲያዊ ውይይት እንደ መፍታት፣ የኃይል ዕርምጃዎችን ወደ መምረጡ አዘንብሏል ይላሉ፡፡ ይህም ትክክል ነው፣ ግን አዲስ አይደለም፡፡

የኦነግን በኢሕአዴግ መባረር፣ የሕውሓትን መሰንጠቅና የቅንጅት መመታትን አስመልክቶ የሰጧቸውም ምሳሌዎች የኢሕአዴግን አምባገነናዊ አዝማሚያ ቁልጭ አድርገው የሚያሳዩ ናቸው፡፡ ግን ይህም ከዚህ ቀደም ከተባለውና ከተጻፈው የተለየ አይደለም፡፡ ኢኮኖሚውን በተመለከተ ጄኔራል ፃድቃን እንደሚሉት፣ ኢሕአዴግ ከፍተኛ ጣልቃ ገብነት ስለሚያደርግና በዋና ዋና የምርት ኃይሎች ላይ ያለው ቁጥጥር መጠነ ሰፊ በመሆኑ ሙስና የተንሰራፋበት፣ የሀብት ብክነት የተስፋፋበት ሁኔታ ተፈጥሮአል፡፡ ይህም ነጥባቸው ብዙ የሚያከራክር አይደለም፡፡ በየቀኑ በዓይናችን የምንመሰክረው ክስተት ነው፡፡

ለእኔ አዲሱ ነገር ጄኔራሉ የዛሬ አሥራ አምስት ዓመት ገደማ (ማለትም በ1993 ዓ.ም.) ያነሱትን የዴሞክራሲ ጥያቄ እንደገና ማንሳታቸው ነው፡፡ ያኔ ማለትም በ1993 ዓ.ም. ሕወሓት መርህን በተመለከተ ለሁለት ተከፍሎ፣ ሁለቱ ወገኖች ለበላይነት ሲራኮቱ ኢሕአዴግ የተጠቀመው ዴሞክራሲያዊ አካሄድን ሳይሆን፣ አንደኛው ወገን የሠራዊቱን ከፍተኛ አመራር ተቆጣጥሮ ሌላውን ወገን ከሥልጣን ማባረር ነበር፡፡ ጄኔራል ፃድቃን የዚያ ኢ-ዴሞክራሲያዊ ድርጊት ሰለባ ሆነው ከሥልጣን መባረራቸው የሚታወስ ነው፡፡

የጄኔራል ፃድቃን ወገን (እነ ስዬን፣ እነ ገብሩን፣ እነ አረጋሽን፣ ወዘተ ያካትታል) ሉዓላዊነትን በማራመድና ተንበርካኪነትን በማውገዝ አብዛኛው የኢትዮጵያ ሕዝብ የደገፈውን አቋም በመያዝ አጥብቀው ተከራከሩ፡፡ ሆኖም የአሜሪካ መንግሥት ድጋፍ የነበረው የእነ አቶ መለስ ዜናዊ ቡድን የኢትዮጵያ ብሔራዊ ጥቅምን የጎዳውን የአልጄርሱን ስምምነት (ባድመን ለኤርትራ ያስፈረደላት) መቀበሉ አንሶት፣ ከውስጣዊ ሕገ ደንቡ ውጪ እነ ጄኔራል ፃድቃንን ከሥልጣን ሲያባርር፣ እነ ስዬ አብርሃን በአንድ ጀንበር በተረቀቀና በፀደቀ አዋጅ (የስዬ አዋጅ) እሥር ቤት ወርውሮ አሰቃያቸው፡፡

በአቶ መለስ ዜናዊ በአንጃነት ተፈርጀው ከሥልጣን ከተባረሩት የቀድሞ ባለሥልጣኖች መካከል አቶ ስዬ አብርሃና አቶ ገብሩ አሥራት የደረሰባቸውን በደል ጭምር የሚገልጹ ዳጎስ ያሉ መጻሕፍት የጻፉ ሲሆን፣ ጄኔራል ፃድቃን ደግሞ እንደሚወራው ከሆነ ድምፃቸውን አጥፍተው የቢዝነስ ዓለሙን በመቀላቀል በዶላር ጭምር ሀብት አካብተዋል፡፡ ታዲያ ዛሬ ምን አዲስ ነገር ተፈጥሮ ነው? የዛሬ አሥራ አምስት ዓመት ገደማ አንስተውት የነበረውን የዴሞክራሲ ጥያቄ እንደገና ያነሱት? ማንሳታቸውን ወድጄዋለሁ፡፡ ግን ለምን ዛሬ? በነገራችን ላይ የቀድሞው የኢትዮጵያ አየር ኃይል አዛዥ ጄኔራል አበበ ተክለ ሃይማኖትም ኢሕአዴግን እየወረፉና እየተቹ መጻፍ ከጀመሩ ሰነባብተዋል፡፡ ምን አነሳሳቸው?

ከሦስት አቅጣጫዎች የመጣ ጫና

ሌተና ጄኔራል ፃድቃን በጽሑፋቸው ለመግለጽ እንደሞከሩት፣ በአሁኑ ጊዜ በኢሕአዴግ መንግሥት ላይ የሚያርፈው ጫና ከሦስት አቅጣጫዎች የሚመጣ ይመስለኛል፡፡ አንደኛው የጫና ምንጭ እየጨመረ የሄደው ሕዝባዊ ተቃውሞ ነው፡፡ ለዚህ በኦሮሚያና በአማራ ክልሎች በቅርቡ የተከሰቱት ሕዝባዊ አመፆች ጥሩ ምሳሌ ናቸው፡፡ ሁለተኛውና ጄኔራል ፃድቃን በግልጽ ያልጠቀሱት የአሜሪካ መንግሥት ሚስጥራዊ ግፊት ነው፡፡ በአሁኑ ጊዜ የአሜሪካ መንግሥት በኢትዮጵያ ይከሰታሉ ብሎ የሚፈራቸው ሦስት ዋና ሥጋቶች አሉት፡፡ አንደኛው የእርስ በርስ ጦርነት ሥጋት ሲሆን፣ ሁለተኛው ይህ ሊያስከትለው የሚችለው የሽብርተኝነት መስፋፋት ሥጋት ነው፡፡ ሦስተኛው ሥጋት ከእነዚህ ሁለት ችግሮች ጋር የሚመጣው ስደት ወይም ፍልሰት ነው፡፡ ወደ አንድ መቶ ሚሊዮን የሚጠጋው የኢትዮጵያ ሕዝብ መድረሻ ካጣ አውሮፓን ያጥለቀልቀዋል የሚል ፍራቻ አለ፡፡ በእኔ ግምት ሦስተኛው ጫና በተለይ በኤርትራ መንግሥት ከሚደገፉት የታጠቁ ተቃዋሚ ኃይሎች በኩል የሚሰነዘረው ነው፡፡ እነዚህ ኃይሎች ጦርነት መክፈታቸውን አውጀዋል፡፡

እነዚህ ከሦስት አቅጣጫዎች የሚመጡ ጫናዎች የሚያርፉት በኢሕአዴግ መንግሥት ላይ መሆኑ ግልጽ ነው፡፡ ጫናው እየበረታ ሲሄድ በኢሕአዴግ ውስጥ በተለይም ዋናው የሥልጣን አስኳል በሆነው ሕወሓት ውስጥ መከፋፈል እንደሚፈጠር መገመት አያዳግትም፡፡ በአሁኑ ጊዜ በኢሕአዴግ ብሎም በሕወሓት ውስጥ ክፍፍል አለ ብዬ እገምታለሁ፡፡ ቢያንስ ሁለት ቡድኖች የበላይነቱን ለመያዝ እየተራኮቱ ይመስለኛል፡፡ ዋናው ሽኩቻ ደግሞ የሠራዊቱን ከፍተኛ አመራር ድጋፍ ለማግኘት ነው ብዬ አስባለሁ፡፡ ያለውን የፖለቲካና የኢኮኖሚ ሁኔታ በጥገና ለውጥ ለማስቀጠል የሚሞክር ቡድን ያለ ይመስለኛል፡፡ ይህ ቡድን በተለይ በሙስና የተዘፈቀና የሰው ደም ያለበት ነው የሚሆነው፡፡

በአንፃራዊ መልኩ ከዚህ የፀዱት ባለሥልጣናት በኢትዮጵያ እውነተኛ ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ቢመሠርቱ ከታሪክ አኳያ ብቻ ሳይሆን፣ በተጨባጭ ተጠቃሚዎች እንደሚሆኑ ሳይገነዘቡት አይቀሩም፡፡ እናም እነ ጄኔራል ፃድቃንና እነ ጄኔራል አበበ በአሁኑ ጊዜ የዴሞክራሲን ጥያቆ እንደገና እያነሱ ያሉት ያለምክንያት አይደለም፡፡ ከየትኛው ወገን እንደሆኑም መገመት አያዳግትም፡፡ ይቅናቸው ከማለት ሌላ ምን ይባላል?

ለውጥ ፈላጊው ቡድን ምን ያድርግ?

ለመሆኑ ለውጥ ፈላጊው ቡድን ማን ነው? በመጀመሪያ ለውጥ ፈላጊው ቡድን ሲባል፣ በኢሕአዴግ በተለይ በሕውሓት አመራር ውስጥ ያለው ወይም እንዳለ የሚታመነው ለውጥ ፈላጊ ቡድን ማለት መሆኑ ሊታወቅ ይገባል፡፡ የዚህ ዓይነት ቡድን የለም የሚሉ አሉ፡፡ አይፈረድባቸውም፡፡ ሃያ አምስት ዓመታት ሥልጣን ላይ ከቆየና ተቀናቃኞቹን ሁሉ ከአጠፋ ሥርዓት ውስጥ ለውጥ ፈላጊዎች ይወጣሉ ብሎ መገመት ሊያስቸግር ይችላል፡፡ ግን ለውጥ ተፈጥሮአዊ ሒደት ስለሆነ፣ ይዘገይ እንደሆን እንጂ የማይቀር መሆኑ ሊታወቅ ይገባል፡፡ እናም ወደተነሳንበት ጉዳይ ስመለስ ለውጥ ፈላጊው ቡድን ምን ያድርግ?

በመጀመሪያ በኢሕአዴግ ውስጠ ዴሞክራሲ መርህ መሠረት በኢሕአዴግ በተለይ በሕውሓት አመራር ውስጥ ዴሞክራሲያዊውንና ግልጽ ውይይቱን አጠናክሮ በመቀጠል፣ የለውጥ ፈላጊው አቋም ተጠናክሮ እንዲወጣ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡ ሁለተኛ በተለያዩ ምክንያቶች ለውጡን ለሚቃወመው ቡድን ‹‹የጀግና መንገድ›› መስጠት ያስፈልጋል፡፡ ይህ ጉዳይ በሚገባ የሚታወቅ በመሆኑ፣ እዚህ ላይ ዝርዝር ውስጥ መግባት አያስፈልግም፡፡ ሦስተኛ በተለይ የቀድሞ የሕወሓት ባለሥልጣናት የነበሩ ሰዎች (ማለትም እንደ ጄነራል ፃድቃን እና ጄነራል አበበ ያሉት) ያለአንዳች ተፅዕኖ ሐሳባቸውን በአደባባይ እንዲገልጹ የተጀመረውን በጎ ተግባር እንዲቀጥል ማድረግ የለውጥ ሒደቱን ለማፋጠን ያግዛል፡፡ አራተኛ ሕዝቡ በተለይ በሕጋዊ ተቃዋሚ ፓርቲዎች አስተባባሪነት ብሶቱንና ምኞቱን በሰላማዊና ዴሞክራሲያዊ መንገድ እንዲገልጽ መፍቀድና ለውጡ በየት አቅጣጫ መሄድ እንዳለበት ለማወቅ መሞከር ተገቢ ይሆናል፡፡

የዚህ ለውጥ ሒደት ውጤት ምን ይሆናል? እንደ እኔ ምኞት የለውጡ ውጤት መሆን ያለበት አንድም ሰው ሳይሞት ወይም ምንም ደም ሳይፈስ፣ ሰላማዊ ዴሞክራሲያዊ ሽግግር ማምጣት ነው፡፡ ይህን ሲናገሩትና ሲጽፉት ደስ የሚል ምኞት ተግባራዊ ለማድረግ በመሬት ላይ ያለውን የፖለቲካ እውነታ መጋፈጥ ያስፈልጋል፡፡ በአሁኑ ዘመን የኢትዮጵያ ፖለቲካ የሚሽከረከረው በአራት ዓበይት ኃይሎች ነው፡፡ እነዚህም ሕውሓት/ኢሕአዴግ፣ የታጠቁ ተቃዋሚዎች፣ እነዚህን የሚደግፈው የኤርትራ መንግሥትና የአሜሪካ መንግሥት ናቸው፡፡ በሌላ በኩል የኢትዮጵያ ሕዝብ የንቃተ ኅሊና ደረጃ ዝቅተኛ በመሆኑ፣ ሰላማዊ ሕዝባዊ ትግል ለማካሄድ የሚሞክሩት የኢትዮጵያ ሕጋዊ የፖለቲካ ፓርቲዎች እስካሁን ምንም ውጤት ለማስገኘት አልቻሉም፡፡

በዚህ የኃይል አሠላለፍ ሕወሓት/ኢሕአዴግ ከታጠቁ ተቃዋሚዎች ጋር ብቻ ውይይት ለማድረግ ቢፈልግ፣ ደጋፊያቸው የኤርትራ መንግሥት አይፈቅድላቸውም፡፡ ምክንያቱም ለእነሱ ድጋፍ የሚያደርግላቸው የራሱን ብሔራዊ አጀንዳ ለማራመድ ነውና፡፡ ከዚህ ጋር በተያያዘ በተለይ የባድመ፣ የአሰብና የድንበር መካለሉ ጉዳዮች የሚጠቀሱ ናቸው፡፡ እነዚህን ጉዳዮች በተመለከተ የታጠቁት ተቃዋሚዎች አቋም፣ ‹‹እኛ ነፃ አውጪዎች እንጂ የኢትዮጵያ ሕዝብ ውክልና ስለሌለን በአገር ጉዳይ ላይ መወሰን አንችልም›› የሚል መሆኑን ሰምቼአለሁ፡፡ እንዲያውም ይህን አቋም በመውሰዳቸው የኤርትራ መንግሥት የሚሰጣቸው ድጋፍ የተጠበቀውን ያህል እንዳልሆነ ይነገራል፡፡ ከዚህ አኳያ ሕወሓት/ኢሕአዴግ የኤርትራ መንግሥት የሚፈልገውን በመስጠት የታጠቁ ተቃዋሚዎቹን ሊያኮላሽ ይችላል፡፡ ግን ሕወሓት/ኢሕአዴግ ሰባ ሺሕ ሠራዊት ያስጨረሰበትን ባድመን ለሻዕቢያ ሊሰጥ (አስፈርዶለታል)፣ ሠራዊቱ ራሱ ዝም ብሎ የሚያይ አይመስለኝም፡፡ ግን በሌላ በኩል የአሰብ ወደብን ያስረከበ ሠራዊት ድንገት ተነስቶ አንበሳ ይሆናል ለማለትም ያስቸግራል፡፡

ያም ሆነ ይህ ለሕወሓት/ኢሕአዴግ የሚቀለው ከታጠቁ ተቃዋሚዎች ጋር መደራደር ነው፡፡ ምክንያቱም እነሱ የሚጠይቁት (እኔ እንደተረዳሁት) በኢትዮጵያ እውነተኛ የሕዝብ ውክልና ያለው መንግሥት ሥልጣን እንዲይዝ ነው፡፡ ይህ ደግሞ እነ ጄኔራል ፃድቃን እና ጄኔራል አበበ ጭምር የሚደግፉት መሠረታዊ ሐሳብ ነው፡፡ በእኔ ግምት በሕወሓት/ኢሕአዴግ አመራር ውስጥ ያለው ለውጥ ፈላጊ ቡድንም ከዚህ የተለየ አቋም ያለው አይመስለኝም፡፡ ይሁንና የታጠቁ ተቃዋሚዎች ከጀርባቸው ደጋፊያቸው የኤርትራ መንግሥት ከሌለ የመደራደር አቅማቸው ደካማ ስለሆነ፣ ዋስትና የሚሰጣቸው ሌላ ኃይል ይፈልጋሉ፡፡ ያ ኃይል ደግሞ የአሜሪካ መንግሥት ነው፡፡ የታጠቁ ተቃዋሚዎች የአሜሪካ መንግሥትን ዋስትና ካገኙ ከለውጥ ፈላጊው የሕወሓት/ኢሕአዴግ አመራር ቡድን ጋር ተደራድረው በኢትዮጵያ ሰላማዊ ዴሞክራሲያዊ ሽግግሩን ዕውን ለማድረግ እንደሚችሉ ይታመናል፡፡ ያን ጊዜ ኢትዮጵያ ከሻዕቢያ ጋር የምታደርገው ድርድር በጠንካራ ብሔራዊ አንድነት መሠረት ላይ የቆመ እንደሚሆን ይገመታል፡፡

የእኔ ምኞት   

መቼም ምኞት አይከለከልምና ጥሩውን እመኛለሁ፡፡ በመጀመሪያ የጠብመንጃ ጩኸት መስማት አልፈልግም፡፡ ደም ሳይ ያጥወለውለኛል፡፡ ቀላሉ ነገር በሕወሓት/ኢሕአዴግ አመራር ውስጥ እንዳለ የሚታመነው ለውጥ ፈላጊ ቡድን የፖለቲካና የወታደራዊ የበላይነቱን ይያዝ፡፡ ከዚያም ለታጠቁና ላልታጠቁ ተቃዋሚዎች የሰላማዊ ውይይት ጥሪ ያስተላልፍና ታሪካዊ ጉባዔ ያካሂድ፡፡ ከጉባዔው በኋላ የሽግግር መንግሥት ይቋቋምና በተወሰነ የጊዜ ገደብ ነፃና ፍትሐዊ ምርጫ ተካሂዶ፣ የአብላጫውን ሕዝብ ድምፅ ያገኘ ቋሚ መንግሥት ይመሥረት! በቃ! ይኼው ነው! ሕዝቡ እኮ የሚፈልገው እንደ አቅሙ ሠርቶ በሰላም መኖር ነው! ሰላም!

ከአዘጋጁ፡- ጽሑፉ የጸሐፊውን አመለካከት ብቻ የሚያንፀባርቅ መሆኑን እንገልጻለን፡፡